W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich uchwalona 30.12.2015 r. nowelizacja ustawy o służbie cywilnej oraz innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 34) oznacza, że nie można już mówić o realizacji prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Prawo to będą mogli realizować wyłącznie ci obywatele, którzy mają dostęp do niepublicznych informacji o wolnych wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Takie unormowanie obsadzania tych stanowisk nie służy wykonywaniu zadań państwa w sposób zawodowy, rzetelny, bezstronny i politycznie neutralny.

Niekonstytucyjna w ocenie RPO jest także zmiana reguł obsadzania wyższych stanowisk w służbie cywilnej. Ma to teraz następować w drodze powołania w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Zdaniem RPO jest to sprzeczne z zasadami zawodowego, politycznie neutralnego i stabilnego korpusu służby urzędniczej w administracji państwowej.

Powołanie jest najmniej chronionym, i przez to najmniej stabilnym, rodzajem stosunku pracy. Związana z powołaniem możliwość swobodnego odwołania urzędnika z zajmowanego stanowiska przez organ powołujący jest zaprzeczeniem stabilności służby i zachowania przez urzędnika politycznej neutralności – uważa RPO. Rzecznik jest zdania, że wykonywanie zadań państwa w urzędach administracji rządowej powinno być wolne od jakichkolwiek wpływów i nacisków politycznych. Stabilność zatrudnienia w służbie cywilnej ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Brak poczucia bezpieczeństwa prawnego oraz permanentna obawa przed możliwością zwolnienia z pracy z pewnością nie sprzyjają zasadzie bezstronności i politycznej neutralności.

Rzecznik krytycznie ocenił również konstytucyjność wygaśnięcia stosunków pracy z osobami zajmującymi wyższe stanowiska służbowe w służbie cywilnej po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, jeżeli przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy. Przepis ten nie zawiera żadnych merytorycznych kryteriów weryfikacji dotychczasowej kadry urzędniczej zatrudnionej na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Osoby, które zostały w przeszłości zatrudnione na podstawie otwartego i konkurencyjnego naboru, spełniające szczegółowe kryteria określone w ustawie o służbie cywilnej, mogą w krótkim terminie zostać pozbawione pracy tylko dlatego, że ustawodawca zdecydował się zastąpić dotychczasowy konstytucyjny wymóg bezstronności, rzetelności i neutralności politycznej swobodnym uznaniem organu powołującego; uznaniem, w ramach którego decydujące będą racje polityczne a nie merytoryczne. Dowodem tego jest znaczne obniżenie wymagań kwalifikacyjnych dla osób ubiegających się o zatrudnienie na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej.

Zmiany te, w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, naruszają konstytucyjne standardy dotyczące dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji RP) oraz funkcjonowania korpusu służby cywilnej w urzędach administracji rządowej (art. 153 ust. 1 Konstytucji RP). Przyjęty mechanizm wygaszania stosunków pracy jest ponadto niezgodny z zasadą zaufania do państwa i prawa (art. 2 Konstytucji RP), ponieważ bez konstytucyjnie uzasadnionego powodu narusza bezpieczeństwo prawne osób dotychczas zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej – uważa Rzecznik Praw Obywatelskich.