Stanowiąc nowe przepisy ustawodawca kierował się chrześcijańskim systemem wartości, stawiając przede wszystkim na głównej roli rodziców, będących, co zostało podkreślone – ojcem i matką. Celem przepisów było dążenie do „wzmacniania świadomości odpowiedzialności za własne czyny, przeciwdziałania demoralizacji nieletnich i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych oraz stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem lub z zasadami współżycia społecznego”.
Wejście w życie niniejszej ustawy spowodowało utratę mocy NielU, która dotychczas stanowiła podstawę postępowań w przypadkach naruszeń prawa przez osoby nieletnie. Można dostrzec podobieństwa między tymi dwoma aktami prawnymi, ale różnice, będące niejednokrotnie niuansami, powodują, że do stosowania nowych przepisów należy się odpowiednio przygotować.
Podstawową różnicą między tymi dwoma aktami jest to, że dyrektorzy szkół, po wejściu w życie przepisów ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, otrzymali możliwość nakładania odpowiednich kar wobec nieletniego, nazywanych środkami oddziaływania wychowawczego. Można je stosować wobec ucznia, który wykazuje przejawy demoralizacji, dopuścił się czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki. Ustawodawca określił również katalog tych środków, które może nałożyć dyrektor szkoły za powyższe przewinienia. Do tych środków należą:
- pouczenie,
- ostrzeżenie ustne,
- ostrzeżenie na piśmie,
- przeproszenie pokrzywdzonego,
- przywrócenie stanu poprzedniego,
- wykonanie określonych prac porządkowych na rzecz szkoły.
Można zauważyć, że trzy pierwsze środki oddziaływania wychowawczego nie zobowiązują ucznia do wykonywania jakichkolwiek działań – na skutek określonego wydarzenia, dyrektor szkoły może zastosować pouczenie lub ostrzeżenie. Dopiero trzy kolejne środki, to de facto zobowiązanie ucznia do wykonania odpowiednich czynności, mających zadośćuczynić poczynioną krzywdę.
Największe kontrowersje może wzbudzać ostatni środek, czyli zobowiązanie ucznia do wykonania określonych prac porządkowych na rzecz szkoły. Bowiem oznacza to, że dyrektor szkoły ma uprawnienie do tego, by niejako skazać ucznia na wykonywanie określonej czynności przez ograniczony czas. Zastosowanie tego środka oddziaływania wychowawczego w sposób istotny zatem ogranicza swobodę działania ucznia, bowiem stosując się do niego, będzie zobowiązany wykonać wskazaną pracę, poświęcając czas pozalekcyjny. Nie jest również dookreślone, czy prace porządkowe mają się odbywać na terenie szkoły, czy mogą być stosowane poza jej murami, jeśli tylko będą realizowane na jej rzecz.
Ważnym aspektem, który umożliwia dyrektorowi zastosowanie określonej „kary”, jest zgoda rodziców albo opiekuna nieletniego oraz samego nieletniego. W przypadku zgody rodziców albo opiekuna nieletniego, ustawa nie określa konkretnie kiedy powinna być ona udzielona, ale treść przepisu wskazuje, że dopiero po zaistnieniu sytuacji umożliwiającej nałożenie na ucznia określonego środka oddziaływania wychowawczego, dyrektor powinien uzyskać zgodę rodziców albo opiekuna nieletniego. Nasuwa się w tym miejscu wątpliwość, czy rodzic powinien wyrazić zgodę na zastosowanie konkretnego środka, czy dyrektor dopiero po uzyskaniu zgody rodzica decyduje o tym, jaki środek oddziaływania zastosować. A co w przypadku, gdy po ogłoszeniu jaki środek oddziaływania wychowawczego ma zostać zastosowany, rodzić cofnie swoją zgodę? Dla ucznia najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby rodzic najpierw dowiedział się jaka „kara” ma być zastosowana, a następnie wyraził na nią zgodę. Jednakże z proceduralnego punktu widzenia taka interpretacja tego przepisu byłaby dużo trudniejsza w realizacji. W przypadku, gdy rodzic albo opiekun nieletniego zmieni zdanie i cofnie zgodę na zastosowanie odpowiedniego środka, dyrektor powinien zaniechać stosowania danego środka oddziaływania wychowawczego i, jeśli wymaga tego sytuacja, skierować sprawę do odpowiednich służb, które takowej zgody nie potrzebują.
Czy rodzice albo opiekun nieletniego mogą wyrazić ogólną zgodę na stosowanie przez dyrektora szkoły środków, czy powinna być ona wyrażana za każdym razem, gdy określona kara ma zostać zastosowana? Nie ma przeciwwskazań do tego, by rodzice lub opiekun nieletniego wyrazili ogólną zgodę na stosowanie „kar”. Co więcej, taka zgoda mogłaby dotyczyć tylko niektórych „kar”, np. pouczenia i ostrzeżenia. W takiej sytuacji, w przypadku gdy dyrektor planowałby zobowiązać ucznia do przeproszenia pokrzywdzonego, musiałby uzyskać na to dodatkową zgodę rodziców.
Aby taka ogólna zgoda rodziców mogła być stosowana, musi być ona wyrażona jasno i precyzyjnie i najlepiej aby była wyrażona na piśmie.
Brak zgody rodziców na stosowanie środków oddziaływania wychowawczego przez dyrektora szkoły niesie za sobą konkretne konsekwencje, bowiem dyrektor szkoły nie może wówczas nawet zastosować ustnego pouczenia lub ostrzeżenia wobec ucznia.
Ważne jest również to, że zastosowanie określonego środka oddziaływania jest możliwe za zgodą również samego nieletniego. Obie zgody muszą być wyrażone przed zastosowaniem konkretnego środka.
Dyrektor szkoły nie może zastosować określonych środków oddziaływania wychowawczego, jeśli nieletni dopuścił się czynu zabronionego wyczerpującego znamiona przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego.
Poza możliwością i katalogiem środków oddziaływania wychowawczego, stosowanych przez dyrektora szkoły, w przepisach nowej ustawy znalazły się uregulowania analogiczne do nieobowiązującej NielU. Mianowicie, zgodnie z art. 66 ust. 1 ustawy, istnieje możliwość przekazania przez sąd rodzinny sprawy nieletniego szkole, do której uczęszcza nieletni, jeśli sąd uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła dysponuje, będą wystarczające. Na przekazanie sprawy szkole, nieletni musi wyrazić zgodę. W przypadku przekazania sprawy szkole, należy zadbać, by informować sąd rodzinny o podjętych środkach oddziaływania wychowawczego i o osiągniętych efektach nie rzadziej niż co 6 miesięcy, albo niezwłocznie w przypadku ich nieskuteczności.
