Rozszerzenie działalności kontrolnej RIO
Istotna zmiana zaproponowana w projekcie dotyczy poszerzenia działalności kontrolnej RIO przez objęcie kontrolą osób prawnych, na które wpływ wywierają jednostki samorządu terytorialnego (dalej: JST) lub ich związki. Instrument ten służył będzie nadzorowaniu długu pośredniego JST (długu samorządowych osób prawnych i spółek prawa handlowego z udziałem JST). Zgodnie z dodawanym art. 1 ust. 2 pkt 6a ustawy z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 561 ze zm.; dalej: RegIzbObrachU) RIO będą sprawowały kontrolę gospodarki finansowej i zamówień publicznych osób prawnych, na które JST albo ich związki wywierają wpływ, w szczególności przez posiadanie ponad połowy udziałów, akcji albo głosów wynikających z udziałów albo akcji, sprawowanie nadzoru nad organem zarządzającym albo posiadanie prawa do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego.
Rozszerzenie właściwości rzeczowej RIO
Projektowane przepisy wprowadzają również ważne zmiany w zakresie właściwości rzeczowej RIO w odniesieniu do uchwał i zarządzeń podejmowanych przez organy JST. Proponuje się poszerzenie działalności nadzorczej RIO o sprawy dotyczące udzielania poręczeń, gwarancji, a także zasad, sposobu i trybu udzielania ulg w zapłacie należności stanowiących dochód budżetu JST. Warto podkreślić, że udzielanie poręczeń może wywoływać skutki budżetowe podobne jak w przypadku udzielania pożyczek. Poręczenia podlegają również tym samym ograniczeniom w planowaniu na podstawie art. 243 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1870 ze zm.; dalej: FinPubU).
Projekt przewiduje również poddanie badaniu legalności przez RIO aktów prawa miejscowego dotyczących zasad i zakresu przyznawania ulg, które stanowią szczególną postać pomniejszenia środków publicznych budżetu JST.
Ponadto postanowiono o wyraźnym rozdzieleniu nadzoru sprawowanego przez wojewodów i przez izby w zakresie uchwał określających dochody budżetowe JST. W tym celu zmieniono brzmienie art. 11 ust. 1 pkt 5 RegIzbObrachU i wskazano, że nadzorowi RIO podlegają uchwały i zarządzenia w sprawach „podatków i opłat”, wykreślając z tego przepisu sformułowanie „lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy – Ordynacja podatkowa”. Po wejściu w życie zmiany RIO będą nadzorowały całokształt uchwał określających dochody budżetowe JST.
Projekt poszerza właściwość rzeczową RIO o uchwały dotyczące programów postępowania naprawczego, z uwagi na konieczność zapewnienia jednolitości ich oceny i wyeliminowania sytuacji opiniowania projektu programu postępowania naprawczego przez kolegium RIO, natomiast badania uchwały w tym przedmiocie przez wojewodów.
Procedura wyboru członków kolegium RIO
Projekt przewiduje również zmiany dotyczące wyboru członków kolegium RIO. W projektowanych przepisach przewidziano poszerzenie katalogu warunków, jakie powinien spełniać kandydat na członka kolegium, o niekaralność zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 168 ze zm.; DyscypFinPubU), a w przypadku członkostwa pozaetatowego – o warunek niezatrudnienia w izbie, której organem jest kolegium, do którego aplikuje kandydat.
Przewidziano także możliwości ubiegania się o członkostwo w kolegium również tych osób, które nie posiadają 4-letniego stażu pracy w jednostkach związanych z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego lub finansów publicznych, ale posiadają doświadczenie zdobyte w ramach działalności naukowej i dydaktycznej w tym zakresie.
Wybór prezesa RIO
W projekcie zaproponowano też zmiany dotyczące wyboru prezesów RIO. Będą oni nadal powoływani przez Prezesa Rady Ministrów, ale to już nie kolegia RIO będą wskazywały kandydatów na prezesów, ponieważ w projekcie przewidziano odebranie im takiej kompetencji. Zakłada on zupełne wyłączenie kolegiów RIO z procesu wyboru prezesów RIO. Konkurs na prezesów będą przeprowadzały – tak jak obecnie – komisje konkursowe, jednak w skład tych komisji nie będą wchodzili członkowie kolegium RIO. Komisja konkursowa przeprowadzająca konkurs na prezesa izby będzie powoływana przez Prezesa Rady Ministrów. W skład pięcioosobowej komisji wejdą przedstawiciele:
– Prezesa Rady Ministrów,
– ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
– ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
– Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, a także
– strony samorządowej (wyznaczany przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego).
Członkiem komisji nie może być prezes RIO, której dotyczy konkurs, osoba kandydująca na stanowisko prezesa, małżonek kandydata albo osoba pozostająca z nim we wspólnym pożyciu, jego krewny albo powinowaty do drugiego stopnia bądź związany z nim z tytułu przysposobienia, opieki albo kurateli. Kandydat na prezesa RIO będzie musiał, tak jak dotychczas, spełniać wymogi określone w art. 15 ust. 8 RegIzbObrachU, a ponadto posiadać znajomość obowiązujących przepisów prawa w zakresie działania izb, wiedzę prawną i ekonomiczną z zakresu finansów publicznych i kompetencje kierownicze.
W projekcie wprowadza się ograniczenie liczby kadencji prezesa RIO. Funkcję prezesa będzie można pełnić nie dłużej niż przez dwie następujące po sobie kadencje. Projekt przewiduje wyjątek od tej zasady – minister właściwy do spraw administracji publicznej będzie miał prawo wnioskowania do Prezesa Rady Ministrów o wyrażenie zgody na umożliwienie przystąpienia do konkursu dotychczasowemu prezesowi izby w warunkach odstąpienia od zasady dwukadencyjności.
Mechanizmy pozwalające na eliminowanie dysfunkcji w zarządzaniu RIO
W projekcie zaproponowano wprowadzenie dodatkowych mechanizmów gwarantujących natychmiastową reakcję w sytuacjach zaistnienia dysfunkcji w zarządzaniu RIO. Przewidziano nadanie przez Prezesa Rady Ministrów decyzji o odwołaniu prezesa RIO rygoru natychmiastowej wykonalności, jeżeli będzie istniało zagrożenie niewykonywania zadań w RIO lub gdy przyczyną odwołania było powtarzające się naruszenie prawa podczas wykonywania obowiązków albo uchylanie się od ich wykonania. Natychmiastowa wykonalność odwołania z mocy prawa zaistnieje w przypadku skazania prezesa RIO prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej lub ukarania zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 4 DyscypFinPubU. Ponadto odwołanie zarówno prezesa RIO, jak i jego zastępcy, będzie możliwe w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków służbowych. Norma ta ma charakter uzupełniający w stosunku do ogólnych przesłanek odwołania określonych w art. 15 ust. 9 RegIzbObrachU. W tym przypadku nie będzie konieczne powtarzające się zachowanie bądź brak działania, a wystarczy dwukrotny lub nawet jednokrotny przedłużający się stan braku realizacji obowiązków służbowych. Zaproponowane rozwiązanie mieści się w sferze uznania administracyjnego. W związku tym Prezes Rady Ministrów będzie mógł stosować to rozwiązanie, gdy wystąpią określone przesłanki. Ocena tych okoliczności należeć będzie do Prezesa Rady Ministrów, a ich weryfikacja podlegać będzie kontroli sądowej.
Objęcie dwuetapową procedurą nadzorczą uchwał zmieniających uchwałę budżetową
Projekt przewiduje objęcie dwuetapową procedurą nadzorczą również uchwał zmieniających uchwałę budżetową. Projektodawcy uznali, że brak jest uzasadnienia dla pozbawiania JST możliwości dokonywania korekt uchwał zmieniających uchwały budżetowe, mających de facto również charakter uchwał w sprawie planu wydatków i dochodów oraz przychodów i rozchodów. Podobna zmiana dotyczy uchwał w sprawie wieloletniej prognozy finansowej lub jej zmiany.
Poszerzenie kontroli o sprawozdania miesięczne
Projekt przewiduje również zmianę w art. 9a RegIzbObrachU, który że RIO kontrolują sprawozdania z wykonania budżetów JST. Zmiana przewidziana w projekcie poszerza zakres kontrolowanych sprawozdań o sprawozdania miesięczne. Obecnie kontroli podlegają wyłącznie sprawozdania kwartalne.
Przeniesienie przepisów rozporządzenia do ustawy.
Kolejną zmianą zaproponowaną w projekcie jest nadanie nowej rangi przepisom regulującym tryb przeprowadzania kontroli przez RIO. Dotychczas przepisy te zawarte były w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 16.7.2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1747 ze zm.) wydanym na podstawie art. 2 ust. 4 RegIzbObrachU. Projektodawcy słusznie zauważyli, że tryb postępowania w sprawach określonych w RegIzbObrachU powinien być uregulowany w przepisach rangi ustawowej. Tym samym przeniesiono tę część przepisów z ww. rozporządzenia do nowo dodanego przepisu art. 8a oraz art. 9 ust. 1d i 1e RegIzbObrachU. Podobnie rozwiązano kwestię określenia rodzajów prowadzonych przez RIO kontroli, wraz z wyjaśnieniem ich charakteru. Dotychczasowe regulacje w tym zakresie, zawarte w akcie wykonawczym, również zostały przeniesione do ustawy. W związku z powyższym w RegIzbObrachU proponuje się dodanie art. 5a, zgodnie z którym RIO przeprowadzają kontrole kompleksowe – obejmujące gospodarkę finansową JST, problemowe – obejmujące wybrane zagadnienia w jednej lub kilku jednostkach kontrolowanych i doraźne – podejmowane w razie potrzeby.
Opiniowanie uchwał o nieudzieleniu absolutorium
Projektowana zmiana dotycząca art. 13 pkt 8 i 9 RegIzbObrachU dodaje przepis kompetencyjny dla RIO pozwalający na opiniowanie uchwał organów rad powiatów i sejmików województw o nieudzieleniu absolutorium zarządom powiatów i województw. Jest to dostosowanie kompetencji RIO do już istniejących regulacji zawartych odpowiednio w art. 30 ust. 2 ustawy z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 814 ze zm.) i art. 34 ust. 3 ustawy z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 486 ze zm.).