Uzasadnienie

Decyzją z 9.1.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w B. stwierdził brak podstaw do obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego Mariana G. na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU), wskazując, że ubezpieczony od 1.10.2008 r. pobierał już emeryturę.

Wyrokiem z 30.4.2015 r. SO w K. zmienił decyzję organu rentowego w ten sposób, że stwierdził, iż ubezpieczony ma prawo do obliczenia wysokości emerytury na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 EmRentyFUSU. Wyrokiem z 16.7.2016 r. SA w K. oddalił apelację organu rentowego.

W sprawie ustalono, że ubezpieczony, urodzony 22.7.1948 r., ukończył powszechny wiek emerytalny 22.7.2013 r. Skarżący 8.8.2008 r. złożył wniosek o emeryturę i decyzją z 19.8.2008 r. organ rentowy przyznał mu prawo do emerytury od 1.8.2008 r., jednocześnie zawieszając jej wypłatę z uwagi na kontynuację zatrudnienia. Wysokość emerytury obliczono na podstawie art. 53 EmRentyFUSU. Od 1.10.2008 r. podjęto wypłatę świadczenia w związku z rozwiązaniem stosunku pracy przez ubezpieczonego.

Ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w związku z wykonywaniem umów zlecenia w OPS C. w dniach 5.9.2014 r. i 14.11.2014 r. Dnia 11.12.2014 r. wpłynął wniosek ubezpieczonego o emeryturę w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego i jej obliczenie w myśl „nowych zasad”. Organ rentowy odmówił wyliczenia emerytury zgodnie z wnioskiem skarżącego i, wydając zaskarżoną decyzję, stwierdził, że art. 55 EmRentyFUSU nie ma zastosowania do osoby, która przed złożeniem wniosku, o którym mowa w tym przepisie, miała już przyznane świadczenie emerytalne i je pobrała.

Sąd II instancji uznał za bezzasadne stanowisko organu rentowego polegające na twierdzeniu, że przepis art. 55 EmRentyFUSU nie dotyczy osób, które mają już status emeryta, tj. mają ustalone prawomocną decyzją organu rentowego prawo do emerytury i świadczenie to pobierają. Powołał się na orzecznictwo SN, w tym na uchwałę z 4.7.2013 r., II UZP 4/13 (MoP Nr 15/2013, s. 787), w której SN stwierdził, że ubezpieczony urodzony przed 31.12.1948 r., który po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i wystąpił o emeryturę po 31.12.2008 r., ma prawo do jej wyliczenia na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 EmRentyFUSU, niezależnie od tego, czy wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o emeryturę wcześniejszą.

Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na błędnej wykładni przepisu art. 55 w zw. z art. 26 i 27 EmRentyFUSU przez przyjęcie, że ubezpieczony po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie emerytalne i rentowe, zawierając dwie umowy zlecenia na jeden dzień.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną odwołujący się wniósł o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwioną podstawę.

Sąd Najwyższy zajmował się już wykładnią art. 55 EmRentyFUSU. Zgodnie z tym przepisem ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania emerytury na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenie emerytalne i rentowe po osiągnięciu wieku emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o emeryturę po 31.12.2008 r., może być obliczona emerytura na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53 EmRentyFUSU. W kontekście rozpoznawanej sprawy należy przywołać stanowisko wyrażone w uchwale SN z 4.7.2013 r. (II UZP 4/13, OSNP Nr 21–22/2013, poz. 257). Zgodnie z nim ubezpieczony urodzony przed 31.12.1948 r., który po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i wystąpił o emeryturę po 31.12.2008 r., ma prawo do jej wyliczenia na podstawie art. 27 w zw. z art. 55 EmRentyFUSU, także i niezależnie od tego, czy wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o emeryturę wcześniejszą. Identyczne stanowisko wyrażone zostało w późniejszych wyrokach SN: z 10.7.2013 r. II UK 424/12, Legalis oraz z 7.11.2013 r., II UK 143/12, Legalis; z 9.9.2013 r. II UK 23/13, OSNP Nr 6/2014, poz. 85; z 19.3.2014 r., I UK 345/13, MoPr Nr 8/2014, s. 442; z 18.9.2014 r., I UK 27/14, Legalis.

Skarżący nie kwestionuje tych poglądów, lecz skupia się na interpretacji zwrotu „kontynuował ubezpieczenie” i powołuje się w tym zakresie na stanowisko zawarte w powołanej wyżej uchwale II UZP 4/13 (OSNP Nr 21–22/2013, poz. 257), gdzie stwierdzono, że sformułowanie to w istocie oznacza „nie rozwiązał stosunku pracy”, niezależnie od tego, czy ubezpieczony wystąpił o przyznanie emerytury (wcześniejszej lub w niższym wieku emerytalnym).

W wyroku z 29.1.2014 r. (I UK 411/13, OSNP Nr 4/2015, poz. 56) SN wskazał, że przepis art. 55 samodzielnie określa podmiotowy krąg uprawnionych do obliczenia emerytury na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53. Jeżeli więc uprawniony, czyli ubezpieczony spełniający warunki do emerytury zwykłej, nie występuje o tę emeryturę, lecz kontynuuje ubezpieczenia i z wnioskiem o emeryturę występuje po 31.12.2008 r., to już tylko na podstawie wykładni literalnej uprawnione są dalsze stwierdzenia. Zasadnicze wyraża teza, że chodzi o pierwszy wniosek o emeryturę zwykłą złożony po tej dacie, dlatego możliwość obliczenia emerytury na podstawie art. 26 nie przysługuje w przypadku wcześniejszego wystąpienia i uzyskania tej emerytury. Ponadto uprawnienie łączy się tylko z emeryturą zwykłą (z art. 27), czyli z emeryturą powszechną, stąd bez znaczenia jest to, czy ubezpieczony wcześniej uzyskał taką emeryturę. Istotne jest to, że dyspozycja przepisu odnosi się do ubezpieczonego, który kontynuuje ubezpieczenia emerytalne i rentowe po spełnieniu warunków do zwykłej (powszechnej) emerytury. Takie wnioski z wykładni literalnej mają dalsze uzasadnienie w wykładni systemowej. Chodzi o zasadę zależności wysokości emerytury od składek na ubezpieczenia emerytalne, która – ujmując generalnie – jest już bardziej rygorystyczna niż dla urodzonych przed 1.1.1949 r., ponieważ o wysokości emerytury decyduje zgromadzony kapitał ubezpieczeniowy (składki). Taki kierunek wyznaczono w systemie emerytalnym, dlatego skoro emerytura ma być pochodną zgromadzonego kapitału, to odpowiednio powinien z niego korzystać ubezpieczony, któremu taki kapitał pozwala uzyskać wyższą emeryturę. Na tym gruncie przepis art. 55 przyjmuje w istocie funkcję regulacyjną. Uwzględnia zasadę, że prawo do emerytury powstaje z mocy ustawy z chwilą spełnienia warunków, jednak ważniejsze jest to, kiedy ubezpieczony wystąpi o emeryturę, czyli będzie żądał realizacji prawa do powszechnej emerytury. Emerytury powszechnej (poza określonymi wyjątkami) nie przyznaje się z urzędu, czyli bez wniosku ubezpieczonego, nawet gdy uzyskał już uprzednio emeryturę wcześniejszą. W istocie to ubezpieczony urodzony przed 1.1.1949 r. może zdecydować, czy będzie miał możliwość skorzystania z obliczenia emerytury na podstawie art. 26 (w związku z art. 55). Innymi słowy, art. 55 z jednej strony określa potencjalną możliwość obliczenia emerytury na podstawie kapitału składkowego, z drugiej natomiast, ze względu na określone w nim warunki, w tym kontynuację ubezpieczenia, stanowi ograniczenie w korzystaniu z takiego obliczenia. Dla tych, którzy kontynuowali ubezpieczenie, nie jest to więc szczególny przywilej, lecz zwykłe uprawnienie do emerytury pochodnej od składek, czyli w takim reżimie jak dla urodzonych po 31.12.1948 r. Ujawnia się tu także regulacyjny charakter przepisu, gdyż z obliczenia emerytury na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 nie korzystaliby ci, którzy choć mają niekrótkie ubezpieczenie po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (z art. 27), to jednak nie mają ciągłego (kontynuowanego) ubezpieczenia.

Z kolei w wyroku z 20.9.2017 r. (I UK 339/16, Legalis) wyrażono pogląd, że zwrot „kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe” po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie (art. 27 EmRentyFUSU) wieku emerytalnego należy odczytywać jako konieczność pozostawania w wymienionych ubezpieczeniach w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, nieskorzystanie z powstałego w tym dniu prawa do emerytury i pozostawanie w ubezpieczeniu po tym dniu. Pogląd ten został podtrzymany w wyroku SN z 3.10.2017 r. (II UK 429/16, Legalis). Sąd Najwyższy podkreślił, że osoba, która nie podlegała ubezpieczeniom społecznym w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i nie kontynuowała ich po tej dacie, lecz przystąpiła do ubezpieczeń dopiero w późniejszym czasie (rozpoczęła ubezpieczenia po osiągnięciu wieku emerytalnego), nie spełnia jednej z kilku kumulatywnych przesłanek, które w myśl art. 55 EmRentyFUSU warunkują prawną możliwość ubiegania się o wyliczenie emerytury wedle metody „kapitałowej”. W orzeczeniach tych podkreśla się, że reguły wykładni językowo-logicznej nakazują nadawanie odmiennych znaczeń różnym pojęciom wykorzystywanym w jednym akcie prawnym, zatem konfrontacja pojęcia „podleganie ubezpieczeniu po dniu” z art. 108 ust. 1 EmRentyFUSU (który chociaż nie dotyczy obliczenia, lecz przeliczenia emerytury – przewiduje podobną przesłankę) z wykorzystanym w art. 55 EmRentyFUSU zwrotem „kontynuowanie ubezpieczeń po osiągnięciu wieku” skłania do wniosku, że o ile w pierwszej sytuacji możliwe jest zastosowanie przepisu względem osoby, która rozpoczęła stosunek ubezpieczenia po wskazanym w przepisie dniu, o tyle drugi zwrot wskazuje na okresowość i ciągłość podlegania ubezpieczeniom, która powinna rozpocząć się co najmniej w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego i trwać po tym dniu.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę poglądy te podziela. Skoro ustawodawca użył zwrotu „kontynuował”, a nie „podlegał”, to dał wyraz temu, że uprawnienie do obliczenia emerytury według art. 55 EmRentyFUSU mają ci ubezpieczeni, którzy w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, po pierwsze, podlegali ubezpieczeniom społecznym, po drugie, zamiast emerytury wybrali dalszą aktywność zawodową, kontynuując po tym dniu podleganie tym ubezpieczeniom.

Mając na uwadze powyższe, SN na podstawie art. 39815 § 1 KPC i art. 108 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC orzekł jak w sentencji.