Pierwsza ze zmian zrywa z koniecznością corocznego podejmowania uchwały o wyodrębnieniu w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki. Według projektu, uchwała o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu ma charakter permanentny, tj. stosuje się do kolejnych lat budżetowych następujących po roku, w którym została podjęta. Natomiast uchwała o niewyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu ma zastosowanie wyłącznie do roku budżetowego następującego po roku, w którym została przegłosowana.
Nowe regulacje jednoznacznie rozstrzygają, że uchwała podjęta po 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy jest nieważna (art. 1 ust. 2 projektu). Z uwagi na to, że wysokość środków funduszu sołeckiego wynikająca z algorytmu ujętego w art. 2 ust. 1 ustawy (nie uległ zmianie), może być zwiększona przez radę gminy, wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w terminie do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy obowiązany jest przekazać sołtysom informacje o wysokości przypadających danemu sołectwu środków z obydwu źródeł. Jednocześnie nowa ustawa stanowi, że uchwała rady gminy określająca zasady zwiększenia środków funduszu może być podjęta do 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy (uchwalenie po tym terminie skutkuje jej nieważnością). Uchwała taka ma zastosowanie do lat budżetowych następujących po roku, w którym została podjęta.
Ponadto projekt wprowadza dodatkowy obowiązek informacyjny – zgodnie z art. 2 ust. 3–4 ustawy, wójt (burmistrz, prezydent miasta) w terminie do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy przekazuje wojewodzie informację o wysokości przypadających danym sołectwom środków oraz o wysokości kwoty bazowej (Kb). Wojewoda, po zweryfikowaniu otrzymanych danych, przekazuje zbiorczą informację ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej w terminie do 15 sierpnia roku poprzedzającego rok budżetowy. Nieprzekazanie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) informacji w wyznaczonym ustawowo terminie skutkuje utratą przez gminę prawa do zwrotu wydatków w danym roku budżetowym.
Z kolei minister właściwy do spraw administracji publicznej – w oparciu o otrzymane informacje – monitoruje wykorzystanie limitu wydatków, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy (w 2014 r. nie może on przekroczyć 68 tys. zł) oraz w razie potrzeby wdraża mechanizmy korygujące. I tak w przypadku zagrożenia przekroczenia maksymalnego limitu wydatków obniżona zostanie wysokość zwrotu wydatków wykonanych w ramach funduszu, dla każdej z grup gmin o określonym Kb o wskaźnik ustalony, jako iloraz różnicy między sumą środków wynikającą ze wszystkich informacji a limitem, określonym w art. 11 ust. 1 ustawy, oraz sumy środków wynikającej ze wszystkich informacji przekazanych przez wojewodów. Informację o skorygowanej wysokości zwrotu części wydatków gmin w ramach funduszu sołeckiego podaje minister właściwy do spraw administracji publicznej w Biuletynie Informacji Publicznej, w terminie do 15 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
Jednym z celów nowej ustawy jest upowszechnienie instytucji funduszu sołeckiego, co ma nastąpić m.in. poprzez podniesienie o 10% zwrotu wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w porównaniu do dotychczasowych rozwiązań. Według art. 2 ust. 7 projektu, wydatki wykonane w ramach funduszu podlegają zwrotowi w następującej wysokości:
- 40% wykonanych wydatków – dla gmin, w których Kb jest mniejsze od średniego Kbk w skali kraju,
- 30% wykonanych wydatków – dla gmin, w których Kb wynosi od 100% do 120% średniego Kbk w skali kraju,
- 20% wykonanych wydatków – dla gmin, w których Kb jest większe od 120% i nie większe niż 200% średniego Kbk w skali kraju,
gdzie Kbk oznacza – średnią kwotę bazową w kraju – obliczaną dla gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, ujętych w rejestrze terytorialnym, o którym mowa w art. 47 ustawy z 29.6.1995 r. o statystyce publicznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 591 oraz z 2013 r. poz. 2), według stanu na 1 stycznia roku poprzedzającego rok budżetowy.
Rozwiązanie przyjęte w pkt 3 wyklucza zwrot 20% wykonanych wydatków na rzecz gmin, w których Kb jest większe od 200% średniego Kbk w skali kraju. W dotychczasowym stanie prawnym takiego ograniczenia nie ma, a zwrot wynosi odpowiednio 30%, 20% i 10% wykonanych wydatków.
Projekt ustawy regulując tryb odwoławczy od decyzji wójta w sprawie odrzucenia wniosku niespełniającego warunków formalnych usunął możliwość konwalidacji wadliwego wniosku (lub wniosku złożonego po terminie) przez radę gminy. W świetle art. 4 ust. 6 projektu, rada gminy odrzuca wniosek niespełniający warunków określonych w ust. 2–4 ustawy.
Kolejną zmianą jest przewidziana w art. 5 ustawy możliwość realizacji wspólnych przedsięwzięć przez sołectwa. W takim przypadku każde z sołectw odrębnie uchwala wniosek, zawierający wskazanie przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze danego sołectwa lub innego sołectwa w tej gminie.
Na szczególną uwagę zasługuje art. 6 projektu ustawy, przewidujący, że sołectwo może złożyć do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wniosek o zmianę przedsięwzięć lub ich zakresu przewidzianych do realizacji w ramach funduszu. Nie może on jednak prowadzić do przekroczenia środków przyznanych pierwotnie w uchwale budżetowej. Uprawnienie to przysługuje w trakcie roku budżetowego, jednak nie wcześniej niż po uchwaleniu budżetu gminy na dany rok i nie później niż do 31 października danego roku budżetowego (wniosek złożony z naruszeniem ww. terminów podlega odrzuceniu).
W odniesieniu do 2014 r. projektowana ustawa stanowi, że gmina otrzymuje z budżetu państwa zwrot części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w 2013 r., zgodnie z dotychczasowymi przepisami.