Wyjaśnienia Izby zostały udzielone w odpowiedzi na pytanie Przewodniczącego Rady Gminy Gryfów Śląski. Przede wszystkim RIO podkreśliła, że w procesie uchwalania budżetu należy rozróżnić uprawnienie do podjęcia inicjatywy uchwałodawczej od kompetencji do podjęcia stosownej uchwały.

Stwierdziła, że z jednej strony jest inicjatywa uchwałodawcza, czyli prawo (a niekiedy obowiązek), służące danemu podmiotowi do tego, by przedłożyć uchwałę organowi stanowiącemu. Z drugiej strony jest kompetencja uchwałodawcza, czyli prawo do wyrażenia woli o tym, co ma być uchwalone.

To rada gminy, zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 4 SamGminU ma wyłączne prawo do uchwalania budżetu gminy, a także rozpatrywania sprawozdania z jego wykonania, czy podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu.

Jak stwierdziła RIO, w procesie tworzenia i wykonywania budżetu kompetencje organów gminy zostały rozdzielone przez ustawodawcę. Organ stanowiący JST ma wyłączną kompetencję do uchwalenia budżetu, co obejmuje też prawo do dokonywania zmian po jego uchwaleniu. Według Izby kompetencja uchwałodawcza rady gminy do podejmowania uchwał budżetowych (w tym także uchwał dotyczących zmian w budżecie w trakcie roku budżetowego) nie może być interpretowana zawężająco. Zasada, według której rada gminy ma wyłączne prawo do podejmowania uchwał budżetowych, może być ograniczona tylko przez wyraźne wskazanie ustawowe.

Takim przepisem jest art. 240 ust. 2 FinPubU, który zakazuje zmian zawartych w projekcie propozycji wysokości dochodów i wydatków budżetowych w sposób, który prowadziłby do zwiększenia wysokości deficytu budżetowego. Jak stwierdziła RIO a contrario z tego przepisu nie wynika jednak zakaz dokonywania bez zgody organu wykonawczego innych zmian niż wyszczególnione w art. 240 ust. 2 FinPubU. Takie samo stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19.3.2008 r. (sygn. II GSK 427/07). Analogicznie wypowiedział się też WSA w Olsztynie w wyroku z 28.8.2014 r. (sygn. I SA/Ol 553/14): związanie organu stanowiącego inicjatywą uchwałodawczą organu wykonawczego w sprawie zmiany budżetu nie oznacza braku możliwości decydowania przez ten organ o kształcie zaproponowanych zmian w granicach wynikających z dyspozycji art. 240 ust. 2 FinPubU.

Z kolei WSA w Szczecinie (wyr. z 10.7.2014 r., sygn. 1 SA/Sz 153/14) wskazał, że skoro ustawodawca wyraźnie wymienia przypadki, w których rada gminy nie może podjąć uchwały sprzecznej ze stanowiskiem organu wykonawczego, to należy przyjąć, że w pozostałych sytuacjach, których przepis art. 240 ust. 2 FinPubU nie obejmuje, organ stanowiący może podejmować uchwały niezgodne z wnioskami organu wykonawczego.

Wreszcie NSA w wyroku z 29.9.2011 r. (sygn. II GSK 984/10) orzekł, że organ stanowiący samorządu terytorialnego (rada gminy) może dokonywać zmian w treści przedłożonej mu do uchwalenia uchwały budżetowej, co dotyczy również zmian w budżecie w ciągu roku, o ile nie powodują one zmniejszenia dochodów lub zwiększenia wydatków i jednocześnie zwiększenia deficytu budżetu.