Uzasadnienie

Wyrokiem z 24.3.2015 r. SR w K. oddalił powództwo o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne i odszkodowanie, rozstrzygając o kosztach postępowania. Sąd ustalił, że powódka została zatrudniona na podstawie mianowania w Politechnice 30.4.2010 r. na okres 9 lat na stanowisku adiunkta naukowo dydaktycznego. Po uprzednim zasięgnięciu opinii rady wydziału 5.6.2013 r. powódce wręczono oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia z uwagi na otrzymanie negatywnej oceny okresowej nauczyciela akademickiego. Ponadto sąd ustalił, że wszyscy nauczyciele akademiccy Politechniki podlegają okresowej ocenie, w szczególności w zakresie należytego wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 111 PrSzkolWyżU. Kryteria ocen okresowych oraz tryb ich przeprowadzenia zawiera załącznik Nr 9 do Statutu strony pozwanej. Zgodnie z tym załącznikiem oceny nauczyciela akademickiego dokonuje, w formie pisemnej, jego bezpośredni przełożony nie rzadziej niż raz na dwa lata. Ocena dokonywana jest poprzez wskazanie oceny „pozytywnej” („a”, „b”, „c”, „d”) lub „negatywnej” („e”), w każdej ze sfer działalności pracownika, to jest działalności naukowej, dydaktycznej, organizacyjnej. Ocena negatywna musi być umotywowana pisemnie, a ponowną ocenę przeprowadza się po upływie roku. Ocenę wystawioną przez bezpośredniego przełożonego może zakwestionować przełożony wyższego szczebla, wówczas ocenę uzgadnia przełożony kolejnego szczebla. Uzyskanie drugiej oceny negatywnej po upływie roku skutkuje rozwiązaniem stosunku pracy w trybie art. 124 ust. 2 PrSzkolWyżU. W załączniku tym wskazano, że okresowa ocena nauczycieli akademickich jest przeprowadzana zgodnie z art. 132 PrSzkolWyżU. Ocenie podlegają wyniki i sposób wykonywania wszystkich obowiązków określonych w art. 111 PrSzkolWyżU dla poszczególnych grup nauczycieli. Celem oceny jest podsumowanie całości dorobku w ocenianym okresie pracy oraz wyłonienie szczególnie wyróżniających się nauczycieli, a także nauczycieli niewykonujących wszystkich obowiązków. Wyniki ocen powinny być wykorzystywane przy awansowaniu, przyznawaniu nagród, odznaczeń, wyróżnień oraz przy ustalaniu wysokości wynagrodzeń. Oceny negatywne mają zastosowanie przy rozwiązywaniu stosunku pracy w trybie art. 124 ust. 1 pkt 3 oraz art. 124 ust. 2 PrSzkolWyżU. W załączniku tym wskazano, że przy ocenie działalności naukowej brane są pod uwagę:

1) publikacje naukowe własne i zespołowe oraz ranga wydawnictw, w których je ogłoszono,

2) udział w konferencjach naukowych, szczególnie związany z przedstawieniem własnego referatu na sesji plenarnej, referatu, komunikatu lub postera, a także ranga naukowa tych konferencji,

3) uzyskiwanie grantów oraz pochodzących spoza uczelni form finansowania prac naukowych i rozwojowych,

4) uzyskanie tytułu naukowego, stopni naukowych doktora habilitowanego lub doktora albo zaawansowanie pracy habilitacyjnej lub doktorskiej (o ile dotyczy),

5) uzyskane nagrody i wyróżnienia międzynarodowe i krajowe za działalność naukową,

6) cytowanie publikacji ocenianego nauczyciela akademickiego przez innych autorów, recenzje prac, rozpraw i publikacji naukowych oraz oceny dorobku naukowego i propozycji tematów badawczych,

7) opracowania inżynierskie własne i wykonane na zamówienie podmiotów naukowych i gospodarczych, projekty architektoniczne i urbanistyczne, udział w konkursach i wystawach twórczości, opracowanie patentów i nowych technologii oraz ich wdrażanie.

Wzór ankiety oceny stanowi załącznik do uchwały Senatu Politechniki Nr 90/ /12/2012. Zgodnie z nim pisemne uzasadnienie oceny końcowej sporządza się, w przypadku gdy ocena oceniającego różni się od oceny ocenianego. Sąd ustalił, że powódka obroniła pracę doktorską w 2010 r. W okresie całego zatrudnienia opublikowała dwie prace naukowe. Na przestrzeni lat prowadziła 16 różnego rodzaju zajęć. Powódka nie była obciążona działalnością dydaktyczną bardziej niż inni pracownicy. Za okres pracy od 1.1.2011 r. do 31.12.2012 r. otrzymała negatywną ocenę „e” za działalność naukowo-badawczą. Za działalność dydaktyczną powódka otrzymała ocenę pozytywną – „b”, natomiast za uczestnictwo w pracach organizacyjnych uczelni ocenę pozytywną – „a”. W latach 2011–2012 powódka nie uczestniczyła w konferencjach, nie opublikowała żadnych prac, nie uzyskała grantów ani żadnych nagród za działalność naukową. Ocena pracy naukowej powódki dokonana przez nią samą została zaakceptowana przez przełożonego, który nie zgłosił do niej żadnych uwag. Powódka nie zgłaszała zastrzeżeń do powyższej oceny. Powódka nie zgłaszała również przełożonym, by z uwagi na obciążenie dydaktyczne nie była w stanie zajmować się pracą naukową. W 2013 r. powódka zgłosiła do publikacji artykuł w języku angielskim. Praca otrzymała negatywną recenzję. Sąd I instancji wskazał na treść art. 124 ust. 1 pkt 3, art. 132 oraz art. 111 PrSzkolWyżU. Sąd wskazał, że przepisy ustawy zostały uszczegółowione w Statucie strony pozwanej, który wskazuje w § 94 ust. 3 pkt 1, że rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim odbywa się zgodnie z art. 123–126 PrSzkolWyżU: 1) stosunek pracy z mianowanym nauczycielem rozwiązuje, w trybie art. 124 oraz art. 126 PrSzkolWyżU, rektor po zasięgnięciu opinii właściwej rady wydziału lub właściwego prorektora. Sąd stwierdził, że w tej sprawie rektor rozwiązał stosunek pracy z powódką po uzyskaniu opinii właściwej rady wydziału. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano otrzymanie przez powódkę negatywnej oceny okresowej nauczyciela akademickiego, o której mowa w art. 132 PrSzkolWyżU, za okres od 1.1.2011 r. do 31.12.2012 r. Zgodnie z załącznikiem Nr 9 do Statutu strony pozwanej ocena okresowa dokonywana jest poprzez wskazanie oceny „pozytywnej” („a”, „b”, „c”, „d”) lub „negatywnej” („e”), w każdej ze sfer działalności pracownika, tj. działalności naukowej, dydaktycznej, organizacyjnej. Oceny negatywne mają zastosowanie przy rozwiązywaniu stosunku pracy w trybie art. 124 ust. 1 pkt 3 oraz art. 124 ust. 2 PrSzkolWyżU. W przedmiotowej sprawie powódka uzyskała dwie oceny pozytywne (za pracę dydaktyczną i organizacyjną) i jedną negatywną (za pracę naukową). Sąd stwierdził, że z treści postanowień Statutu i załącznika Nr 9 do Statutu wynika, że ocena okresowa jest w istocie zbiorem trzech ocen, z których każda może być pozytywna lub negatywna. W konsekwencji otrzymanie przynajmniej jednej oceny negatywnej skutkuje możliwością rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem naukowym. Sąd wskazał, że powódka nie kwestionowała negatywnej oceny za pracę naukową, jaką otrzymała. Z kolei oceniający ją przełożony zaakceptował wpisaną przez nią oceną, w związku z czym brak było obowiązku sporządzania pisemnego uzasadnienia oceny. Odnosząc się do zasadności kryteriów zastosowanych przez stronę pozwaną do oceny pracy naukowej powódki, sąd I instancji stwierdził, że dobór kryteriów oceny pracowników przez stronę pozwaną jest wyrazem zasady autonomii uczelni wyższych. Kryteria oceny pracy naukowej wskazane w załączniku Nr 9 do uchwały Senatu uczelni Nr 89/o/12/2012 sąd ocenił jako obiektywne i weryfikowalne. Sąd stwierdził, że powódka nie potrafiła wykazać żadnych efektów swojej działalności naukowej. Dwie publikacje powódki zostały napisane jeszcze przed 2010 r. W latach 2011–2012 powódka nie podjęła w zasadzie żadnych prac badawczych. Powódka nie przedstawiła żadnych wiarygodnych dowodów wskazujących na fakt, że pomimo niespełniania kryteriów wskazanych przez uczelnię prowadzi ona inny rodzaj działalności badawczej. W ocenie sądu I instancji brak było podstaw do przyjęcia, że ocena wyników pracy naukowej powódki powinna być pozytywna. Sąd podkreślił przy tym, że zmiana okresu, w którym jest dokonywana ocena pracowników naukowych, mogła być pewnym zaskoczeniem dla powódki, niemniej jednak dłuższe okresy oceny nie oznaczają, że pracownik może przez pierwsze lata nie wykazywać żadnej aktywności i dopiero w latach końcowych podjąć prace badawcze. W ocenie SR nie zasługiwał także na uwzględnienie argument powódki, że nie mogła ona realizować w pełni pracy naukowej z uwagi na nadmiar czasochłonnych zajęć dydaktycznych. Z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków wynikało, że powódka nie miała więcej godzin dydaktycznych niż inni pracownicy. Powódka nie skarżyła się na nadmiar tej pracy. Uwzględniając powyższe, sąd I instancji uznał, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką nie naruszało przepisów prawa i było uzasadnione.

Wyrok sądu I instancji powódka zaskarżyła w części. Wniosła o jego zmianę przez przywrócenie jej do pracy, nie kwestionując przy tym rozstrzygnięcia odnośnie oddalenia powództwa w części dotyczącej zasądzenia odszkodowania w wysokości 30 000 zł. Ponadto zgłosiła nowe żądanie zasądzenia 1000 zł tytułem zadośćuczynienia za straty zdrowotne.

Wyrokiem z 10.3.2016 r. SO w K. oddalił apelację powódki, rozstrzygając o kosztach postępowania apelacyjnego. Sąd uznał zaskarżony wyrok za prawidłowy i odpowiadający prawu. Sąd stwierdził, że powódka w apelacji nie kwestionując faktu, że nie mogła wykazać się publikacjami naukowymi, wskazywała, że wynikało to stąd, iż zmienił się przedział czasowy, za który sporządza się oceny okresowe nauczycieli akademickich, co spowodowało, że nie zdążyła przed datą kolejnej oceny ukończyć zaplanowanej na 4 lata pracy naukowej. Jednocześnie powódka twierdziła, że nie mogła wywiązywać się z obowiązku pracy naukowej ze względu na dużą ilość pracy dydaktycznej. Sąd II instancji stwierdził, że zarzuty te powódka zgłaszała już w postępowaniu przed sądem I instancji i sąd ten odniósł się do nich w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Na obecnym etapie postępowania stanowią one polemikę ze stanowiskiem sądu I instancji, które to stanowisko sąd II instancji podziela. Sąd II instancji wskazał, że sąd I instancji prawidłowo ustalił, że stosunek pracy z powódką został rozwiązany na mocy obowiązujących przepisów PrSzkolWyżU, a to art. 124 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 132. Kryteria oceny nauczyciela akademickiego w sposób czytelny i obiektywny określał statut pozwanej uczelni, który dotyczył nie tylko powódki, ale i innych nauczycieli zatrudnionych na pozwanej uczelni. Ponadto oczywistym jest, co przyznaje sama powódka, że miała ona obowiązek wykonywania pracy naukowej i planowała ją na cały okres pomiędzy ocenami okresowymi – wówczas cztery lata. Zmiana okresów, za które sporządza się ocenę okresową nauczycieli akademickich miała miejsce od października 2011 r. W ocenie sądu powódka powinna wiedzieć, kiedy kolejna jej ocena nastąpi. Sąd stwierdził, że powódka nie wykazała, aby obowiązki dydaktyczne uniemożliwiały jej wykonywanie obowiązków w zakresie pracy naukowej. Nigdy nie skarżyła się pracodawcy na nadmiar pracy dydaktycznej, czy związane z tym trudności w prowadzeniu działalności naukowej. Sąd podkreślił, że istotą zatrudnienia na stanowisku nauczyciela akademickiego adiunkta jest zarówno wykonywanie pracy dydaktycznej, jak i pracy naukowej, co wynika z art. 111 ust. 1 PrSzkolWyżU, czego świadomość powódka musiała mieć. Dlatego też odrębnie w ocenie okresowej były oceniane działalność dydaktyczna powódki oraz działalność naukowa. Powódka zapoznała się z oceną okresową, co potwierdziła swoim podpisem, jednocześnie nie skorzystała z prawa wniesienia odwołania od tej oceny, o którym to prawie została pouczona. Sąd II instancji stwierdził, że rozwiązanie z powódką umowy o pracę na podstawie art. 124 ust. 1 pkt 3 PrSzkolWyżU, wobec otrzymania przez nią oceny negatywnej, było zgodne z przepisami i powódce nie przysługiwały roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 KP, w tym przywrócenie do pracy. Odnośnie do zgłoszonego w apelacji nowego żądania o zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie 1000 zł sąd II instancji, na zasadzie art. 383 KPC, w ogóle nie rozstrzygał o tym żądaniu.

Wyrok sądu II instancji powódka, reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, zaskarżyła w całości.

Zarzucono naruszenie przepisów postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 5 i art. 212 § 2 KPC przez ich niezastosowanie, to jest niepouczenie powódki o możliwości zgłoszenia wniosku o ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika procesowego z urzędu pomimo jej oczywistej bezradności i stopnia zawiłości sprawy przekraczającego możliwości procesowe i możność obrony swoich paw przez stronę nieporadną, oraz naruszeniem praw procesowych powódki.

Ponadto zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię, to jest art. 124 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 132 PrSzkolWyżU polegające na uznaniu, iż otrzymanie jednej oceny negatywnej jako części składowej oceny okresowej nauczyciela akademickiego skutkuje możliwością rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem naukowym, podczas gdy rzeczywista ocena powódki brana jako suma ocen w zakresie działalności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej daje cenę pozytywną.

Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji oraz orzeczenie o kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz jego zmianę w ten sposób, że SN orzeknie zgodnie z żądaniem pozwu i zasądzi na rzecz powódki koszty procesu.

Pełnomocnik skarżącej wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego udzielonego skarżącej z urzędu według norm przepisanych, oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte w całości ani w części.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna strony powodowej okazała się mieć uzasadnione podstawy.

W ocenie SN niezasadne były zarzuty naruszenia przepisów art. 5 i 212 § 2 KPC. Nie można bowiem było uznać, że powódka jest osobą na tyle nieporadną, by uniemożliwiło to możliwości obrony swoich praw, a ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika mogło zasadniczo wpłynąć na ostateczny wynik rozstrzygnięcia sprawy.

Natomiast zasadne okazały się zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego – art. 124 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 132 PrSzkolWyżU.

Powódka była zatrudniona na stanowisku adiunkta na podstawie mianowania. Zgodnie więc z art. 124 ust. 1 pkt 3 PrSzkolWyżU rektor może rozwiązać za wypowiedzeniem stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim w przypadku otrzymania przez nauczyciela akademickiego oceny negatywnej, o której mowa w art. 132. Przepis art. 132 ust. 1 PrSzkolWyżU przewiduje, że wszyscy nauczyciele akademiccy podlegają okresowej ocenie, w szczególności w zakresie należytego wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 111, oraz przestrzegania prawa autorskiego i praw pokrewnych, a także prawa własności przemysłowej. W art. 111 PrSzkolWyżU określone są obowiązki nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowisku naukowo-dydaktycznym. Są to obowiązki dotyczące dydaktyki, prowadzenia badań naukowych i prac organizacyjnych uczelni.

Z wyżej powołanych przepisów PrSzkolWyżU wynika zakres (przedmiot) dokonywanej oceny okresowej pracownika uczelni wyższej. Z uwagi na użycie w art. 132 ust. 2 PrSzkolWyżU zwrotu „w szczególności” nie można wykluczyć uwzględnienia także innych obowiązków przewidzianych w ustawie, statucie i innych aktach wewnętrznych uczelni, czy określonych w art. 100 KP (tak Z. Góral, [w:] K. W. Baran (red.), Akademickie prawo pracy, Warszawa 2015, s. 230). Problem ten nie wymaga szczegółowego rozważenia, gdyż w okolicznościach niniejszej sprawy nie był sporny.

Istotne jest także to, że zgodnie z art. 132 ust. 2 zd. 2 PrSzkolWyżU kryteria oraz tryb dokonywania oceny okresowej, z uwzględnieniem możliwości zasięgania opinii ekspertów spoza uczelni, określa statut.

Jak wynika z przepisów ww. ustawy, przedmiotem oceny okresowej mogą być co najmniej trzy grupy obowiązków nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowisku naukowo-dydaktycznym. Nie można jednak wykluczyć, że może ich być znacznie więcej.

Należy więc przyjąć, że podstawą oceny okresowej jest ocena poszczególnych grup obowiązków, według kryteriów i procedury przewidzianej w statucie szkoły wyższej. Wynika z tego, że jest to podstawą do przyznania ostatecznej oceny pozytywnej lub negatywnej. Przyznanie ostatecznej (jednej) oceny stanowi więc zakończenie procesu oceny okresowej nauczyciela akademickiego.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że przedmiotowa ustawa nie reguluje procedury (sposobu) wyprowadzenia oceny ostatecznej. W tej sytuacji konieczne jest więc określenie sposobu wystawienia ostatecznej oceny okresowej. Przykładem takiej regulacji są rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów określające szczegółowe zasady sporządzenia oceny ostatecznej urzędników i pracowników służby cywilnej. Natomiast w przypadku uczelni wyższych określenie tych zasad możliwe jest jedynie w aktach wewnętrznych.

Problem powyższy jest rozwiązywany w bardzo różny sposób w statutach, uchwałach organów uczelni czy arkuszach oceny okresowej nauczycieli akademickich. Chyba niemal we wszystkich przypadkach akty te określają sposób wyprowadzenia ostatecznej oceny końcowej (zob. przykłady omówione przez K. Żywolewską, Ocena okresowa nauczyciela akademickiego, [w:] W. Sanetra(red.), Zatrudnienie nauczycieli akademickich, Warszawa 2015, s. 370–372).

Z ustaleń faktycznych wynika, że kryteria i tryb przeprowadzenia ocen okresowych w pozwanej uczelni jest zawarty w załączniku Nr 9 do statutu. Także i ten problem nie wymagał szczegółowych rozważań, gdyż regulacja ta nie była przedmiotem sporu. W każdym razie z aktu tego wynika, że ocena okresowa jest dokonywana poprzez wskazanie oceny pozytywnej (a, b, c, d) lub negatywnej (e) w każdej ze sfer działalności pracownika, tj. działalności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej. Powódka otrzymała dwie oceny pozytywne za działalność organizacyjną i dydaktyczną oraz negatywną za pracę naukową.

W tej sytuacji konieczne jest więc ustalenie ostatecznej oceny okresowej powódki. Przepis art. 124 ust. 1 pkt 3 PrSzkolWyżU dopuszcza bowiem wypowiedzenie w razie otrzymania ostatecznej oceny negatywnej.

W żadnym akcie pozwanej nie został określony sposób wystawienia oceny końcowej, a co więcej ocena taka nie została w ogóle wystawiona. Ten podstawowy problem występuje zawsze w razie różnych ocen poszczególnych grup obowiązków pracowniczych. Sąd I instancji przyjął, że „otrzymanie przynajmniej jednej oceny negatywnej skutkuje możliwością rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem naukowym”. Natomiast w zaskarżonym wyroku sąd II instancji enigmatycznie stwierdził, że wobec otrzymania przez powódkę oceny negatywnej rozwiązanie stosunku pracy było zgodne z przepisami. Tak więc w obu przypadkach nie zostało wyjaśnione na jakiej podstawie przyjęto, że ostateczna ocena była negatywna. Także nie wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, czy sąd I instancji przyjmuje, że doszło do wystawienia negatywnej oceny końcowej, czy też jedna ocena negatywna jest równoznaczna z taką oceną.

Należy w tym miejscu zauważyć, że brak ustalenia zasad wystawienia oceny końcowej nie może skutkować przyznaniem decydowania o tym na zasadzie swobodnego uznania przez organy uczelni. Mogłoby to bowiem prowadzić do nierównego traktowania pracowników uczelni wyższych.

W ocenie SN brak przyznania negatywnej oceny ostatecznej i rozwiązanie stosunku pracy z mianowania za wypowiedzeniem, na podstawie art. 124 ust. 1 pkt 3 PrSzkolWyżU, jedynie z powodu otrzymania oceny negatywnej jednej grupy obowiązków pracowniczych należy kwalifikować jako naruszenie przepisu o wypowiadaniu stosunku pracy. Przepis ten stanowi bowiem niewątpliwie nie o ocenie negatywnej jednej grupy obowiązków a o ocenie negatywnej ostatecznej.

Bez znaczenia pozostaje okoliczność, że powódka nie odwołała się od oceny skoro oczywiste było jedynie to, iż otrzymała ocenę negatywną działalności naukowej, a nie przedstawiono jej oceny końcowej. Nawet zresztą w razie otrzymania końcowej oceny negatywnej pracownik ma prawo do odwołania od rozwiązania stosunku pracy z tej przyczyny bez konieczności wcześniejszego odwoływania się od tej oceny. W takim przypadku obowiązkiem sądu jest rozstrzygnięcie o poprawności sporządzenia negatywnej oceny okresowej.

Nie ulega również wątpliwości, że sądy obu instancji rozstrzygnęły sprawę, opierając się na całkowicie nieustalonym stanie faktycznym. Nie wiadomo bowiem, na jakiej podstawie utożsamiły jedną ocenę negatywną z negatywną oceną końcową.

Z powyższych względów, na podstawie art. 39815 § 1 KPC, orzeczono jak w sentencji wyroku.