Chodzi m.in. o przepisy art. 61, 64 i 64a PomSpołU. Przypomnijmy, że wynika z nich przede wszystkim obowiązek do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS ciążący, w kolejności, na:

1) mieszkańcu DPS, a w przypadku osób małoletnich przedstawicielu ustawowym z dochodów dziecka;

2) małżonku, zstępnych przed wstępnymi;

3) gminie, z której osoba została skierowana do DPS.

Osoby wnoszące taką opłatę można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:

1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w DPS, ośrodku wsparcia lub innej placówce;

2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;

3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;

4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

Natomiast, co istotne w tym przypadku, z art. 64a PomSpołU wynika, że osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS zwalnia się całkowicie z tej opłaty na jej wniosek pod warunkiem, że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona .

Rzecznik Praw Dziecka odniósł się do treści tego przepisu uznając, że nie zabezpiecza on w wystarczający sposób interesów osób zobowiązanych do ponoszenia tej opłaty, jak również nie realizuje w pełni celu, dla którego przepis ten został wprowadzony. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy z 5.8.2015 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1310), która wprowadziła art. 64a, przepis ten miał pozwolić na nieponoszenie kosztów utrzymania rodzica w DPS przez dziecko, w stosunku do którego rodzic przez całe życie postępował w sposób naganny lekceważąc swoje obowiązki, a przez to dzieci musiały przebywać, w środowisku pieczy zastępczej.

Zdaniem RPD obowiązujące przepisy PomSpołU nie uwzględniają okoliczności, gdy zobowiązanie do ponoszenia kosztów utrzymania mieszkańca DPS dotyczy osób, względem których dotychczasowe postępowanie pensjonariusza DPS było naganne, nie tylko moralnie (zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich, w tym obowiązku alimentacyjnego, porzucenie dziecka, stosowanie przemocy, popełnienie przestępstwa na szkodę dziecka), a pomimo tego – z różnych przyczyn, niezawinionych przez dziecko – nie zostało wydane orzeczenie w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej.

Trzeba podkreślić, że obecnie w orzecznictwie wymaga się, aby dla zastosowania ulgi z art. 64a PomSpołU, zobowiązany do ponoszenia opłat za pobyt w DPS przedstawił odpowiednie dowody, że zachodzą okoliczności umożliwiające zastosowanie tej ulgi. W jednym w wyroków WSA stwierdził, że na poparcie swoich twierdzeń dotyczących postępowania jego ojca skarżący nie przedstawił żadnych dowodów (np. dotyczących nieuregulowanych zobowiązań alimentacyjnych czy jakichkolwiek postępowań sądowych, które uprawdopodabniałyby zanik więzi czy relacje naruszające zasady współżycia społecznego). Jednostronnych twierdzeń skarżącego sąd nie mógł więc uznać za inne usprawiedliwione okoliczności uzasadniające zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty za pobyt ojca w DPS. W takim przypadku: „(…) zastosowanie ulgi wymaga wniosku strony, albowiem organ nie może zwolnić z ponoszenia wydatków za pobyt w [DPS] z urzędu. Skarżący wniosku takiego nie złożył. Samego oświadczenia o braku woli utrzymywania ojca nie można traktować jako wniosku o zwolnienie z ponoszenia w całości lub w części ustalonej opłaty. [Nie można w takiej sytuacji zastosować art. 64a PomSpołU], gdyż skarżący nie dysponuje prawomocnym orzeczeniem sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej” (wyr. WSA w Warszawie z 17.8.2017 r., I SA/Wa 741/17, Legalis).

Postulując zmiany w obowiązujących przepisach w tym zakresie RPD zwrócił też uwagę, że prawo musi chronić dorosłe dzieci rodziców, w przypadkach braku wykonywania przez nich obowiązków rodzicielskich, uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, nadużywania władzy rodzicielskiej czy popełniania na szkodę małoletnich dzieci przestępstw. Zstępni w bliższej i dalszej kolejności w takich sytuacjach, niezależnie od ich statusu majątkowego, powinni mieć możliwość uchylenia się od obowiązków pokrywania kosztów pobytu rodzica w DPS.