Usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego

Stan faktyczny 

Spółka MSC jest posiadaczem bankowego rachunku bieżącego w banku BCP. Z audytu przeprowadzonego w 2014 r. wynika, że rachunek ten był regularnie obciążany w drodze polecenia zapłaty na rzecz osoby trzeciej, z którą MSC nie miała żadnych stosunków umownych, a ponadto MSC nie udzieliła BCP autoryzacji w tym zakresie. Pismem z listopada 2014 r. MSC zażądał od BCP, aby anulował te polecenia zapłaty, zwrócił spółce pobrane kwoty. BCP dokonał żądanego anulowania i zwrócił kwotę 683,48 euro, odpowiadającą obciążeniom dokonanym w październiku i listopadzie 2014 r. BCP potwierdził brak takiej autoryzacji ze strony MSC, a przynajmniej jej nieprawidłowość, a także fakt, że MSC jest w związku z tym uprawniony do uzyskania zwrotu kwot zrealizowanych poleceń zapłaty. Bank ten wydał więc dyspozycję zwrotu. Następnie MSC stwierdził, że w okresie od maja 2010 r. do września 2013 r. zrealizowano polecenia zapłaty obciążające jej rachunek na podstawie tej samej spornej autoryzacji na łączną kwotę 8226,03 euro (dalej jako: sporne polecenia zapłaty). MSC zażądała od BCP zwrotu również tej kwoty, ale bank odmówił. Wówczas MSC wystąpiła do sądu z powództwem, żądając nakazania BCP zwrócenia jej kwoty tych obciążeń.

Pytania prejudycjalne 

– Czy art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13.11.2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „usługi płatnicze” w rozumieniu tego przepisu obejmuje realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku płatniczego, którego nie jest on posiadaczem, na które posiadacz obciążonego nimi rachunku nie wyraził zgody?

– Czy art. 58 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użytkownik usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody?

Stanowisko TS

Pojęcie „usługi płatnicze”

Zgodnie z orzecznictwem TS przy dokonywaniu wykładni unijnego przepisu należy uwzględnić nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część ten przepis stanowi (wyroki: Merck, 292/82, pkt 12; ING-DiBa Direktbank Austria, C‑191/17, pkt 19).

Do celów dyrektywy 2007/64 pojęcie „usługi płatnicze” zostało zdefiniowane w art. 4 pkt 3 jako oznaczające „wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku”. W pkt 3 tego załącznika wskazano, że pojęcie to obejmuje wykonywanie „transakcji płatniczych”, które zgodnie z art. 4 pkt 5 dyrektywy 2007/64 są działaniami zainicjowanymi przez płatnika lub w imieniu płatnika lub przez odbiorcę, polegającymi na złożeniu, transferze lub wypłacie środków pieniężnych, niezależnie od leżących u ich podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą. Transakcje te obejmują, stosownie do pkt 3 tiret pierwsze tego załącznika, realizację usług polecenia zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty. Zgodnie z definicją z art. 4 pkt 28 dyrektywy 2007/64 „polecenie zapłaty” jest to co do istoty „usługa płatnicza polegająca na obciążeniu rachunku płatniczego płatnika, w przypadku gdy transakcja płatnicza została zainicjowana przez odbiorcę na podstawie zgody udzielonej przez płatnika”, natomiast na podstawie definicji zawartej w art. 4 pkt 7 „płatnik” oznacza w szczególności „osobę fizyczną lub prawną, która jest właścicielem rachunku płatniczego i składa zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego”. W ocenie TS realizacja poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, objęte jest zakresem pojęcia „usługi płatnicze” zawartego w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64. Dotyczy to również przypadku gdy brak jest podstaw zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą, jeżeli płatnik, posiadacz obciążanego rachunku płatniczego, udzielił zgody na te polecenia zapłaty. Jednakże same te przepisy nie umożliwiają, w sytuacji braku zapisu na ten temat, jednoznacznego ustalenia, czy realizacja poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, wchodzi w zakres tego pojęcia również wówczas, gdy posiadacz obciążonego rachunku nie wyraził zgody na takie polecenia zapłaty.

Trybunał stwierdził, że w tych okolicznościach konieczne jest uwzględnienie kontekstu, w którym to pojęcie „usług płatniczych” jest stosowane. Trybunał wskazał, że realizacja poleceń zapłaty z rachunku płatniczego w przypadku braku zgody posiadacza rachunku nie należy do transakcji płatniczych, które art. 3 dyrektywy 2007/64 wyłącza z zakresu stosowania tej dyrektywy. Ponadto, szereg przepisów dyrektywy 2007/64 ma na celu uregulowanie „nieautoryzowanych transakcji płatniczych”. W ocenie TS gdyby brak zgody posiadacza obciążonego rachunku płatniczego na wykonanie polecenia zapłaty z tego rachunku pozwalał na wyłączenie takiej transakcji płatniczej z zakresu pojęcia „usługi płatnicze”, a w konsekwencji z zakresu zastosowania tej dyrektywy, przepisy te w zakresie, w jakim dotyczą nieautoryzowanych transakcji płatniczych, byłyby pozbawione skuteczności (effet utile). Zatem z kontekstu, w którym pojęcie to jest stosowane wynika, że należy je interpretować jako obejmujące realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, nawet jeżeli posiadacz rachunku nim obciążonego nie wyraził na to zgody.

Trybunał stwierdził, że za powyższą interpretacją przemawiają cele, do których realizacji zmierza dyrektywa 2007/64. Przede wszystkim fundamentalne znaczenie ma ustanowienie na szczeblu Unii nowoczesnych i spójnych ram prawnych dla usług płatniczych, które będą neutralne, tak aby zapewnić sprawiedliwe warunki konkurencji wszystkim systemom płatności w celu zachowania wyboru oferowanego konsumentom. Podobnie w motywie 31 tej dyrektywy wskazano, że aby zmniejszyć ryzyko i konsekwencje nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych, użytkownik usług płatniczych powinien jak najszybciej poinformować dostawcę usług płatniczych o wszelkich reklamacjach dotyczących takich transakcji. W motywie 35 stwierdzono również, że należy uregulować kwestię podziału ryzyka w przypadku nieautoryzowanych transakcji płatniczych. W ocenie TS gdyby nieautoryzowane transakcje płatnicze, takie jak polecenia zapłaty będące przedmiotem postępowania głównego, były wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2007/64, to zostałaby zagrożona realizacja celów zamierzonych przez tę dyrektywę poprzez pozbawienie uczestników rynku ochrony, którą ta dyrektywa ma im właśnie zapewniać w przypadku nieautoryzowanych transakcji płatniczych.

Trybunał orzekł, że art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „usługi płatnicze” w rozumieniu tego przepisu obejmuje realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku płatniczego, którego nie jest on posiadaczem, a na które nie wyraził zgody posiadacz obciążonego nimi rachunku.

Pojęcie „użytkownik usług płatniczych” 

Przepis art. 58 dyrektywy 2007/64 stanowi, że użytkownik usług płatniczych uzyskuje korektę od dostawcy usług płatniczych wyłącznie wtedy, gdy bez zbędnej zwłoki powiadomi swojego dostawcę usług płatniczych o stwierdzeniu nieautoryzowanej lub nieprawidłowo wykonanej transakcji płatniczej uprawniającej do zgłoszenia roszczeń, nie później niż w ciągu trzynastu miesięcy od daty obciążenia rachunku, pod warunkiem, że dostawca usług płatniczych spełnił określone obowiązki informacyjne. Do celów dyrektywy 2007/64 jej art. 4 pkt 10 definiuje pojęcie „użytkownik usług płatniczych” jako „osobę fizyczną lub prawną korzystającą z usług płatniczych w charakterze płatnika albo odbiorcy, lub obu łącznie”. Wobec powyższego TS stwierdził, że w świetle treści tego przepisu w związku z art. 4 pkt 7 i 8 dyrektywy 2007/64, dotyczącego pojęć „płatnik” i „odbiorca”, posiadacz rachunku płatniczego, który został obciążony bez jego zgody, nie jest objęty pojęciem „użytkownika usług płatniczych”. Jednakże zdaniem TS po pierwsze, realizacja poleceń zapłaty z rachunku płatniczego, na które posiadacz obciążonego rachunku nie wyraził zgody, mieści się w zakresie pojęcia „usługi płatnicze” zawartego w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64. Po drugie, z samej treści art. 58 dyrektywy 2007/64, a także z jego tytułu wynika, że ma on na celu dokładnie to, aby znajdować zastosowanie w szczególności do nieautoryzowanych transakcji płatniczych. W tych okolicznościach pojęcie „użytkownika usług płatniczych” należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody. Ponadto, zdaniem TS, powyższa wykładnia jest zgodna z celami dyrektywy 2007/64.

Trybunał orzekł, że art. 58 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użytkownik usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody.