Obecnie okoliczności i zasady, na jakich można przeprowadzić badanie trzeźwości pracownika, regulują przepisy AlkU. Z art. 17 AlkU wynika, że stan trzeźwości pracowników może zostać zweryfikowany tylko, gdy badanie odbywa się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu. Badanie to przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (policja), a zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Natomiast nie ma żadnych powszechnie obowiązujących regulacji prawnych, które pozwalałyby skontrolować pracowników na zażywanie przez nich środków działających podobnie do alkoholu (w praktyce często nazywanych narkotykami).

Projekt nowelizacji Kodeksu pracy umożliwia pracodawcom wprowadzenie prewencyjnej kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu oraz określa ogólne zasady przeprowadzania takich kontroli. Ponadto projekt określa, kiedy pracodawca ma obowiązek niedopuszczenia pracownika do pracy w związku z alkoholem lub podobnie działającymi środkami (jako skutek prewencyjnej kontroli albo w razie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy).

Kontrola prewencyjna

Projekt przewiduje, że pracodawca będzie uprawniony do wprowadzenia prewencyjnej kontroli trzeźwości (a także kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu), tylko wówczas, jeśli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, a nie w przypadku każdego pracownika.

Pracodawca będzie mógł przeprowadzać kontrolę trzeźwości pracowników (a także kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu) przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, urządzeń posiadających ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Ze względu na to, że obowiązek udowodnienia istnienia przyczyny rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 KP) obciąża pracodawcę, w interesie pracodawcy leży, aby wynik kontroli był wiarygodny.

Projektowane przepisy nakładają na pracodawcę obowiązek przeprowadzenia kontroli trzeźwości (lub kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu) w taki sposób, aby nie naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.

Stan nietrzeźwości

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 2 AlkU).

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 3 AlkU).

Zasady kontroli

Z projektowanych przepisów wynika, że grupę/grupy pracowników objętą kontrolą trzeźwości (lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu), będzie określał pracodawca – w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy – mając na względzie ww. przesłanki wprowadzenia takiej kontroli. W tych aktach wewnątrzzakładowych pracodawca będzie też obowiązany określić sposób przeprowadzania kontroli.

O wprowadzeniu kontroli trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu pracodawca będzie musiał poinformować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy – nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. Natomiast w przypadku nowo zatrudnianych pracowników, pracodawca będzie obowiązany poinformować pracownika o wprowadzeniu kontroli, grupie lub grupach pracowników objętych kontrolą i sposobie jej przeprowadzania przed dopuszczeniem do pracy.

Przechowywanie informacji o pozytywnym wyniku kontroli

Pracodawca będzie przetwarzał informacje o dacie, godzinie i minucie badania przeprowadzonego w ramach kontroli trzeźwości (lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu) oraz wyniku tego badania, ale tylko wskazującym na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości (lub stan po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu). Informacje te będą musiały być przechowywane w aktach osobowych pracownika. Natomiast projekt nie dopuszcza przechowywania informacji o braku alkoholu (środka działającego podobnie do alkoholu) w organizmie pracownika.

W przypadku nałożenia na pracownika kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej za jakiekolwiek z ww. przewinień, informacje wskazujące na obecność alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu będą przechowywane do czasu uznania kary za niebyłą, zgodnie z art. 113 KP. W przypadku, w którym informacje wskazujące na stan nietrzeźwości albo stan po użyciu alkoholu (lub środka działającego podobnie do alkoholu) mogłyby stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, termin ten ulegnie przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Niedopuszczenie do pracy

Projektowane przepisy KP przewidują, że pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli:

  1. przeprowadzona przez pracodawcę kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika, wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości, albo
  2. zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.

Pracodawca będzie miał obowiązek przekazania pracownikowi do wiadomości informacji dotyczącej podstawy niedopuszczenia do pracy. Natomiast pracownik będzie mógł żądać przeprowadzenia badania stanu trzeźwości przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (będzie mógł tego żądać także pracodawca).

Co do zasady to ten organ będzie przeprowadzał badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego. Jednak projektowane przepisy KP będą określały sytuacje, w których organ będzie zlecał przeprowadzenie badania krwi (m.in. jeżeli pracownik niedopuszczony do pracy odmówi poddania się badaniu metodą niewymagającą badania laboratoryjnego albo zażąda badania krwi, bądź gdy stan pracownika uniemożliwia przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego).

Przebieg tych badań będzie dokumentowany. Organ będzie przekazywał pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy informację obejmującą m.in. datę, godzinę, minutę przeprowadzonego badania i jego wynik.

Analogicznie uregulowana będzie sytuacja, w której kontrola przeprowadzona przez pracodawcę wykaże obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy. W tej sytuacji, oprócz badania krwi, dopuszczalne będzie także przeprowadzenie badania moczu. Organ będzie je zlecał, jeżeli nie będzie możliwości przeprowadzenia badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego albo pracownik będzie odmawiał poddania się badaniu taką metodą, pracownik niedopuszczony do pracy zażąda badania krwi lub moczu, stan pracownika uniemożliwi przeprowadzenie badania metodą niewymagającą badania laboratoryjnego. Także przebieg tych badań będzie dokumentowany.

Kwalifikacja okresu nieobecności w pracy pracownika niedopuszczonego do pracy

Projekt zakłada, że w przypadku niestwierdzenia obecności alkoholu (albo środka działającego podobnie do alkoholu) w organizmie pracownika, która wskazywałaby na to, że pracownik znajduje się w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości (albo środka działającego podobnie do alkoholu), okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Natomiast w przypadku stwierdzenia, że pracownik znajduje się w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, o kwalifikacji nieobecności pracownika w pracy będzie decydował pracodawca.

Nie tylko pracownicy

Projektowane przepisy dotyczących kontroli trzeźwości (oraz zażywania środków działających podobnie do alkoholu) będą miały zastosowanie także do pracodawców organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy (w szczególności na podstawie umów cywilnoprawnych) oraz osoby prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą (np. na podstawie umowy o współpracę), a także osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osób fizycznych prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, których praca jest organizowana przez tych pracodawców.

Odpowiedzialność porządkowa

W związku z ww. zmianami projekt przewiduje zmianę art. 108 § 2 KP, polegającą na dodaniu kolejnej przesłanki uzasadniającej nałożenie na pracownika jednak z kar porządkowych, tj. kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej. Chodzi o stawienie się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy.

Nowelizacja ustawy o wychowaniu w trzeźwości

Wskutek projektowanych zmian zmianie ulegnie także art. 17 AlkU. Po zmianach z przepisu tego będzie wynikało, że przedsiębiorca niebędący pracodawcą organizujący pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy albo prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą może przeprowadzać kontrolę trzeźwości tych osób oraz kontrolę na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. W tych przypadkach będą odpowiednio stosowane przepisy Kodeksu pracy oraz rozporządzenia wykonawczego do Kodeksu pracy. Przepisy te będą miały odpowiednie zastosowanie również do kontroli trzeźwości oraz kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu osób pozostających w stosunku służby (funkcjonariuszy). Odpowiednie stosowanie tych przepisów będzie możliwe tylko w przypadku braku odrębnych przepisów, tj. w sytuacji, gdy w szczególności tzw. pragmatyki służbowe nie będą regulowały kontroli trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu w organizmach osób pozostających w stosunku służby.

Kontrola trzeźwości funkcjonariuszy

Projekt reguluje także przeprowadzanie badania na zawartość w organizmie alkoholu lub innego podobnie działającego środka w stosunku do funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Służby Celno-Skarbowej oraz strażaków Państwowej Straży Pożarnej, tj. na zasadach określonych w ich ustawach pragmatycznych. Skutkiem tego do tych funkcjonariuszy nie będą miały zastosowanie przepisy ww. projektowanego nowego brzmienia art. 17 AlkU.

Wejście w życie

Projekt przewiduje, że regulacje w tym zakresie wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy (w Dzienniku Ustaw).