Jeżeli hipoteka została wpisana w księdze wieczystej przed nowelizacją Prawa bankowego z 2019 r. właściciel obciążonej nieruchomości musi wyrazić zgodę na zmianę banku jako wierzyciela tylko, gdy obowiązek uzyskania tej zgody został przewidziany przy ustanawianiu hipoteki ‒ uchwała SN z 27.10.2021 r., III CZP 56/20.
Stan faktyczny
Banku P. złożył wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, urządzonej dla nieruchomości – lokalu mieszkalnego należącego do małżeństwa D. Wpis miał na celu zmianę wierzyciela hipotecznego – zamiast dotychczasowego wierzyciela, którym był bank N., miał zostać wpisany bank P. Przedmiotem zmiany wpisu była hipoteka umowna kaucyjna na kwotę ok. 545 tys. zł. Podstawą zmiany wpisu miało być udzielenie przez bank P. kredytu refinansującego poprzednio udzielony państwu D. przez bank N. kredyt hipoteczny na zakup nieruchomości.
Po uzyskaniu kredytu od banku P. doszło do zawarcia cesji (przelewu wierzytelności) pomiędzy bankami – bank N. zbył na rzecz banku P. całość przysługującej mu wierzytelności z tytułu kredytu hipotecznego. Obydwa banki złożyły też w sądzie stosowne oświadczenia o zmianie wierzyciela wskutek cesji. Pominięto jednak zgodę dłużników na cesję – właścicieli obciążonej nieruchomości. Mimo to wniosek banków został uwzględniony i w dziale IV księgi wieczystej, jako uprawnionego z tytułu hipoteki kaucyjnej wpisano bank P., wykreślając z niej jednocześnie bank N.
Postępowanie przed sądem I i II instancji
Na to postanowienie referendarza sądowego właściciele złożyli skargę, która została oddalona – Sąd Rejonowy w P. utrzymał w mocy zaskarżony wpis.
Apelację złożyli właściciele obciążonego mieszkania, ale rozpoznający ją Sąd Okręgowy w W. dostrzegł w sprawie problem prawny, którego przyczyną był brak zgody wierzycieli na zmianę wpisu w księdze wieczystej.
Zgodnie z aktualnymi przepisami art. 95 ust. 5 PrBank, dla ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej nie jest wymagane, oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku. Jednak przez zmianą PrBank, wprowadzoną ustawą z 17.01.2019 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 326, która weszła w życie 7.03.2019 r.) zasadniczo oświadczenie takie było wymagane, zaś sporna hipoteka została wpisana do księgi wieczystej, gdy właściciele zawierali pierwotną umowę kredytową jeszcze w 2004 r., a więc wiele lat przed zmianą przepisów.
Rozpoznający sprawę Sąd Okręgowy w W. zwrócił się zatem do SN z pytaniem prawnym: czy w przypadku zbycia wierzytelności bankowej zabezpieczonej hipoteką brak pisemnej zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki stanowi przeszkodę do dokonania wpisu w rozumieniu art. 626[9] KPC w sytuacji, gdy umowa zbycia wierzytelności bankowej zabezpieczonej hipoteką została zawarta przed dniem 7.03.2019 r., zaś wniosek o ujawnienie przeniesienia hipoteki został złożony po tej dacie?
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w odpowiedzi wydał uchwałę, w której stwierdził, że w stanie prawnym obowiązującym przed zmianą art. 95 PrBank, dokonanej ustawą z 17.01.2019 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw, ujawnienie w księdze wieczystej przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej wymagało zgody właściciela nieruchomości tylko wtedy, gdy przewidziano ją w oświadczeniu o ustanowieniu hipoteki.
Wnioski z orzeczenia
W sytuacji, gdy w oświadczeniu o ustanowieniu hipoteki ustalono wymóg zgody właściciela na zmianę wpisu dotyczącego przeniesienia hipoteki na inny bank, również dziś zgoda taka jest wymagana, aby zmiana wierzyciela hipotecznego wpisanego w księdze, mogła dojść do skutku. Dotyczy to wszystkich hipotek, które zostały wpisane dla zabezpieczenia kredytu bankowego przed wejściem w życie ustawy z 17.01.2019 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw, tj. przed 7.03.2019 r.
Dotyczy to jednak tylko sytuacji, w której taka zgoda została wskazana przy ustanawianiu hipoteki, gdy bowiem takiej wzmianki o zgodzie brak, przejście hipoteki na inny bank może nastąpić w zasadzie poza wolą dłużnika hipotecznego, zgodnie z aktualnymi przepisami PrBank.