SA: Uprawienie ZUS do badania postanowień umowy o pracę

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 4.11.2015 r., III AUa 632/15 w efekcie kontroli przeprowadzonej u płatnika składek, ZUS ustalił, że zatrudnienie jednej z pracownic było fikcyjne. W ocenie ZUS okoliczności podpisania umowy wskazują, że zawarto ją dla pozoru, ponieważ jej celem nie było wykonywanie pracy, a uzyskanie tytułu do ubezpieczeń społecznych i skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Zdaniem płatnika składek pracownica była zatrudniona na stanowisku asystentki w pełnym wymiarze czasu pracy, na czas określony, za wynagrodzeniem 2200 zł.

Sąd okręgowy oddalił odwołanie płatnika składek od decyzji ZUS. Sąd okręgowy uznał, że omawiana umowa o pracę jest nieważna na podstawie art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego i nie wywołuje skutku w postaci objęcia wskazanej wyżej osoby obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, nawet jeżeli była odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne.

Płatnik złożył apelację od wyroku sądu okręgowego. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie uchylił wyrok sądu okręgowego i przekazał temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.

Zakres kontroli ZUS

W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał na zeznania świadków, którzy zeznali, że pracownica wykonywała pracę na rzecz płatnika (prywatnie swojego ojca) – przyjmowała faktury, przyjmowała pocztę. Zdaniem sądu wydawanie towarów czy wystawianie faktur, odbiór przesyłek adresowanych na firmę czy pozyskiwanie klientów, jakie wykonywała pracownica, mają charakter czynności służbowych. Ponadto w aktach osobowych pracownicy są zaświadczenia o odbytych szkoleniach, zakres czynności, ewidencje czasu pracy oraz potwierdzenia odbioru wynagrodzenia, a w ocenie sądu apelacyjnego ZUS nie udowodnił, że są to dokumenty fikcyjne.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie podkreślił, że w orzecznictwie dominuje pogląd o możliwości zakwestionowania przez ZUS podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że stanowiące tę podstawę wynagrodzenie zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. W sprawie o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę ZUS ma prawo kwestionować wymiar czasu pracy oraz wysokości wynagrodzenia za pracę wynikającego z umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Sąd apelacyjny powołał się w tej kwestii m.in. na wyrok SN z 19.5.2009 r., III UK 7/09.

Zdaniem sądu apelacyjnego, samo zawarcie przez pracownicę umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby przyjąć, że głównym motywem stron tej umowy było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, nie można uznać za sprzeczne z prawem. Nie można także zarzucić obejścia prawa na podstawie art. 58 § 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm. – dalej: SysUbSpołU ), w związku z art. 300 Kodeksu pracy stronom tej umowy o pracę, bo pracownica rzeczywiście wykonywała swoje obowiązki. Sąd uznał za nieważne postanowienia umowy o pracę w części dotyczącej pełnowymiarowego czasu pracy oraz wynagrodzenia za pracę. W ocenie sądu ZUS ma kompetencję do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień, co wynika z art. 86 ust. 2 SysUbSpołU. W myśl tego przepisu, kontrola ZUS może obejmować przede wszystkim: