Strefa kontrolna nad podziemnymi instalacjami przesyłowymi nie powinna być zaliczona do służebności przesyłu, ale wynagrodzenie za korzystanie z gruntu wynikające ze służebności przesyłu, powinno uwzględniać ograniczenia wynikające z ustanowienia takiej strefy (post. SN z 9.9.2020 r., II CSK 62/19).

Stan faktyczny

Około roku 1991 r. na terenie jednej z gmin woj. wielkopolskiego miejscowy zakład gazowniczy poprowadził podziemny gazociąg. Dla tej instalacji ustanowiono jednocześnie tzw. strefę kontrolną, ograniczającą możliwości użytkowania działek, o szerokości blisko 100 metrów (co wynikało z ówczesnych przepisów i rodzaju instalacji).

W związku z tym jedna z właścicielek działek, pod którymi przechodzi gazociąg, wniosła o ustanowienie służebności przesyłu obejmującej nie tylko grunt bezpośrednio znajdujący się ponad linią gazociągu, ale też wspomnianą, szeroką strefę kontrolną.

Stanowisko sądu I i II instancji

Żądania te uwzględnił sąd I instancji, który ustanowił służebność przesyłu zgodnie z wnioskiem właścicielki (w jej ramach znalazły się zatem sam gazociąg i grunt ponad nim oraz wspomniana strefa kontrolna).

Jednak wynagrodzenie za korzystanie z gruntu skalkulowano, zdaniem właścicielki, zbyt nisko, toteż odwołała się od tego postanowienia. To samo uczyniła spółka gazownicza, właściciel gazociągu.

Spółka podniosła kwestię zasiedzenia służebności w dobrej wierze (czyli po 20 latach, wg. spółki służebność miałaby powstać w tym trybie już w roku 2001), oraz zasięgu służebności (spółka kwestionowała zaliczenie do służebności także strefy kontrolnej wzdłuż gazociągu).

Sąd II instancji oddalił te odwołania.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Natomiast Sąd Najwyższy uchylił postanowienie apelacyjne, nakazując ponowne rozpatrzenie sprawy.

W zakresie zasiedzenia służebności, SN uznał, że nie mogło dojść do zasiedzenia w dobrej wierze. Uczestnik postępowania – aktualna spółka gazownicza, następca prawny terenowych zakładów gazownictwa – nie miał tytułu prawnego do posadowienia w tym miejscu gazociągu. Jako przedsiębiorca i profesjonalista musiał o tym wiedzieć, co wyklucza posiadanie służebności w dobrej wierze.

W zakresie zasięgu służebności, SN uznał, że ustanowienie służebności w sposób, jaki to uczyniły sądy niższych instancji nie jest prawidłowe. Zdaniem SN strefa kontrolna wokół instalacji nie należy do służebności. Konieczność jej zapewnienia wynika bowiem z przepisów administracyjnych. Jednak ustanowienie takiej strefy może mieć wpływ na wynagrodzenie z tytułu obciążenia gruntu służebnością. Jeżeli strefa taka wprowadza znaczące ograniczenia co do korzystania z działki gruntu, wynikające z przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym, wówczas wynagrodzenie za służebność powinno uwzględniać i te czynniki, a zatem powinno być skalkulowane na odpowiednio wyższym poziomie, czego nie uwzględnił sąd II instancji.