Prezydencki projekt zmian w uprawnieniach rodzicielskich pracowników

Celem prezydenckiego projektu nowelizacji Kodeksu pracy oraz niektórych innych ustaw jest stworzenie kompleksowych rozwiązań ułatwiających godzenie życia zawodowego z obowiązkami rodzinnymi, które usunęłyby bądź złagodziły bariery utrudniające rodzicom realizację aspiracji rodzicielskich. W wersji przesłanej do Sejmu projekt zawierał propozycje zmian w przepisach o równym traktowaniu pracowników w zatrudnieniu, czasie pracy i uprawnieniach rodzicielskich (tj. urlopach macierzyńskich, rodzicielskich, ojcowskich i wychowawczych, tzw. dniach na opiekę na dzieckiem i przerwach na karmienie). Projekt zawiera również propozycje zmian w innych ustawach; zmiany te są bezpośrednio powiązane ze zmianami w Kodeksie pracy.

Zmiany dotyczące przepisów o równym traktowaniu w zatrudnieniu i czasu pracy

Projekt ustawy przekazany do Sejmu zawierał propozycje zmian polegających m.in. na:

• wprowadzeniu do Kodeksu pracy definicji obowiązków rodzinnych (konieczność sprawowania przez pracownika opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 14 roku życia lub innym członkiem rodziny wymagającym osobistej opieki pracownika),
• uzupełnieniu katalogu przesłanek z powodu których zakazana jest dyskryminacja w zatrudnieniu o obowiązki rodzinne,
• wprowadzeniu mocy wiążącej wniosku pracownika w sprawie zmniejszenia jego wymiaru czasu pracy, zastosowania do niego indywidualnego rozkładu czasu pracy, systemu skróconego tygodnia pracy oraz ruchomego czasu pracy – jeżeli pracownik uzasadnił swój wniosek obowiązkami rodzinnymi,
• nałożeniu na pracodawcę obowiązku informowania pracowników o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem.

Jednak propozycje w tym zakresie zostały usunięte z projektu w trakcie prac podkomisji sejmowej.

Zmiany w zakresie urlopów macierzyńskich

Najistotniejsze zmiany, jakie projekt przewiduje w zakresie urlopów macierzyńskich, to pełna wymienność uprawnień do tego urlopu lub zasiłku macierzyńskiego między pracownikami i innymi osobami objętymi ubezpieczeniem chorobowym. Przede wszystkim:

• pracownik-ojciec dziecka mógłby korzystać z części urlopu macierzyńskiego, gdyby matka dziecka nie była wprawdzie pracownicą, ale podlegała ubezpieczeniu chorobowemu (np. z tytułu umowy zlecenia albo prowadzenia działalności gospodarczej) i po co najmniej 14 tygodniach od porodu zrezygnowała z pobierania zasiłku macierzyńskiego; następnie pracownik taki mógłby korzystać z urlopu rodzicielskiego lub jego części – w obecnym stanie prawnym nie jest to możliwe,
• pracownica mogłaby zrezygnować z urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach po porodzie nie tylko, gdyby pozostałą część urlopu przejął pracownik-ojciec dziecka, ale i gdyby opiekę nad dzieckiem przejął ubezpieczony-ojciec dziecka, przerywając w tym celu działalność zarobkową (np. ojciec prowadzący działalność gospodarczą).

Taka wymienność korzystania z urlopu lub zasiłku macierzyńskiego między rodzicami objętymi ubezpieczeniem chorobowym byłaby możliwa także w razie hospitalizacji ubezpieczonej matki dziecka.

Ponadto prawo do części urlopu macierzyńskiego miałby pracownik-ojciec dziecka w razie zgonu każdej matki dziecka albo porzucenia przez nią dziecka, tj. nawet gdyby nie była ona objęta ubezpieczeniem chorobowym.

Zachowana zostałaby możliwość korzystania z rocznego urlopu macierzyńsko-rodzicielskiego na podstawie jednego wniosku pracownicy, z tym, że termin na jego złożenie ma, zgodnie z projektem, zostać wydłużony do 21 dni (od dnia porodu). Rodzice dziecka – pracownicy mogliby się wymieniać tym urlopem na dotychczasowych zasadach, z tym że po zmianach możliwe byłoby także, żeby część urlopu wykorzystał pracownik-ojciec dziecka, gdy matka dziecka nie jest pracownicą, ale jest objęta ubezpieczeniem chorobowym np. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i złożyła wniosek o wypłacenie jej rocznego zasiłku macierzyńskiego. Stosowne wnioski dotyczące urlopu albo rezygnacji z urlopu pracownicy –rodzice mieliby składać z 21-dniowym wyprzedzeniem.

Zmiany w zakresie urlopów rodzicielskich

Podstawowe zmiany proponowane w urlopach rodzicielskich to:

• włączenie obecnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego do urlopu rodzicielskiego - skutkiem tego wymiar urlopu rodzicielskiego wynosiłby do 32 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie i do 34 tygodni – w przypadku urodzenia bliźniaków, przy jednoczesnej likwidacji dodatkowego urlopu macierzyńskiego,
• wprowadzenie możliwości jednoczesnego korzystania przez rodziców nie tylko z urlopu rodzicielskiego, ale i urlopu oraz zasiłku macierzyńskiego (np. gdy jedno z rodziców jest pracownikiem, a drugie jest objęte ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej) – w ramach łącznego wymiaru 32 albo 34 tygodni,
• wydłużenie terminu na złożenie wniosku o urlop rodzicielski do 21 dni,
• wprowadzenie nowego sposobu wykorzystywania urlopu – byłby on udzielany co do zasady bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, nie więcej niż w 4 częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia; nadal też co do zasady minimalna część tego urlopu wynosiłaby 8 tygodni (z drobnymi wyjątkami), jednak urlop w wymiarze do 16 tygodni mógłby być wykorzystany w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu – maksymalnie do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat, przy czym liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejszałaby liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego,
• wprowadzenie możliwości rezygnacji z urlopu – pracownik mógłby zrezygnować z korzystania z tego urlopu w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy,
• wprowadzenie możliwości przerwania urlopu – możliwe byłoby przerwanie tego urlopu na czas hospitalizacji dziecka,
• wprowadzenie nowych zasad łączenia urlopu z pracą – projektowane przepisy przewidują proporcjonalne wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego, w przypadku łączenia tego urlopu z pracą na część etatu u pracodawcy, który go udzielił.

Projekt zakładał także ujednolicenie (do pewnego stopnia) regulacji dotyczących urlopu rodzicielskiego i urlopu wychowawczego, jednak zrezygnowano z tego w trakcie prac podkomisji sejmowej.

Zmiany w zakresie urlopu ojcowskiego

Projekt przewiduje wydłużenie okresu, w którym możliwe byłoby wykorzystanie urlopu ojcowskiego – z 12 miesięcy do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia. Ponadto urlop ten mógłby być wykorzystywany w 2 częściach (z których żadna nie mogłaby być krótsza niż tydzień) i mógłby on zostać przerwany na czas hospitalizacji dziecka. Nadal wymiar tego urlopu wynosiłby 2 tygodnie.

Zmiany w zakresie urlopu wychowawczego

W zakresie urlopu wychowawczego w projekcie proponuje się:

• podniesienie wieku dziecka, do którego możliwe jest korzystanie z tego urlopu – do ukończenia przez dziecko 6 roku życia,
• umożliwienie pracownikom jednoczesnego korzystania z całego wymiaru tego urlopu (a nie tylko przez okres 4 miesięcy jak to jest obecnie) – w ramach łącznego wymiaru 36 (albo 72) miesięcy,
• wydłużenie terminu na złożenie wniosku o ten urlop do 21 dni.

Zmiana w zakresie przerw na karmienie dziecka piersią

W tym zakresie projekt zakłada, że co do zasady przerwy na karmienie przysługują nie później niż do ukończenia przez dziecko 2. roku życia. Natomiast pracownica, która chce korzystać z przerwy (przerw) na karmienie piersią starszego dziecka, będzie musiała przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie potwierdzające karmienie.

Zmiana w zakresie tzw. dni na opiekę

Projekt przewiduje określenie wymiaru zwolnienia na opiekę nad dzieckiem w wieku do 14 lat na 2 sposoby: w dniach (2 dni) albo w wymiarze godzinowym (16 godzin). O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym tego zwolnienia miałby decydować pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie tego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.

Zmiany w innych ustawach

Poza zmianami w Kodeksie pracy projekt przewiduje zmiany dostosowawcze w innych ustawach, tj. przede wszystkim powołujących w swoich przepisach likwidowany dodatkowy urlop macierzyński (m.in. w ustawach: Karta Nauczyciela, o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), a także w ustawach regulujących prawa i obowiązki żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych, w tym ich uprawnienia rodzicielskie (np. w ustawach o Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej) i oczywiście niezbędne zmiany w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – w zakresie w jakim konieczne jest zapewnienie ich spójności z regulacjami proponowanymi w Kodeksie pracy.

Podstawa prawna:

• projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3288, www.sejm.gov.pl)