Tzw. specustawa, czyli PomocUkrainaU wprowadziła wiele różnych rozwiązań legislacyjnych ukierunkowanych na zadania jednostek samorządu terytorialnego w kontekście aktualnej sytuacji kryzysowej na Ukrainie.
W szczególności wspomniana ustawa wprowadziła nowe narzędzie umożliwiające Prezesowi Rady Ministrów wydawanie wiążących poleceń dla różnych podmiotów (w tym publicznych) w związku z występowaniem sytuacji kryzysowych. Taki warunek może spełniać m.in. sytuacja spowodowana wojną na terytorium Ukrainy.
Wskazane mechanizmy zostały dodane do ZarządKryzysU, w tym dotyczy to nowego artykułu 7a ZarządKryzysU. Z przepisów zawartych w tym artykule wynika m.in., że w sytuacji kryzysowej Prezes Rady Ministrów może, z własnej inicjatywy albo na wniosek Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów lub ministra kierującego działem administracji rządowej, wydawać polecenia obowiązujące:
1) organy administracji rządowej;
2) państwowe osoby prawne oraz państwowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną;
3) organy jednostek samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne oraz samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
4) osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorców.
Wspomniane polecenie mogą być wydawane w celu:
1) zapewnienia właściwego funkcjonowania, ochrony, wzmocnienia lub odbudowy infrastruktury krytycznej;
2) przejęcia kontroli nad sytuacją kryzysową, której wpływ na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia lub środowiska, jest szczególnie negatywny;
3) usunięcia skutków sytuacji kryzysowej, o której mowa w pkt 2.
Wreszcie, co istotne, z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego – zadania nałożone w trybie, o którym mowa w ust. 1, są realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Skoro tak, to zadania te, realizowane w trybie poleceń, będą także finansowane z budżetu centralnego. Rzecz jasna, taki mechanizm finansowy ma systemowe uzasadnienie, bowiem wraz z odgórnym przekazaniem do realizacji określonego zadania (polecenia) zleceniodawca winien zapewnić również jego finansowanie.
Podsumowując, specustawa wprowadza różne możliwości odgórnego „angażowania” m.in. samorządów w działaniu ukierunkowane na zwalczanie różnych sytuacji kryzysowych. Do takich można zaliczyć skutki związane z wojną na Ukrainie. Ustawodawca zapewnił jednak pokrycie kosztów, jakie samorządy będą ponosić na realizację wspomnianych zadań.