W Dz.U. z 2022 r. pod poz. 1005 opublikowano ustawę z 28.4.2022 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym.

Zmiana dotyczy art. 5a ust. 6 SamGminU, który w nowym brzmieniu stanowi, że środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części lub kategorie kwotowe projektów dotyczące całości obszaru gminy lub jej części. Przed zmianą środki te mogły być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części w postaci jednostek pomocniczych lub grup jednostek pomocniczych.

Przepis w nowym brzmieniu stosuje się po raz pierwszy do konsultacji społecznych prowadzonych w gminach w ramach budżetu obywatelskiego na 2023 r., jeżeli do 27.5.2022 r. nie zakończono etapu zgłaszania projektów budżetu obywatelskiego na ten rok.

Trzeba przypomnieć, że w ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego (art. 5a ust. 4 SamGminU). Przy czym, w gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, z tym że wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu (art. 5a ust. 5 SamGminU).

Z orzecznictwa wynika m.in., że interpretując przepis art. 5a SamGminU trzeba mieć na względzie, że instytucja budżetu obywatelskiego została wprowadzona do SamGminU w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. Budżet obywatelski służy angażowaniu mieszkańców w proces podejmowania decyzji, które zadania publiczne w określonym roku budżetowym powinny zostać zrealizowane, a co za tym idzie sfinansowane ze środków publicznych. Decydentami w powyższym zakresie nie mogą być zatem osoby nie będące mieszkańcami gminy (wyr. WSA w Rzeszowie z 5.2.2019 r., II SA/Rz 1185/18, Legalis).