Uzasadnienie

Wyrokiem z 14.7.2016 r., SO we W. – w sprawie z powództwa Romana Ś. przeciwko Uniwersytetowi we W. o przywrócenie do pracy – w pkt I zmienił zaskarżony apelacją powoda wyrok SR we W. z 30.9.2015 r., w ten sposób, że przywrócił powoda do pracy u strony pozwanej na poprzednie warunki pracy i płacy; w pkt II zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 1972 zł tytułem kosztów procesu za obie instancje; w pkt III nakazał stronie pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa (kasy SR we W.) kwotę 2142,48 zł tytułem uzupełnienia opłaty od pozwu oraz kwotę 1370,48 zł tytułem uzupełnienia opłaty od apelacji.

Sąd I instancji ustalił między innymi, że pismem z 19.6.2013 r. został wypowiedziany powodowi stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia ze skutkiem na 30.9.2013 r. Jako podstawę prawną rozwiązania stosunku pracy wskazano art. 120 i art. 125 ustawy z 27.7.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm., dalej jako: PrSzkolWyżU) oraz § 77 ust. 2 w zw. z § 136 i 82 ust. 1, 3 i 6 Statutu Uniwersytetu we W. z 24.2.2012 r.

Sąd II instancji w transkrypcji uzasadnienia wygłoszonego po wydaniu wyroku wskazał, że „powództwo (według sądu I instancji) nie zasługiwało na uwzględnienie, a to dlatego, że wypowiedzenie umowy o pracę jest zwykłym sposobem rozwiązania umowy o pracę, ponadto powód w zakresie określonym w obowiązującym u strony pozwanej statucie nie uzupełnił swojego wykształcenia, w szczególności nie uzyskał habilitacji w tym okresie, a według sądu I instancji była to ważna przyczyna, która zgodnie z art. 125 PrSzkolWyżU mogła stanowić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę”.

Sąd II instancji podzielił ustalenia faktyczne sądu I instancji, jednak ich nie przedstawił. Nie zaakceptował oceny prawnej tego sądu. Według sądu II instancji sąd I instancji „nie odniósł się do przepisu art. 120 w brzmieniu nadanym Ustawą zmieniającą oraz do art. 23 Ustawy zmieniającej”.

Sąd II instancji stwierdził, że „[…] treść art. 23 nowelizacji z 18.3.2011 r. stanowi, że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie Ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy, ustęp 1 oraz, że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie Ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie mianowania albo w umowie o pracę, ust. 2. Przepis ten przewiduje ponadto, że okres vacatio legis w przypadku art. 120 PrSzkolWyżU będzie wynosił dwa lata. Równocześnie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w piśmie z 23.1.2012 r. będącym odpowiedzią na pismo instytucji z 21.11.2011 r. zaprezentowało stanowisko, że okresy zatrudnienia nauczycieli akademickich na stanowisku asystenta oraz adiunkta przed dniem października 2013 r. nie zostaną wliczone do okresu art. 120 PrSzkolWyżU ośmioletniego okresu zatrudnienia. Przepis art. 120 PrSzkolWyżU znowelizowanej nowelizacją z 18.3.11 r. postaci wchodzi w życie z dniem 1.10.13 r., zatem ośmioletni okres liczy się od momentu wejścia w życie przepisu, czyli od 1.10.2013 r.”. „Zatem pojawia się problem dotyczący wykładni art. 120 PrSzkolWyżU w brzmieniu obowiązującym od 1.10.2013 r. oraz możliwości odpowiedniego skorzystania z reguł intertemporalnych określonych w art. 3 KC. W tej kwestii w pierwszej kolejności skonstatować trzeba, iż zasada nieretroakcji wyrażona w art. 3 KC oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich skutków, jeżeli miały miejsce i skończyły się przed dniem jego wejścia w życie, por. wyrok SN z 18.9.14 r., V CKS 557/13. Wyjątek od tej zasady musi wynikać z brzmienia nowego prawa lub – jak stanowi art. 3 KC – jego celu. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje bowiem, że przepis art. 3 KC ma zastosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy (por. uchwała z 27.7.1989 r., III PZP 33/99; z 9.6.2004 r., I PZP 2/04; postanowienie SN z 25.4.75 r., I PZ 7/75; wyrok SN z 15.10.2014 r., I PK 34/14). W przypadku powoda minimalny okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta nawiązanego pod rządami Ustawy z 12.9.90 r. o szkolnictwie wyższym i obowiązujący wówczas art. 88 ust. 2 tej ustawy nie zakończył się przed dniem wejścia w życie art. 120 PrSzkolWyżU w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą […] zasadniczym celem tak długiego okresu vacatio legis ustanowionego w ustawie nowelizującej z 18.3.2011 r. dla art. 120 PrSzkolWyżU było umożliwienie wyższym uczelniom uregulowania kwestii okresu zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okresu zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunku skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów w statucie. Ustawa wprowadziła jedynie wymóg, aby ten okres zatrudnienia nie przekroczył 8 lat. Dlatego też od dnia 1 października w ramach posiadanej autonomii strona pozwana zobligowana były dostosować statut do wymagań wprowadzonych w art. 120 PrSzkolWyżU”.

Sąd II instancji stwierdził, że „[…] o tyle jest zasadna apelacja powoda, iż co prawda Rada Wydziału wyraziła zgodę na zwolnienie powoda z pracy, niemniej jednak również Rada Wydziału nie była świadoma, iż czyni to z naruszeniem art. 120 ustawy i art. 23 ustawy wprowadzającej. Jak również tego, że strona pozwana nie zechciała swojego statutu dopasować do ustawy, by statut ten był zgodny z ustawą, czyli aktem wyższego rzędu. Nie ma racji oczywiście powód, iż jego okres do uzyskania habilitacji ma trwać aż do 15.12.2033 r., jest to absolutnie błędny pogląd. Istotnie powód przedstawił odpis statutu obowiązującego w dacie zatrudnienia i istotnie jest tam taki zapis, ale nie wziął pod uwagę powód, iż następnie prawo zostało zmieniane, o czym była mowa wyżej, i statut nie może obowiązywać po zmianie Ustawy, bo jest wtedy nieważny, jako sprzeczny z prawem. Także to jest absolutnie błędny pogląd powoda, iż ma 40 lat miał na napisanie pracy habilitacyjnej. Dlatego sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok i orzekł o przywróceniu powoda do pracy, ponieważ powód ostatecznie powiedział, iż domaga się przywrócenia do pracy, a w pierwszej kolejności sąd bierze pod uwagę żądanie pracownika. Powód nie domagał się odszkodowania ani strona pozwana nie sugerowała odszkodowania, zatem należało powoda przywrócić do pracy. Ponieważ w wypowiedzeniu umowy o pracę nie jest wskazany art. 124 PrSzkolWyżU, zatem sąd II instancji uznał, iż bezprzedmiotowym jest odnoszenie się do zarzutów dotyczących tego artykułu, jak również na marginesie sąd zauważa, iż zbędnym było prowadzenie przez sąd I instancji postępowania w tym zakresie, skoro sąd w przypadku odwołania się pracownika od wypowiedzenia umowy o pracę bada sprawę w zakresie przyczyny wskazanej, a jak wynika z oświadczenia woli strony pozwanej o wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę, nie ma tam wskazanego art. 124, jest jedynie art. 120 i 125 oraz odpowiednie paragrafy statutu, które jak okazuje się, nie mają zastosowania w tej przedmiotowej sprawie”.

Powyższy wyrok sądu II instancji strona pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną; skargę oparto na obydwu podstawach kasacyjnych. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983 § 1 pkt 1 KPC) zarzucono między innymi błędną wykładnię art. 125 ustawy z 27.7.2005 r. – PrSzkolWyżU (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm.) w zw. z art. 30 § 4 KP, błędną wykładnię § 77 ust. 2 statutu Uniwersytetu we W. uchwalonego 24.2.2012 r. (uchwała Nr 7/2012 Senatu Uniwersytetu we W. z 24.2.2012 r.) w związku z § 143 tegoż statutu, w zw. z art. 9 § 1 KP oraz art. 120 PrSzkolWyżU w wersji obowiązującej na dzień rozwiązania z powodem umowy o pracę, niezastosowanie § 136 statutu Uniwersytetu we W. uchwalonego 24.2.2012 r. w zw. z § 143 tegoż statutu, w zw. z art. 9 § 1 KP oraz art. 120 PrSzkolWyżU w wersji obowiązującej na dzień rozwiązania z powodem umowy o pracę, niezastosowanie art. 45 § 2 KP w zw. z art. 232 KPC.

W ramach podstawy procesowej (art. 3983 § 1 pkt 2 KPC) skarżący zarzucił naruszenie między innymi: art. 328 § 2 KPC w zw. z art. 378 § 1 KPC i art. 391 § 1 KPC, niewłaściwie zastosowanie art. 387 § 21 KPC oraz art. 382 KPC.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu II instancji w całości i przekazanie sprawy SO we W. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego; w przypadku uznania przez SN, że podstawa kasacyjna naruszenia przepisów postępowania okazała się nieuzasadniona, a podstawa naruszenia prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu II instancji w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje

Skarga kasacyjna jest całkowicie uzasadniona; zwłaszcza w części dotyczącej materialnej podstawy skargi kasacyjnej.

Kardynalne znaczenie ma – tylko zdawkowo zasygnalizowane w uzasadnieniu wyroku – ustalenie, że pismem z 19.6.2013 r. został wypowiedziany powodowi stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia ze skutkiem na 30.9.2013 r. Tego dnia powód przestał być pracownikiem pozwanego. Jako podstawę prawną rozwiązania stosunku pracy wskazano art. 120 i 125 ustawy z 27.7.2005 r. PrSzkolWyżU (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm.) oraz § 77 ust. 2 w zw. z § 136 i 82 ust. 1, 3 i 6 Statutu Uniwersytetu we W. z 24.2.2012 r.

Do oceny tego wypowiedzenia należało więc zastosować przepisy obowiązujące w dniu rozwiązania stosunku pracy 30.9.2013 r., tak jak uczynił to sąd I instancji, a nie – przepisy obowiązujące w dniu 1.10. 2013 r.

Artykuł 120 ustawy z 27.7.2005 r. – PrSzkolWyżU (Dz.U. Nr 164, poz. 1365) kwestię okresu zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów pozostawił w gestii statutu uczelni. Nowelizacja art. 120 PrSzkolWyżU została dokonana ustawą z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 84, poz. 455). Stosownie do treści tego przepisu, w brzmieniu obowiązującym od 1.10.2013 r., okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa statut, z tym że zatrudnianie na każdym z tych stanowisk osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie może trwać dłużej niż osiem lat. Artykuł 23 nowelizacji z 18.3.2011 r. stanowił, że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy (ust. 1) oraz że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie mianowania albo w umowie o pracę (ust. 2). Przepisy nowelizacji przewidywały dwuletnie vacatio legis art. 120 PrSzkolWyżU. Przepis art. 120 w znowelizowanej postaci wszedł w życie 1.10.2013 r., zatem ośmioletni okres liczy się od momentu wejścia w życie przepisu (por. wyrok SN z 25.4.2017 r., II PK 78/16, Legalis).

Akceptując i przyjmując jako własne ustalenia faktyczne sądu I instancji, a jednocześnie zmieniając wyrok wydany na podstawie ustalonego przez sąd I instancji stanu faktycznego, sąd II instancji zobowiązany był w sposób precyzyjny przedstawić uzasadnienie prawne z przytoczeniem konkretnych norm prawa, publikatorów tychże aktów, co w niniejszej sprawie miało istotne znaczenie dla określenia, które normy, w jakiej wersji (sprzed czy po wejściu w życie nowelizacji wprowadzonej ustawą z 18.3.2011 r.) stanowiły podstawę wydanego wyroku. Naruszenie art. 328 § 2 KPC w zw. art. 382 KPC polegało na niedostatecznym określeniu podstawy merytorycznego rozstrzygnięcia, w tym również braku adekwatnego odniesienia się do przedstawionych przez powoda statutów w zakresie ustalenia, czy już w 2000 r. statut pozwanej uczelni jako maksymalny okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby bez stopnia doktora habilitowanego przewidywał okres dziewięciu lat. W uzasadnieniu wyroku sądu II instancji brak również ustosunkowania się do dowodów przyjętych przez sąd I instancji, które wskazują, iż powód zobowiązał się do uzyskania stopnia doktora habilitowanego do końca 2005 r. oraz oceny, czy powód dysponował dorobkiem naukowym pozwalającym na uzyskanie stopnia doktora habilitowanego, na co wskazywała negatywna prognoza naukowa dokonana przez Wydziałową Komisję Oceniającą oraz Wydziałową Komisji ds. Kadry Naukowej.

Na skutek pominięcia relewantnych ustaleń sądu I instancji doszło do niezastosowania art. 120 PrSzkolWyżU w wersji sprzed nowelizacji wprowadzonej ustawą z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 84, poz. 455) i uznania, że statut Uczelni nie regulował maksymalnych okresów zatrudnienia pracowników na stanowisku adiunkta, podczas gdy na dzień rozwiązania z powodem stosunku pracy obowiązywał przepis § 77 i 136 statutu regulujący maksymalne okresy zatrudnienia adiunktów nieposiadających stopnia doktora habilitowanego, a zagadnienie to pozwany uregulował w statucie stosownie do brzmienia art. 120 PrSzkolWyżU (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm.).

Podstawowa wadliwość zaskarżonego wyroku polega na niewłaściwym zastosowaniu art. 120 PrSzkolWyżU w brzmieniu po nowelizacji wprowadzonej ustawą z 18.3.2011 r. i przyjęciu, że miał on zastosowanie w niniejszej sprawie, podczas gdy rozwiązanie z powodem umowy o pracę nastąpiło przed wejściem przepisów ustawy nowelizującej. Dokonano też niewłaściwej subsumpcji art. 23 ustawy z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw, który wszedł w życie 1.10.2011 r. w zw. z art. 125 PrSzkolWyżU przez przyjęcie, że skoro osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie mianowania albo w umowie o pracę, to w istocie takiej osobie nie można było wypowiedzieć umowy o pracę przed 1.10.2013 r. Takie stanowisko jest sprzeczne z art. 125 PrSzkolWyżU, który przewiduje możliwość rozwiązania z mianowanym nauczycielem akademickim umowy o pracę z ważnych powodów. Niewłaściwie również zastosowano art. 3 KC, gdyż skoro stosunek pracy powoda uległ rozwiązaniu 30.9.2013 r., należało zastosować stan prawny obowiązujący w tym dniu.

Reasumując – rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim przed dniem wejścia w życie 1.10.2013 r. nowelizacji art. 120 PrSzkolWyżU obligowało sąd do subsumpcji przepisów ustawowych i statutowych obowiązujących do 30.9.2013 r.

Przedstawione wyżej uchybienia proceduralne i wykładnia naruszająca prawo materialne implikowały konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania SO we W. (art. 39815 § 1 KPC oraz art. 108 § 2 KPC).