Jak z samej nazwy ustawy wynika, w założeniu ma ona wspomóc lokatorów, ale wyłącznie w zakresie nieruchomości, w których są co najmniej 4 lokale mieszkalne przeznaczone na wynajem. Chodzi o możliwość zrzeszenia się w stowarzyszenia lokatorów posiadające uprawnienia określone w ustawie. Zadaniem stowarzyszeń ma być m.in. reprezentowanie swoich członków i innych lokatorów nieruchomości we wszystkich postępowaniach administracyjnych oraz postępowaniach przed sądami administracyjnymi i powszechnymi dotyczących stosunku najmu, prawa do zajmowania lokalu mieszkalnego oraz rozliczeń z tytułu opłat związanych z korzystaniem z lokalu mieszkalnego.
Co istotne, projekt zakład jednak także możliwość dla rady gminy powołania nowej instytucji tj. wspomnianego rzecznika praw lokatorów i spółdzielców. Ma to wyraz w art. 11 projektu ustawy, gdzie m.in. postanowiono, że:
1. Rada gminy za zgodą organu wykonawczego gminy może ustanowić niezależnego od administracji lokalowej Rzecznika Praw Lokatorów i Spółdzielców, do którego zadań będzie w szczególności należało:
a) stałe monitorowanie przestrzegania praw lokatorów i spółdzielców na terenie Gminy,
b) prowadzenie działalności informacyjnej w zakresie praw i obowiązków lokatorów i spółdzielców,
c) podejmowanie interwencji w szczególnie uzasadnionych przypadkach podejrzenia naruszania praw lokatorów i spółdzielców,
d) inne zadania powierzone przez organ powołujący.
2. Rada Gminy za zgodą właściwego organu wykonawczego gminy w uchwale opisanej w ust. 1 ustala sposób powoływania i odwoływania Rzecznika Praw Lokatorów i Spółdzielców oraz może ustalić szerszy zakres jego kompetencji.
3. Rzecznik Praw Lokatorów i Spółdzielców jest uprawniony do uzyskiwania informacji w sprawach z zakresu jego działalności. Każdy organ gminy, a także każdy właściciel nieruchomości spełniającej kryteria opisane w art.1 ust. 1 ustawy, położonej na terenie gminy i każdy organ spółdzielni mieszkaniowej działającej na terenie gminy, jest zobowiązany do udzielenia Rzecznikowi Praw Lokatorów i Spółdzielców pełnej informacji w sprawach z zakresu.
Natomiast w uzasadnieniu projektu wskazano na przyczyny powołania ww. instytucji. Podano m.in., że: Ustawa przewiduje możliwość powoływania lokalnych Rzeczników Praw Lokatorów i Spółdzielców, których zadaniem byłoby ich informować o ich prawach, wspierać w ich egzekwowaniu, pomagać w sytuacjach konfliktowych z właścicielami kamienic, władzami spółdzielni, administracjami lokalowymi gminy, sygnalizować gminie ryzyka konfliktu na linii lokator-właściciel nieruchomości, zapobiegać problemom społecznym, wynikającym z tych konfliktów. (….) Roczny koszt działania takiego Rzecznika wraz sekretariatem będzie za każdym razem przedmiotem oceny organu powołującego.
Podsumowując, z powyższego wnioskować należy, że sama idea powołania ww. instytucji wydaje się być słuszna. Należy jednak zauważyć, że jej funkcjonowanie jest ściśle związane z (nowymi) wydatkami budżetowymi. Jak wyżej już zasygnalizowano w uzasadnieniu projektu – koszt roczny działania rzecznika praw lokatorów pozostaje w gestii organu powołującego.
Jeśli chodzi o aspekt wydatkowy budżetu, to wydaje się, że w dużych gminach, nie powinno być problemu z wyasygnowaniem środków na utrzymanie ww. instytucji, a korzyści z jej utworzenia mogą być istotne ze społecznego punktu widzenia. Trudniej może być w gminach małych, gdzie każdy wydatek budżetowy ma znaczenie. W każdym bądź razie, istnienie takiej instytucji faktycznie może wspomóc łagodzenie konfliktów lokatorskich z różnymi podmiotami zarządzającymi lokalami, w tym z samą gminą.
