Ujmując zagadnienie w największym skrócie, zmiany organizacyjne w samorządzie dotyczą następujących aspektów: indywidualizacja aktu głosowania w organach stanowiących; powołanie obligatoryjnej komisji do spraw skarg, wniosków i petycji; prawnie określony zostanie stały pułap liczby radnych mogących założyć klub; uregulowanie jednolicie kwestii interpelacji i zapytań. (maksymalny termin na uzyskanie odpowiedzi to 14 dni), coroczna sesja o stanie gminy/powiatu i województwa z aktywnym udziałem mieszkańców; uregulowanie kwestii inicjatywy uchwałodawczej poprzez wskazanie minimalnej liczby podpisów dla podjęcia inicjatywy.

Transmitowanie obrad

Transmitowanie obrad – oznacza przesyłanie obrazu i dźwięku na bieżąco w czasie rzeczywistym z obrad organu stanowiącego, pomiędzy nadawcą a bliżej nieokreślonymi, licznymi odbiorcami. Nadawcą jest odpowiednie biuro rady organizujące przebieg sesji. Dostęp do transmisji jest zapewniony wszystkim zainteresowanym odbiorcom bezpłatnie, bez jakichkolwiek ograniczeń. W tym samym momencie, w którym dzieją się sprawy na sesji, odbiorcy nie będąc obecnymi na sesji, mają możliwość przysłuchiwania się jej przebiegowi.

Transmitowanie obrad zapewnienia realizację prawa do informacji w sposób całkowicie odpersonifikowany, nie wymagający żadnego aktywnego działania ze strony odbiorcy.

Transmitowanie obrad rady/sejmiku – dotychczasowy stan prawny

Jedynym przepisem, który odnosił się do transmitowania obrad był art. 18 ust. 3 zd. 2 DostInfPubU, zgodnie z którym ,,organy stanowiące w miarę potrzeby zapewniają transmisję audiowizualną lub teleinformatyczną z posiedzeń organów, o których mowa w ust. 1”. Wzmiankowany ustęp 1 art. 18 DostInfPubU odnosił się do kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, a zatem nie miał zastosowania wobec kolegialnych organów pomocniczych tych organów. Dotychczasowy stan prawny ­ art. 18 ust. 3 zd. 2 DostInfPubU ­ miał zastosowanie wyłącznie wobec rad gmin, rad powiatów i sejmików województwa. Na dodatek przepis ten traktował transmitowanie obrad jako możliwość, a nie obowiązek. Przez wiele lat zatem nie istniała żadna norma prawna, która nakazywała prowadzenie transmisji z obrad rad gmin/powiatów czy sejmików województw. To czy w danej jednostce była prowadzona tego typu transmisja wynikało wyłącznie z woli radnych, którzy jako jedyni mogli wyrazić zgodę na transmitowanie swoich obrad.

Wymiar praktyczny transmitowania obrad rady – wyniki badań

W ramach projektu www.jawnoscsamorzadu.pl w latach 2014­2016 przeprowadziliśmy badania 619 jednostek samorządu terytorialnego, pod kątem tego jak funkcjonuje zasada jawności obrad organów stanowiących (kierownikiem projektu był dr Piotr Sitniewski. Projekt był realizowany z dotacji przyznanej w ramach programu Obywatele dla Demokracji, prowadzonego przez Fundację im. Stefana Batorego finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tzw. Funduszy EOG), na podstawie umowy zawartej między Fundacją im. Stefana Batorego a Biurem Mechanizmów Finansowych z siedzibą w Brukseli. Strona projektu www.jawnoscsamorzadu.pl . Beneficjentem grantu była Fundacja Centrum Inicjatyw Na Rzecz Społeczeństwa, której jednym ze współzałożycieli jest dr Piotr Sitniewski, pełniący funkcję Przewodniczącego Rady Programowej Fundacji. Strona Fundacji www.fundacjafcis.pl).

Analiza statutowa wykazała, że niezwykle rzadko treści statutów przewidywały wprost obowiązek transmitowania przebiegu obrad organów stanowiących. Nawet jeżeli w danym mieście była organizowana transmisja obrad, to rzadko kiedy było to regulowane statutowo. Raczej było to przejawem panującego zwyczaju, nie zaś jako realizacja statutowo określonej zasady. Liczba prowadzonych transmisji nie pokrywała się z liczbą jednostek, które regulowały ten fakt w drodze statutowej. W takiej sytuacji, w ramach prowadzonych badań zadane zostało wszystkim jednostkom samorządu terytorialnego jednobrzmiące pytanie ,,Czy obrady organu stanowiącego (rady miasta/rady powiatu) są transmitowane online w czasie rzeczywistym?”.

Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że na 619 jednostek obrady rad gmin i rad powiatów transmitowane były w 10,50% samorządów, co oznacza, że transmisja obrad w czasie rzeczywistym była zapewniona w 65 jednostkach. Tego typu rozwiązanie najczęściej wykorzystywane było w jednostkach położonych w województwie zachodniopomorskim (24,1% ­ 7 z 29) i pomorskim (15% ­ 6 z 40). Z kolei w województwie podkarpackim, żadna z badanych jednostek samorządu terytorialnego nie wskazała, by wykorzystywała transmisję online obrad swych organów stanowiących. W województwie łódzkim tą możliwość stosowało 2,5% samorządów. Sesje online najczęściej wprowadzano w samorządach w roku 2010 (10 jednostek) i 2011 (16 jednostek).

Transmitowanie obrad rady/sejmiku – nowy stan prawny

Obowiązujące zmiany w samorządowych ustawach ustrojowych. Zgodnie z art. 20 ust. 1b SamGminU obrady rady gminy są transmitowane i utrwalane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk . Analogiczne przepisy obowiązują na szczeblu powiatu i województwa samorządowego: art. 15 ust. 1a i 1b SamPowiatU oraz art. 21a i 1 b SamWojU.

Mamy zatem do czynienia z fundamentalną zmianą w tym zakresie. Transmitowanie obrad rady jest obowiązkiem prawnym, a zatem rodzi po stronie odbiorców transmisji podmiotowe prawo domagania się by właściwa rada podjęła niezbędne działania w celu właściwej realizacji tego obowiązku. Zmienione przepisy przewidują możliwość by do transmisji i utrwalania obrad rady gminy mogły być wykorzystywane urządzenia służące do transmisji lub rejestracji czynności obwodowej komisji wyborczej, o których mowa w ustawie z 5.1.2011 r. Kodeks wyborczy. W tym celu rada gminy powinna zawrzeć z właściwym terytorialnie urzędnikiem wyborczym porozumienie określające zasady korzystania z urządzeń, o których mowa w zdaniu pierwszym (wynika to z art. 21 ust. 1b zd. 2 SamGminU, art. 15 ust. 1b zd. 2 SamPowiatU oraz art. 21 ust. 1b SamWojU zd. 2). Obowiązek zapewnienia transmisji z obrad obejmuje wyłącznie rady gmin, rady powiatów, i sejmiki województw. Nie obejmuje komisji organów stanowiących, gdyż transmisja z posiedzeń komisji jest wskazana jako możliwość, nie prawny obowiązek.

Transmitowanie posiedzeń komisji organów stanowiących – dotychczasowy stan prawny

Kwestia ta była uregulowana dotychczas w art. 18 ust. 1, 2 i 3 DostInfPubU. Zgodnie z tymi przepisami posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów są jawne i dostępne, zaś posiedzenia kolegialnych organów pomocniczych organów, o których mowa w ust. 1, są jawne i dostępne, o ile stanowią tak przepisy ustaw albo akty wydane na ich podstawie, lub gdy organ pomocniczy tak postanowi. Organy, o których mowa w ust. 1 i 2, były obowiązane zapewnić lokalowe lub techniczne środki umożliwiające wykonywanie prawa, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 3, czyli dostęp do tych posiedzeń. W miarę potrzeby zapewniało się transmisję audiowizualną lub teleinformatyczną z posiedzeń organów , o których mowa w ust. 1. Przepisy dotychczasowe w żadnym stopniu nie regulowały kwestii transmitowania komisji. Ewentualne lokalne rozwiązania w tym zakresie miały wyłącznie podstawy statutowe, i były przejawem oddolnych inicjatyw w samorządach. Z naszych badań wynikało, że na 619 zbadanych jednostek samorządu terytorialnego, tylko w 3 jednostkach samorządu terytorialnego, obrady jakiejkolwiek komisji rady gminy czy rady powiatu były transmitowane online w czasie rzeczywistym. Dotyczyło to powiatu lubańskiego, gminy miasta Marki oraz miasta Ustka. W pozostałych samorządach objętych badaniem, transmisji z obrad komisji nie przeprowadzano.

Transmitowanie posiedzeń komisji organów stanowiących – nowy stan prawny

Projekt ustawy o jawności życia publicznego, reguluje w nowy sposób kwestię transmitowania obrad, i wprowadza w tym zakresie fundamentalną zmianę. Transmisja nadal jest możliwością, a nie obowiązkiem, ale owa możliwość dotyczy wyłącznie komisji organów stanowiących, gdyż regulacja z ustawy o jawności życia publicznego nie obejmuje organów stanowiących , co do których transmisja uregulowana jest w przepisach znowelizowanych samorządowych ustaw ustrojowych (patrz wyżej). Zgodnie z art. 20 ust. 2 zd. 2 projektu ustawy o jawności życia publicznego w miarę potrzeby zapewnia się transmisję audiowizualną lub teleinformatyczną z posiedzeń organów o których mowa w:

1) art. 20 ust. 1 pkt 1 lit. b) – pochodzące z powszechnych wyborów kolegialne organy jednostek pomocniczych organów jednostek samorządu terytorialnego – chodzi o rady osiedli, dzielnic, ale i raczej też zebrań wiejskich czy ogólnego zebrania mieszkańców osiedla /dzielnicy. W odniesieniu do tych organów można rozważać w miarę potrzeby prowadzenie transmisji.

ORZECZENIE
Jawne i ogólnie dostępne są obrady rady osiedla, obrady zebrania wiejskiego i obrady ogólnego zebrania mieszkańców osiedla. Moim zdaniem również obrady zarządu osiedla wyłonionego przez ogólne zebranie mieszkańców osiedla (chodź w tym ostatnim przypadku, można mieć pewne wątpliwości czy aby na pewno taki był cel racjonalnego ustawodawcy by organ wykonawczy objąć również tą zasadą). Organy te są zobowiązane zapewnić lokalowe i techniczne środki umożliwiające wykonywanie prawa dostępu do ich posiedzeń. WSA w Olsztynie wyraził podobne stanowisko: ,,Zebranie wiejskie oraz ogólne zebranie mieszkańców nie spełniają przesłanki pochodzenia z powszechnych wyborów, jednak są wyrazem demokracji bezpośredniej, co sprawia, że pomimo braku przeprowadzenia jakichkolwiek wyborów dla wyłonienia składu tych organów ich legitymizacja społeczna jest pełna. Stąd wniosek, że skoro zasadą jawności posiedzeń zostały objęte organy sięgające do form demokracji pośredniej, to tym bardziej (na podstawie argumentacji a minori ad maius) zasadne wydaje się przyznanie przymiotu jawności posiedzeń organom jednostek, które sięgają do form demokracji bezpośredniej. Odmienny punkt widzenia byłby nie do zaakceptowania jako nieracjonalny, choćby ze względów organizacyjnych (jak bowiem utajnić obrady wszystkich mieszkańców sołectwa czy ogólnego zebrania osiedla” – wyrok WSA w Olsztynie z 20.6.2017 r., (II SAB/Ol 39/17, Legalis)

2) art. 20 ust. 1 pkt 2 – komisji sejmowych i senackich, komisji rad jednostek samorządu terytorialnego, komisji Rady m. st. Warszawy, komisji rad dzielnic.

Można zatem stwierdzić, że dotychczasowa regulacja w samorządowych ustawach ustrojowych odnosząca się do organów stanowiących została przejęta niejako przez przepis projekt i odnosi się wyłącznie do pochodzących z powszechnych wyborów kolegialnych organów jednostek pomocniczych organów jednostek samorządu terytorialnego. I nadal jest to możliwość a nie obowiązek. Zależne jest w pełni od woli samego samorządu, na który oczywiście mieszkańcy mogą wywierać wpływ używając różnych instrumentów (W szczególności mam tu na myśli prawo do składania wniosków w rybie działu VIII KPA (zob. art. 221­226 KPA) oraz prawo do petycji (ustawa z 11.7.2014 r., t.j. z 26.5.2017 r., Dz.U. z 2017 r., poz. 1123), ale nie w trybie domagania się realizacji prawa podmiotowego, gdyż takowe prawnie nie zostało określone.

Nowe regulacje nakładają na wszystkie jednostki samorządu terytorialnego zapewnienie technicznych i organizacyjnych warunków dla zorganizowania na stałe mechanizmów zapewniających transmitowanie w czasie rzeczywistym przebiegu obrad rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Jednocześnie komisje organów stanowiących na wszystkich trzech szczeblach powinny w miarę możliwości i potrzeby, powinny rozważyć taką możliwość, gdyż po raz pierwszy możliwość taka została w ustawie przewidziana. W obu przypadkach prowadzenie transmisji powinno zostać odpowiednio przygotowane pod kątem wymogów technicznych, oraz zapewnienia możliwości elastycznego sterowania obrazem miejsca obrad (transmisja aktywna). Po wejściu w życie nowych przepisów, biura rad powinny przeprowadzić stosowną akcję informacyjną wśród radnych, oraz za pośrednictwem swoich stron internetowych również skierowaną do mieszkańców. Transmitowanie przebiegu obrad rady prowadzi bowiem do ujawnienia w sposób niezależny od woli osoby, którą obejmuje transmisja, jej wizerunku. Po wejściu w życie nowych regulacji, powinno się przeprowadzić w tym zakresie stosowną akcję uświadamiającą, zarówno uczestników obrad jak i obserwatorów.