1. Zakres stosowania zasady in dubio pro libertate
Projekt przewiduje dodanie art. 7a ustawy z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm., dalej: KPA). Stanowi on, że jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego byłoby nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te mają być rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ. Nie dotyczy to jednak sytuacji:
1) jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa, obronności lub porządku publicznego;
2) w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych.
Projekt przewiduje więc wprowadzenie na grunt postępowania administracyjnego zasady in dubio pro libertate. Zdaniem projektodawców przepis art. 7a KPA znajdzie zastosowanie w sytuacji gdy można przyjąć więcej niż jeden wynik interpretacji przepisów prawa. Organ rozstrzygnie wątpliwości na korzyść strony lub zainteresowanych osób trzecich, gdy kilka wyników interpretacji przepisów można uznać za prawidłowe.
W uzasadnieniu do projektu zwrócono uwagę na konieczność uwzględnienia specyfiki postępowania. Zwłaszcza chodzi o możliwość występowania spornych interesów stron lub interesów osób trzecich (niebędących formalnie stronami), na których sytuację wpływa bezpośrednio wynik postępowania. Zasada ta nie będzie miała zastosowania np. w sytuacji, gdy kolizja interesów wszystkich wymienionych wyżej osób uniemożliwi wybór jednej, korzystnej dla wszystkich zainteresowanych wykładni. Przy czym, samo występowanie w postępowaniu stron o spornych interesach nie przesądza samo w sobie o wyłączeniu zastosowania omawianej zasady. Może się bowiem zdarzyć, że sposób interpretacji niektórych przepisów będzie neutralny dla interesu stron i osób trzecich. Zasada ta nie znajdzie zastosowania tylko wówczas, gdy w wyniku sprzeczności interesów stron, wykładnia korzystna dla jednej ze stron naruszałaby interesy innych osób.
Ponadto, proponowane przepisy modyfikują zasadę prawdy obiektywnej, uwzględniającą interes społeczny i słuszny interes strony. Zgodnie z art. 7 KPA, w toku postępowania organy administracji publicznej:
1) stoją na straży praworządności,
2) z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy
– mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.
Projektodawcy podkreślają, że zasady z art. 7a KPA nie należy postrzegać jako odstępstwa od tak sformułowanej zasady prawdy obiektywnej.
2. Wykładnia korzystna dla strony postępowania
W uzasadnieniu do projektu podkreślono, że organ administracji będzie miał obowiązek przyjąć wykładnię korzystną dla strony, gdy przedmiotem postępowania będzie nałożenie na nią obowiązku (w szczególności nałożenie lub wymierzenie kary administracyjnej) bądź odebranie lub ograniczenie przysługującego stronie uprawnienia. W takich postępowaniach dochodzi do bezpośredniego lub pośredniego ograniczenia sfery wolności jednostki. Poza tym, niejednoznaczne przepisy nie mogą narażać strony na negatywne skutki.
Przez wspomnianą w projektowanych przepisach „korzyść strony” należy rozumieć optymalne dla niej rozwiązanie prawne spośród tych, które powstały w trakcie interpretacji danego przepisu . O tym, który wynik wykładni jest korzystny nie może decydować dowolna ocena organu, a stanowisko strony, które wynika z treści jej żądania lub zostało wskazane w toku postępowania. W razie kilku potencjalnie odpowiadających interesom strony sposobów interpretacji przepisów organ będzie musiał wybrać ten najbardziej korzystny dla strony .
3. Interes strony ograniczy jedynie ważny interes publiczny
W orzecznictwie podkreśla się, że wspomniany w art. 7 KPA słuszny interes strony uwzględnia się aż do granic jego kolizji z interesem społecznym (zob. np. wyr. NSA: z 18.1.1995 r., SA/Wr 1386/94, z 23.5.2007 r., I OSK 886/06, z 1.10.2015 r., II OSK 233/14). Podobnie, w art. 7a KPA przewidziano wyłączenie wprowadzonej w nim zasady ze względu na interes publiczny. Jednak co istotne, chodzi tu o ważny, czyli „kwalifikowany” interes publiczny.
Trzeba też pamiętać, że wyważenie interesu strony i interesu publicznego musi wskazywać uzasadnienie decyzji. W każdym przypadku organ ma bowiem obowiązek:
1) wskazać, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi;
2) udowodnić, że interes publiczny jest na tyle ważny i znaczący, że bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień podmiotów prywatnych (osób fizycznych i prawnych).
