W aktualnym stanie prawnym kwestie dotyczące rodzajów placówek oświatowych i zasad ich funkcjonowania są uregulowane w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 2.11.2015 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1872; dalej: PlacPublR). Rozporządzenie MEN weszło w życie 1.9.2016 r.
Zgodnie ze wskazanym przepisem Minister właściwy ds. oświaty i wychowania określi w drodze rozporządzenia rodzaje i szczegółowe zasady działania placówek publicznych, o których mowa w art. 2 pkt 3, 7 i 8 PrOśw, warunki pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach, oraz może określić wysokość i zasady odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach. Nowe rozporządzenie powinno uwzględniać również realizację przez placówki zadań i celów edukacyjnych, wychowawczych, rekreacyjnych oraz opiekuńczych przy jednoczesnym zapewnieniu warunków bezpieczeństwa wychowanków. W nowym rozporządzeniu mają zostać także określone warunki i zasady działania wolontariuszy w placówkach oświatowych.
Na podstawie art. 174 ust. 1 PrOśw, przepisy nowego rozporządzenia będą miały także zastosowanie do niepublicznych placówek, o których mowa w art. 2 pkt 7 i 8 PrOśw, tj.:
1) młodzieżowych ośrodków wychowawczych,
2) młodzieżowych ośrodków socjoterapii;
3) specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych;
4) specjalnych ośrodków wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania;
5) ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych umożliwiających dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna, realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz przygotowania przedszkolnego;
6) placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania;
– z wyjątkiem przepisów dotyczących wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach.
Mając na względzie przytoczone uregulowania, MEN przygotował projekt nowego rozporządzenia w sprawie placówek oświatowych. Projekt został przesłany do konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych w połowie kwietnia. Planowana data wejścia w życie nowego rozporządzenia to 1.9.2017 r.
Przyjmowanie dzieci do specjalnych ośrodków wychowawczych
Nowoprojektowany akt wykonawczy powtarza w zasadzie rozwiązania i instytucje przyjęte w PlacPublR. Jednak nowe przepisy wykonawcze będą musiały być przystosowane do nowego stanu prawnego. Ponadto MEN uwzględnił również część postulatów przedstawicieli środowisk oświatowych.
W aktualnym stanie prawnym, dziecko jest przyjmowane do specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego oraz specjalnego ośrodka wychowawczego na okres, na jaki wydano orzeczenie (§ 33 i § 34 PlacPublR). Powoduje to problemy dla rodziców, którzy uaktualniając orzeczenie na kolejny etap edukacyjny muszą występować o przyjęcie dziecka do ośrodka. Projekt nowego rozporządzenia przewiduje, że warunkiem przyjęcia dziecka do ośrodków będzie posiadanie aktualnego orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego .
Jeżeli projekt wejdzie w życie w przewidywanym kształcie, to do specjalnych ośrodków wychowawczych będzie można przyjąć dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz dzieci i młodzież zagrożoną niedostosowaniem społecznym, które będą mogły przebywać w specjalnym ośrodku wychowawczym w sytuacji, kiedy nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania lub młodzieżowego ośrodka socjoterapii lub nie mogą przebywać w bursie.
Jeżeli chodzi o długość pobytu dzieci i młodzieży w specjalnym ośrodku wychowawczym to warto zwrócić uwagę na § 35 projektu nowego rozporządzenia. W przypadku dzieci i młodzieży niepełnosprawnych zachowano poprzednie rozwiązanie, zgodnie z którymi dzieci i młodzież niepełnosprawne mają możliwość przebywania w specjalnym ośrodku wychowawczym nie dłużej niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym wychowanek kończy 24 rok życia . Inaczej będzie w przypadku wychowanków zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Ta grupa wychowanków będzie mogła przebywać w ośrodku nie dłużej niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 18 rok życia . Równocześnie młodzież niedostosowana społecznie będzie mogła kontynuować naukę w szkołach ponadpodstawowych, analogicznie jak inni uczniowie objęci kształcenie specjalnym.
Nowe rozwiązania przewidziane w projekcie
Zgodnie z § 14 ust. 1 projektu rozporządzania do zadań młodzieżowego ośrodka wychowawczego należy eliminowanie przejawów niedostosowania społecznego oraz przygotowanie wychowanków do samodzielnego i odpowiedzialnego życia po opuszczeniu ośrodka, zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi. Do przepisu określającego zadania młodzieżowego ośrodka wychowawczego dodano nową jednostką redakcyjną, w świetle której ośrodek współpracuje z Rzecznikiem Praw Obywatelskich pełniącym funkcję krajowego mechanizmu prewencji, w zakresie przeprowadzanych w ośrodku wizyt, o których mowa w Protokole Fakultatywnym do Konwencji z 18.12.2002 r. w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku (Dz.U. z 2007 r. poz. 192).
Jedną z konsekwencji rozszerzenia katalogu zadań specjalnego ośrodka wychowawczego o sprawowanie opieki także nad dziećmi i młodzieżą zagrożoną niedostosowaniem społecznym jest wprowadzenie obowiązku monitorowania poziomu bezpieczeństwa wychowanków i dokonywanie oceny efektów podejmowanych działań , w szczególności wychowawczych (§ 37 ust. 1 pkt 2 projektu rozporządzenia). Warto również zwrócić uwagę na § 48 projektu rozporządzenia, zgodnie z którym specjalny ośrodek wychowawczy współpracuje ze szkołą do której uczęszcza wychowanek w zakresie opracowywania i realizowania indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, w szczególności w zakresie zajęć rewalidacyjnych lub socjoterapeutycznych i oddziaływań wychowawczych. Celem wprowadzenia przedmiotowego przepisu będzie niepowielenie takich samych oddziaływań i wsparcia organizowanego dla dziecka w szkole i ośrodku.
Dostosowanie funkcjonowania placówek do przepisów nowego ustroju szkolnego
Wejście w życie PrOśw wymusza pewne zmiany w funkcjonowaniu placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania. Stosownie do § 59 projektu rozporządzenia, bursa zapewnia opiekę i wychowanie uczniom klas VII i VIII szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych, dla dzieci i młodzieży oraz szkół artystycznych, w tym uczniom wymagającym stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także słuchaczom kolegiów pracowników służb społecznych w wieku do 24 roku życia.
W projekcie dookreślano sposób sprawowania opieki w porze nocnej w bursie, jak i w domu wczasów dziecięcych. Zgodnie z § 71 ust. 5 projektu rozporządzenia opieka w porze nocnej jest sprawowana w sposób zapewniający nadzór nad wychowankami oraz ich bezpieczeństwo.
