Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz

  • W piątym wydaniu komentarza przystępnie i praktycznie omówiono kwestie dotyczące m.in.: małżeństwa, pokrewieństwa i powinowactwa (pochodzenie dziecka i władza rodzicielska, piecza zastępcza, kontakty z dzieckiem), obowiązku alimentacyjnego, małżeńskich ustrojów majątkowych, opieki i kurateli oraz rozwodu i separacji.
  • Uwzględniono tekst jednolity z 9.3.2017 r. oraz wszystkie nowelizacje kodeksu (od momentu ukazania się poprzedniego wydania), a także inne akty prawne, m.in. Prawo prywatne międzynarodowe, Prawo o aktach stanu cywilnego oraz nowelizacje ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W komentarzu zawarto również najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, sądów apelacyjnych i wojewódzkich sądów administracyjnych oraz aktualne piśmiennictwo.
  • Komentarz wyróżnia się szczegółową strukturą wewnętrzną oraz precyzyjnym, przejrzystym i jednolitym podziałem zagadnień.

 

Fragment tekstu:

Art. 1123 [Zasada subsydiarności pieczy zastępczej]

KOMENTOWANY PRZEPIS

  • 1. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej może nastąpić jedynie wówczas, gdy uprzednio stosowane inne środki przewidziane w art. 109 § 2 pkt 1–4 oraz formy pomocy rodzicom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, nie doprowadziły do usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka, chyba że konieczność niezwłocznego zapewnienia dziecku pieczy zastępczej wynika z poważnego zagrożenia dobra dziecka, w szczególności zagrożenia jego życia lub zdrowia.
  • 2. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej wbrew woli rodziców wyłącznie z powodu ubóstwa nie jest dopuszczalne.

 

SPIS TREŚCI

  1. Odesłanie
  2. Wsparcie dla rodziny przeżywającej trudności
  3. Formy sprawowania pieczy
  4. Postępowanie opiekuńcze
  5. Zasięgnięcie opinii
  6. Nowelizacja
  7. Ubóstwo

 

Odesłanie. Zgodnie z art. 4 ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 998 ze zm.; dalej: WspRodzU) dziecku przysługują m.in. prawa do wychowania w rodzinie, a w razie konieczności do wychowywania dziecka poza rodziną – do opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka, powrotu do rodziny, utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków, w których sąd zakazał takich kontaktów, stabilnego środowiska wychowawczego, kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i przekonań oraz zabawy i wypoczynku oraz pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia.

 

  1. Wsparcie dla rodziny przeżywającej trudności. Jest zasadą, że rodzina przeżywająca trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w pierwszej kolejności może otrzymać wsparcie ze strony instytucji i podmiotów działających na rzecz dziecka i rodziny (gminy, organizacji pozarządowej, także osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej Kościoła Katolickiego, innego kościoła lub związku wyznaniowego – art. 10 i art. 190 WspRodzU, oraz asystenta rodziny – art. 11–17 WspRodzU), placówki wsparcia dziennego (art. 18–28 WspRodzU) i rodziny wspierającej (art. 29–31 WspRodzU). Dopiero w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej albo innej jednostce organizacyjnej systemu pieczy zastępczej (zob. art. 2 ust. 2 i art. 32 ust. 1 WspRodzU; w komentowanym przepisie zamieszczono niefortunne sformułowanie o „umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej”).

 

  1. Formy sprawowania pieczy. Istnieją dwie formy sprawowania pieczy zastępczej: rodzinna i instytucjonalna (art. 34 WspRodzU; zob. Wprowadzenie Nb 208).

 

  1. Postępowanie opiekuńcze. W drodze wyjątku od zasady wyrażonej w komentowanym przepisie umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo innej jednostce organizacyjnej systemu pieczy zastępczej może nastąpić bez wyczerpania wszystkich form pomocy rodzicom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, jeżeli dobro dziecka wymaga zapewnienia mu niezwłocznie pieczy zastępczej. Chodzi tu zwłaszcza o takie sytuacje, gdy dziecko jest umieszczane w rodzinie zastępczej albo innej jednostce organizacyjnej systemu pieczy zastępczej bez orzeczenia sądu opiekuńczego (zob. Wprowadzenie Nb 217). W takich przypadkach sąd opiekuńczy niezwłocznie wszczyna postępowanie opiekuńcze (art. 5791 § 1 ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego; t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360; dalej: KPC). Pominięcie procedury wyczerpania wszystkich form pomocy rodzicom dziecka jest jednak oczywiście możliwe również wtedy, gdy umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo innej jednostce organizacyjnej systemu pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego, decyduje zaś o tym dokonana przez sąd ocena przesłanki dobra dziecka (zob. Wprowadzenie Nb 44).

 

  1. Zasięgnięcie opinii. Przed umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka sąd zasięga opinii właściwego ośrodka pomocy społecznej, opinii właściwego organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, informacji o dotychczasowym sprawowaniu funkcji przez rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka oraz informacji z rejestru danych prowadzonego przez starostę na podstawie przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jeżeli zaś umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej ma nastąpić na terenie innego powiatu niż powiat miejsca zamieszkania dziecka, sąd opiekuńczy zasięga ponadto opinii starosty właściwego ze względu na miejsce sprawowania rodzinnej pieczy zastępczej (art. 5792 § 1 i 2 KPC).

 

  1. Nowelizacja. Komentowany artykuł otrzymał nowe brzmienie na podstawie art. 1 ustawy z 18.3.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2016 r. poz. 406). W uzasadnieniu projektu rządowego ustawy (Druk Nr 164 z 28.12.2015 r. Sejmu VIII kadencji) wskazano w szczególności, że środki z zakresu pieczy zastępczej powinny być stosowane w sytuacji, gdy rodzice albo rodzic sprawujący władzę rodzicielską nie spełniają swoich funkcji i może to stanowić zagrożenie dla dobra dziecka, a piecza zastępcza ma w założeniu charakter tymczasowy. Podkreślono, że skoro umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej stanowi najdalej idącą ingerencję, powinno być to możliwe w wypadku poważnego zagrożenia dobra dziecka, ze wskazaniem interpretacyjnym odnoszącym się do zagrożenia jego życia lub zdrowia. Zaproponowano także, aby art. 1123 został uzupełniony o formy ingerencji we władzę rodzicielską przewidziane w art. 109 § 2 pkt 1–4, gdyż w ten sposób zostanie rozszerzona konieczność wyczerpania możliwości, z jakich sąd może skorzystać, zanim zdecyduje się na umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej.

 

  1. Ubóstwo. W uzasadnieniu projektu rządowego ustawy zaproponowano wprowadzenie zakazu umieszczania w pieczy zastępczej wyłącznie z powodu ubóstwa. Podkreślono, że istnienie tej okoliczności, w sytuacji gdy rodzice spełniają swoje funkcje opiekuńczo-wychowawcze prawidłowo, powinno zasadniczo rodzić obowiązek ze strony państwa udzielania rodzinie pomocy dla usunięcia tego stanu. O ile jednak rodzice sami wnoszą o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej, taka możliwość jest dopuszczalna, przewiduje to bowiem art. 100 § 1 zd. 2. Zob. też uchwałę Nr 165 Rady Ministrów z 12.8.2014 r. w sprawie przyjęcia programu pod nazwą „Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020. Nowy wymiar aktywnej integracji” (M.P. z 2014 r. poz. 787).

 

 

Zobacz także:

 

Więcej informacji dotyczących spraw między małżonkami, ustalania kontaktów z dziećmi, alimentów i procedury przyznawania świadczeń i zasad wydawania decyzji w module Pomoc społeczna>>