Komentowany wyrok dotyczył podatkowej grupy kapitałowej (dalej: PGK), której podstawowym przedmiotem działalności było wytwarzanie energii elektrycznej oraz jej dystrybucja. Na potrzeby prowadzenia działalności spółki wchodzące w skład PGK posiadają rozprzestrzenioną infrastrukturę, której zadaniem jest przesyłanie energii. Często zdarza się, że urządzenia te (tj. infrastruktura przesyłowa) nie są – i nie mogą być – zlokalizowane na gruntach będących własnością spółek z PGK. W takim wypadku znajdować się one muszą na nieruchomościach i w budynkach należących do odbiorców energii lub podmiotów trzecich.

Na tle powyższego stanu faktycznego spółka zwróciła się z pytaniem do Dyrektora KIS, czy ustanowienie na rzecz wnioskodawcy nieodpłatnej służebności przesyłu poprzez jej ustanowienie w drodze umownej (art. 245 Kodeksu cywilnego, dalej: KC), postanowienia sądu powszechnego, ugody zawartej przed sądem powszechnym albo poprzez zasiedzenie (art. 3054 w zw. z art. 292 KC) w celu wybudowania na cudzym gruncie urządzeń elektroenergetycznych albo w celu zapewnienia możliwości prawidłowego korzystania z już istniejących lub planowanych do wybudowania urządzeń, stanowi dla PGK przychód podatkowy, w szczególności na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1036, dalej: PDOPrU)?

Spółka stanęła na stanowisku, że ustanowienie przez podmiot trzeci na rzecz którejkolwiek ze spółek wchodzących w skład PGK nieodpłatnej służebności przesyłu nie stanowi przychodu dla wnioskodawcy, w szczególności na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 2 PDOPrU.

Dyrektor KIS uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe, wskazując, że zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu bez wynagrodzenia jest tożsame z uzyskaniem przez PGK przysporzenia majątkowego. Przysporzenie to, jak uzasadniał organ, ma konkretny wymiar finansowy, a jego wartość jest równa kwocie, jaką spółki jako przedsiębiorcy przesyłowi zapłaciliby na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej służebnością. W związku z tym, zdaniem Dyrektora KIS, w tej sytuacji u wnioskodawcy powstaje konieczność wykazania przychodu z nieodpłatnych świadczeń.

Spółka zaskarżyła interpretację do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach (dalej: WSA), który wyrokował na jej korzyść. Sąd wskazał, że brak jest definicji legalnej pojęcia nieodpłatnego świadczenia w PDOPrU. W związku z tym należy oprzeć się na definicji wypracowanej przez orzecznictwo, zgodnie z którą o nieodpłatnym świadczeniu możemy mówić wtedy, gdy jedna ze stron uzyskuje korzyść majątkową kosztem innego podmiotu. Ponadto korzyść ta nie może być związana z jakimikolwiek kosztami lub inną formą ekwiwalentu na rzecz dającego świadczenie.

Zdaniem WSA czynność nie wywołuje przychodu, w sytuacji gdy jest z natury swojej zawsze nieodpłatna, natomiast gdy podatnik, zmieniając charakter czynności prawnej odpłatnej, dokonuje jej jako nieodpłatnej, po jego stronie powstaje przychód z tytułu nieodpłatnego świadczenia. W przedmiotowej sprawie, tzn. służebności przesyłu, zdaniem sądu, mamy właśnie do czynienia z czynnością, która ze swej natury jest nieodpłatna, odpłatność bowiem nie należy do essentialia negotii umowy służebności przesyłu. Tym samym w przedmiotowej sprawie po stronie PGK nie zachodzi nieodpłatne świadczenie w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 PDOPrU.

Stanowisko WSA wpisuje się w nową linię orzeczniczą, opartą przede wszystkim na trzech wyrokach NSA: z 20.4.2017 r. (II FSK 602/15), z 18.5.2017 r. (II FSK 1133/15) oraz z 29.9.2017 r. (II FSK 2541/15). Wojewódzki Sąd Administracyjny w swoim orzeczeniu, z powodu braku ustawowej definicji nieodpłatnego świadczenia, musiał oprzeć się na wykładni powszechnie uznanej w orzecznictwie, zarówno wśród sądów powszechnych (por.: wyrok SN z 6.8.1999 r., III RN 31/99, OSNP Nr 13/2000, poz. 496; wyrok SN z 13.6.2002 r., III RN 106/09, OSNP Nr 11/2003, poz. 261) jak i wśród sądów administracyjnych (por.: uchwała 7 sędziów NSA z 16.10.2006 r., II FPS 1/06 ONSAiWSA Nr 6/2006, poz. 153; uchwała 7 sędziów NSA z 24.10.2010 r., II FPS 1/10, ONSAiWSA Nr 4/2010, poz. 58).

W komentowanym rozstrzygnięciu gliwicki sąd słusznie przytoczył wspomniane wcześniej rozstrzygnięcie NSA z 18.5.2017 r., zgodnie z którym określenie otrzymanie nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw z art. 12 ust. 1 pkt 2 PDOPrU wtedy nie będzie wiązało się z powstaniem przychodu, gdy określona czynność prawna ze swej istoty jest nieodpłatną. Można zatem mówić o przychodzie z tytułu nieodpłatnego świadczenia jedynie przy czynnościach, które ze swej istoty są odpłatne, jednak podatnik, zmieniając ich charakter, dokonywałby ich nieodpłatnie. W tym kontekście słuszny wydaje się wywód WSA, który w uzasadnieniu stwierdził, że art. 3051 Kodeksu cywilnego nie przesądza, czy służebność przesyłu może nastąpić odpłatnie czy też nie. Odpłatność nie jest zatem elementem przedmiotowo istotnym dla tej instytucji. W związku z tym słuszny jest pogląd przedstawiony w komentowanym wyroku, zgodnie z którym w powyższym stanie faktycznym nie można mówić o powstaniu przychodu wynikłego z nieodpłatnego świadczenia.

Warto jednak zaznaczyć, że linia orzecznicza w komentowanej tematyce nie jest w całości jednolita, choć w ciągu ostatnich lat dominującym poglądem staje się ten, do którego przychylił się WSA w komentowanym wyroku.

Stanisław Kędzierski PricewaterhouseCoopers