Urlop wypoczynkowy przysługuje pracownikom corocznie, w wymiarze zależnym od:

  • stażu urlopowego uwzględniającego okresy etatowego zatrudnienia, ukończone szkoły ponadgminazjalne oraz okresy zaliczalne (np. okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych),
  • wymiaru czasu pracy (osobom zatrudnionym na część etatu przysługuje urlop proporcjonalny do wymiaru ich czasu pracy),
  • okresu zatrudnienia w trakcie roku kalendarzowego (osobom zatrudnianym w trakcie roku kalendarzowego przysługuje urlop proporcjonalny do okresu tego zatrudnienia; ta sama zasada dotyczy osób, których stosunek pracy ustał w ciągu roku).

Urlop zaległy

Urlop powinien zostać przez pracownika wykorzystany w całości, w tym samym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Jeżeli jednak było to niemożliwe, np. z powodu choroby pracownika, niewykorzystany w danym roku urlop „przechodzi” na następny rok i staje się urlopem zaległym. Taki urlop musi zostać pracownikowi udzielony najpóźniej do końca września kolejnego roku (do końca 2011 r. ostatecznym terminem był 31 marca kolejnego roku). Zdaniem Sądu Najwyższego urlop zaległy powinien być wykorzystywany (udzielany) przed urlopem bieżącym. Potwierdza to wniosek wynikający z przedawnienia urlopu, gdyż przy przeciwnej wykładni kompensata niewykorzystanego urlopu może nie być pełna. W ocenie SN taka praktyka postępowania obowiązuje również wówczas, gdy pracodawca kieruje się zwyczajem lub na podstawie indywidualnego zarządzenia wymaga, żeby pracownicy w pierwszej kolejności korzystali z urlopu bieżącego, a dopiero potem z urlopu zaległego (wyrok SN z 9.5.2013 r., II PK 199/12, Legalis).

Do 30 września udzielić czy wykorzystać?

Ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm. – dalej: KP) zobowiązuje pracodawcę do udzielenia urlopu zaległego najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego, co wbrew powszechnemu przekonaniu wcale nie oznacza obowiązku wykorzystania urlopu do tej daty. Wystarczy, że w tej dacie najpóźniej pracownik rozpocznie wykorzystywanie udzielonego przez pracodawcę, zaległego urlopu wypoczynkowego (stanowisko GIP z 30.8.2012 r., GNP-110-4560-30-1/12/PE/RP).

Przykład
Pracownik ma 10 dni zaległego urlopu wypoczynkowego z 2015 r. Pracodawca powinien udzielić mu tego urlopu najpóźniej do 30.9.2016 r. Jeśli pracownik rozpocznie korzystanie z urlopu 30 września (piątek), to termin ten będzie zachowany.

Dyskusyjnym jest udzielenie zaległego urlopu do 30 września w taki sposób, że pracownik rozpocznie korzystanie z urlopu po tej dacie. Celem przepisu ograniczającego czasowe wykorzystanie zaległego urlopu wypoczynkowego jest zapewnienie wykorzystania tego urlopu w terminie nieodległym od momentu nabycia prawa do tego urlopu. W praktyce chodzi o to, aby pracownik nie musiał czekać na wykorzystanie urlopu aż do okresu jego przedawnienia. Zatem powiązanie obowiązku udzielenia zaległego urlopu w wyznaczonym ostatecznym terminie z rozpoczęciem jego wykorzystywania jest trafnym rozwiązaniem.

Zaległy urlop „żądaniowy”

Obowiązek udzielenia zaległego urlopu do 30 września następnego roku nie dotyczy urlopu „na żądanie”. Cztery dni, które w ubiegłym roku mogły być przez pracownika wykorzystane w formie takiego urlopu i nie zostały w taki sposób wykorzystane, przechodzą na następny rok i tracą swój „żądaniowy” charakter. Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, tego urlopu nie dotyczy wyznaczona Kodeksem pracy data 30 września. „Granicą czasową udzielenia urlopu zaległego – zgodnie z przepisem art. 168 KP – jest 30 września następnego roku kalendarzowego, niezależnie od tego czy przyczyny powodujące to przesunięcie leżą po stronie pracodawcy czy pracownika. Omawiany obowiązek nie dotyczy udzielanych zgodnie z art. 1672 Kodeksu pracy czterech dni urlopu na żądanie pracownika. Uprawnienie do tego urlopu przysługuje na dany rok kalendarzowy i w razie niewykorzystania go przez pracownika w danym roku, nie przechodzi na rok następny. Zatem, nieudzielanie pozostawionych poza inicjatywą pracodawcy i planem urlopów oraz porozumieniem w sprawie terminu wykorzystywania urlopu dni urlopu „na żądanie”, które wraz z końcem roku tracą swój specyficzny charakter, nie uważa się za naruszenie obowiązku wynikającego z art.168.”

Termin urlopu – wyznaczyć czy uzgodnić?

Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów lub na podstawie porozumienia (uzgodnienia) pracownik – pracodawca. Udzielenie urlopu niezgodnie z planem lub bez zgody pracownika może mieć miejsce w sytuacji, gdy pracownik jest w okresie wypowiedzenia (bez względu na to, która strona złożyła wypowiedzenie). W takiej sytuacji Kodeks pracy wyraźnie dopuszcza udzielenie urlopu wypoczynkowego przez pracodawcę nawet bez zgody pracownika. Podobnie w przypadku, gdy zbliża się 30 września, a pracownik nie chce zgodzić się na konkretny termin wykorzystania zaległego urlopu, przypadający przed tą datą. Taki przypadek również uzasadnia udzielenie urlopu bez zgody pracownika.

Nieudzielenie urlopu przez pracodawcę jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, za które grozi mu kara grzywny w wysokości do 30 000 zł. Dlatego też w ocenie Sądu Najwyższego „przepis art. 168 KP stanowi, że urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego (mimo zmiany ostatecznej daty wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego orzeczenie SN jest nadal aktualne – przypis autora). W takim przypadku pracodawca nie ma obowiązku uzgadniania z pracownikiem terminu wykorzystania urlopu, lecz musi udzielić mu urlopu w terminie określonym w powołanym przepisie. Udzielenie na podstawie art. 168 KP urlopu wypoczynkowego za poprzednie lata w pierwszym kwartale następnego roku nie wymaga zgody pracownika także wówczas, gdy w tym samym czasie biegnie okres wypowiedzenia umowy o pracę.” (wyrok SN z 2.9.2003 r., I PK 430/02, OSNAPiUS 2004/18/310).