Aktualnie regulacje związane z tą problematyką umiejscowione są m.in. w ustawie z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 713 ze zm., dalej SamGminU). Natomiast wskazany projekt przewiduje kompleksowe uregulowanie ww. kwestii, wraz z adekwatnymi zmianami w innych aktach prawnych, w tym w SamGminU (m.in. uchylenie art. 36 SamGminU).

Projektodawca zawarł regulacje o różnym stopniu ogólności. W art. 2 postanowiono, że mieszkańcy sołectwa tworzą wspólnotę samorządową; sołectwo wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność; sołectwo nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez gminę.

Nowym rozwiązaniem jest art. 4 projektu, gdzie podano, że:

1. Sołtys może uczestniczyć w pracach rady gminy na zasadach określonych w statucie gminy, bez prawa do głosowania. Przewodniczący rady gminy jest każdorazowo zobowiązany do zawiadamiania sołtysa, na takich samych zasadach jak radnych, o sesji rady gminy.

2. W pracach rady gminy, z upoważnienia sołtysa, może uczestniczyć, w ramach uprawnień przyznanych sołtysom, członek rady sołeckiej upoważniony pisemnie przez sołtysa.

Zresztą na ww. aspekt zwrócono także uwagę w krótkim uzasadnieniu przedmiotowego projektu. Jak podkreślono, proponowana ustawa zmierza do umocnienia ustroju sołectw poprzez dokładne wskazanie kompetencji organów sołectwa (zebranie wiejskie, sołtys) oraz umożliwienia gminom dokładnego wskazania mienia, którym dysponuje sołectwo. Jednocześnie zaznaczono, że wzmocnieniu ulega pozycja sołtysa, który dzięki nowym kompetencjom może uczestniczyć w obradach rady gminy.

Natomiast z punktu widzenia „finansowego” istotne są zapisy w art. 5 projektu. Tamże przewidziano, że:

1. Rada gminy ustanawia zasady na jakich sołtysom oraz członkom rad sołeckich będzie przysługiwała dieta lub zwrot kosztów podróży służbowej.

2. Niezależnie od diet i zwrotu kosztów podróży służbowych sołtysom przysługuje zryczałtowane wynagrodzenie związane z pełnioną funkcją, wynoszące w skali miesięcznej połowę minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

3. Sołtys w związku z pełnioną funkcją nawiązuje stosunek pracy na podstawie wyboru.

4. Kwoty, o których mowa w ust. 1 i 2 nie obciążają funduszu sołeckiego.

5. Kwoty, o których mowa w ust. 2 pochodzą z budżetu państwa.

Zatem, z powyższych zapisów projektu wynika, że zupełną nowością jest tzw. zryczałtowane wynagrodzenie sołtysa w skali miesięcznej, wynoszące połowę minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Jednakże ten koszt nie będzie obciążeniem dla budżetów gmin, bowiem środki na ten cel mają być wyasygnowane z budżetu państwa. Z budżetu samorządowego nadal będą więc finansowane dotychczasowe środki należne sołtysom i członkom rad sołeckich, czyli dieta i zwrot kosztów podróży służbowej. Projektodawca wyraźnie również wskazał, że opisane wydatki (zarówno wynagrodzenie jak i diety) nie obciąża funduszu sołeckiego. To istotny zapis, który zapewni, że zasady finansowania będą przejrzyste.

Podsumowując, należy przyjąć, że zapisy przedmiotowego projektu z pewnością zmierzają do wzmocnienia pozycji sołectwa. Co istotne, nie powinny generować dodatkowych wydatków dla budżetów gmin. Natomiast wejście w życie tych regulacji zapewne urealni wpływ wspólnoty samorządowej (zrzeszonej w ramach sołectwa) na „politykę” macierzystej gminy.