W kontekście podanej problematyki na uwagę zasługuje zawarty na stronie RCL projekt z 22.4.2022 r. ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (UD 369).

Projekt ten przewiduje znaczące zmiany w PlanZagospU. W motywach, jakim kierowali się autorzy projektu wskazano m.in., że istnieje potrzeba dokonywania systematycznego przeglądu regulacji prawnych pod kątem identyfikacji nadmiarowych procedur, które stanowią nieuzasadnione obciążenie dla uczestników obrotu. Tak ustalone bariery administracyjne i prawne należy następnie eliminować z systemu prawnego albo modyfikować je do formy przystępnej dla uczestników obrotu.

Co istotne, obok zmian typowo powiązanych z gospodarką przestrzenną, bardzo istotnym zmianom mają ulec przepisy zawarte w art. 36 ust. 4 PlanZagospU, które dotyczą opłat stanowiących dochody budżetu gminy. Ich dotychczasowa treść jest następująca:

Jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera jednorazową opłatę ustaloną w tym planie, określoną w stosunku procentowym do wzrostu wartości nieruchomości. Opłata ta jest dochodem własnym gminy. Wysokość opłaty nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości.

Wg projektu nowelizacji ww. przepis ma przybrać kształt następujący:
Jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą wartość nieruchomości wzrosła, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera od właściciela albo użytkownika wieczystego tej nieruchomości opłatę w wysokości 30% wzrostu wartości nieruchomości, stanowiącą dochód własny gminy”.

Z pozoru zmiany nie są widoczne, w praktyce jednak są one z korzyścią dla gmin. Zresztą wskazano uwagę na te kwestie w uzasadnieniu ww. projektu. Podano m.in., że nowelizacja art. 36 ust 3 i 4 PlanZagospU przerywa powiązanie wystąpienia odpowiedzialności odszkodowawczej gminy oraz opłaty planistycznej od zbycia nieruchomości przez jej właściciela lub użytkownika wieczystego. Dzięki temu rozwiązaniu gminy będą miały większe pole do uzyskiwania wpływów z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, które będą mogły być przeznaczane na finansowanie kolejnych działań planistycznych, jak i pokrywanie kosztów ich skutków, np. w postaci wyposażenia nowych terenów budowlanych w niezbędną infrastrukturę. Takie rozwiązanie wpłynie korzystnie na szybsze włączanie nieruchomości budowlanych do obrotu rynkowego. Dotychczasowe regulacje premiowały „mrożenie” nowo utworzonych gruntów budowlanych na okres 5 lat w celu uniknięcia kosztów związanych z opłatą planistyczną. Nowe regulacje sprzyjają szybszemu realizowaniu inwestycji przewidzianych w aktach planistycznych, co prowadzi do racjonalnego wykorzystania gruntów zamiast pozostawiania nieruchomości w stanie niezabudowanym jako formy alokacji kapitału. Opłatą planistyczną nie będą objęte nieruchomości będące własnością gminy. Takie rozwiązania pozwolą ograniczyć zbędne czynności administracyjne oraz uniknąć ponoszenia niepotrzebnych kosztów związanych z wyceną nieruchomości na potrzeby opłat, które i tak nie wpłyną na bilans budżetu gminy. Opłaty nie będzie się naliczać także w przypadku, gdy wzrost wartości nieruchomości będzie pochodną ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego. Warto bowiem podkreślić, że ratio legis przepisów o opłacie planistycznej jest m.in. pozyskanie środków umożliwiających finansowanie wyposażenia terenów przeznaczonych pod zabudowę.

W uzasadnieniu projektu podano także, że w związku z obciążeniem, jakie wywoływać może wielkość opłaty planistycznej dla wielu właścicieli nieruchomości, zaproponowano dodanie ust. 6a w art. 37. Zgodnie z tym przepisem, na wniosek właściciela, albo użytkownika wieczystego nieruchomości, opłata planistyczna zostanie rozłożona na maksymalnie 360 miesięcznych rat lub w przypadku osób pobierających zasiłek stały – umorzona w całości.

Podsumowując, nowy projekt przewiduje wiele rewolucyjnych zmian w szeroko pojętej gospodarce przestrzennej, ale również w dochodach budżetu gminy, związanych z opłatą planistyczną. Gminy dzięki nowym przepisom mogą zyskać sprawne mechanizmy ułatwiające pozyskiwanie dochodów do budżetu samorządowego.