Pozbawienie wykonalności wyroku alimentacyjnego

Stan faktyczny 

Orzeczeniem Sądu Okręgowego w Krakowie z maja 2009 r. FX (zamieszkały w RFN) został zobowiązany do zapłaty świadczeń alimentacyjnych w wysokości ok. 100 euro miesięcznie na rzecz małoletniej córki GZ (zamieszkałej w Polsce), ze skutkiem wstecznym od czerwca 2008 r. Na wniosek GZ sąd w Kolonii postanowieniem z lipca 2016 r. nadał temu orzeczeniu klauzulę wykonalności. Na tej podstawie GZ, reprezentowana matkę (przez będącą jej przedstawicielem ustawowym) wszczęła przeciwko FX egzekucję w RFN. FX zakwestionował to postępowanie i wniósł do sądu w Kolonii powództwo przeciwegzekucyjne na podstawie § 767 niemieckiego KPC. Na jego poparcie FX podnosił, że sporny dług alimentacyjny został już w całości spłacony bezpośrednio przez niego do 2010 r., a od grudnia 2010 r. za pośrednictwem polskiego funduszu alimentacyjnego. FX miał zwracać temu funduszowi kwoty wypłacone GZ w miarę możliwości finansowych. FX twierdził, że to roszczenie w znacznej części wygasło. Niemiecki sąd odsyłający miał wątpliwości, czy wniesione do niego przez FX powództwo przeciwegzekucyjne podlega jego jurysdykcji międzynarodowej.

Pytanie prejudycjalne 

Czy powództwo przeciwegzekucyjne wniesione przez dłużnika wierzytelności alimentacyjnej, skierowane przeciwko wykonaniu orzeczenia wydanego przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia i stwierdzającego tę wierzytelność, wchodzi w zakres zastosowania rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 7, s. 1 ze zm.) lub rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 351, s. 1 ze zm.), a także jurysdykcji międzynarodowej sądów państwa członkowskiego wykonania?

Stanowisko TS

Trybunał przypomniał, ze przepisy rozporządzenia Nr 4/2009 stanowi lex specialis w zakresie m.in. kwestii jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania, a także wykonywania orzeczeń sądowych w dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych. Z art. 1 ust. 2 lit. e) w świetle motywu 10 rozporządzenia Nr 1215/2012 wynika, że z materialnego zakresu zastosowania tego rozporządzenia są wyłączone zobowiązania alimentacyjne wynikające ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa – w następstwie przyjęcia rozporządzenia Nr 4/2009. Trybunał podzielił stanowisko rzecznika generalnego (pkt 39 i 40 opinii), że spór, taki jak w sprawie w postępowaniu głównym, zainicjowany przed sądem państwa członkowskiego (państwa wykonania), mający za przedmiot wykonanie uznanego w tym państwie członkowskim za wykonalne orzeczenia wydanego w innym państwie (państwie pochodzenia) z zakresu zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, wchodzi w zakres stosowania rozporządzenia Nr 4/2009.

Zdaniem TS powyższej oceny nie zmienia sytuacja, gdy do sądu krajowego, jak w przypadku sądu odsyłającego, wpływa powództwo przeciwegzekucyjne wobec orzeczenia sądu państwa członkowskiego pochodzenia, którym stwierdzono wierzytelność alimentacyjną. Z orzecznictwa TS wynika że powództwo przeciwegzekucyjne przewidziane w § 767 niemieckiego KPC pozostaje w ścisłym związku z postępowaniem wykonawczym (wyrok TS z 4.7.1985 r., AS-Autoteile Service, 220/84, EU:C:1985:302, pkt 12). Tym samym, jeżeli takie powództwo ma związek z wnioskiem mającym na celu spowodowanie wykonania orzeczenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych, to wówczas objęte jest ono również zakresem stosowania rozporządzenia Nr 4/2009.

Trybunał stwierdził, że – mimo iż rozporządzenie Nr 4/2009 zawiera w rozdziale IV szereg przepisów dotyczących wykonania orzeczeń z zakresu zobowiązań alimentacyjnych – żaden z tych przepisów nie określa wprost jurysdykcji na etapie wykonawczym. Jednakże w art. 41 ust. 1 rozporządzenie Nr 4/2009 stwierdzono po pierwsze, że z zastrzeżeniem przepisów tego rozporządzenia postępowanie egzekucyjne w sprawie orzeczeń wydanych w innym państwie członkowskim jest regulowane prawem państwa wykonania, oraz, po drugie, takie orzeczenie jest wykonywane na takich samych warunkach, co orzeczenia wydane w tym państwie wykonania. Zdaniem TS z tego przepisu rozporządzenia Nr 4/2009 wynika, że powództwo pozostające w ścisłym związku z postępowaniem w sprawie wykonania orzeczenia wydanego przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia i stwierdzającego wierzytelność alimentacyjną, takie jak powództwo przeciwegzekucyjne w niniejszej sprawie, podlega – jak i sam wniosek o wykonanie tego orzeczenia – jurysdykcji sądów państwa członkowskiego wykonania.

Z orzecznictwa TS wynika, że bliskość między sądem właściwym a wierzycielem alimentacyjnym nie jest jedynym celem rozporządzenia Nr 4/2009 (wyrok TS z 18.12.2014 r., Sanders i Huber, C-400/13 i C-408/13, EU:C:2014:2461, pkt 40). Ma ono również na celu zapewnienie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości nie tylko z punktu widzenia optymalizacji organizacji sądownictwa, lecz także w świetle interesu stron – bez względu na to, czy występują w charakterze powoda, czy też pozwanego – polegającego w szczególności na ułatwieniu im dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a także zapewnieniu przewidywalności przepisów jurysdykcyjnych (wyrok Sanders i Huber, pkt 29). Ponadto, nałożenie na sąd państwa członkowskiego wykonania obowiązku stwierdzenia w każdym przypadku braku swojej jurysdykcji do rozpoznania powództwa przeciwegzekucyjnego, takiego jak w sprawie w postępowaniu głównym, na rzecz sądu państwa członkowskiego pochodzenia, który stwierdził wierzytelność alimentacyjną, zdaniem TS, nie spowodowałoby możliwie największego ułatwienia w odzyskaniu międzynarodowych wierzytelności alimentacyjnych. Wręcz przeciwnie powodowałoby to nadmierne wydłużenie i utrudnienie procedury oraz obciążałoby strony stratą czasu i znaczącymi kosztami (wyrok Sanders i Huber, pkt 41). Zdaniem TS z powyższego wynika, że sąd państwa członkowskiego wykonania, do którego wpłynął wniosek o wykonanie orzeczenia wydanego przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia i stwierdzającego wierzytelność alimentacyjną, posiada na podstawie rozporządzenia Nr 4/2009, a w szczególności jego art. 41 ust. 1, jurysdykcję do rozpoznania powództwa przeciwegzekucyjnego, jeżeli pozostaje ono w ścisłym związku z wnioskiem o wykonanie złożonym w tym sądzie. Trybunał dodał, że w rozpatrywanej sprawie powództwo przeciwegzekucyjne opiera się na twierdzeniu powoda, że spłacił on w znacznej części przedmiotowy dług alimentacyjny.

W kompetencji Trybunału leży przedstawienie sądowi odsyłającemu przydatnych elementów wykładni rozporządzenia Nr 4/2009 odnośnie do takiego zarzutu powództwa przeciwegzekucyjnego. Jednakże TS wskazał, że to wyłącznie do tego sądu należy ocena faktów i dowodów przedstawionych przez strony na poparcie ich żądań. Rzecznik generalny wskazał w pkt 78 opinii, że zarzut wywodzony ze spłaty długu zalicza się do tych, które są brane pod uwagę na etapie wykonania. W motywie 30 zd. 2 rozporządzenia Nr 4/2009 podkreślono, że spłata długu przez dłużnika w momencie wykonania znajduje się wśród podstaw odmowy lub zawieszenia wykonania orzeczenia przewidzianych prawem krajowym, które nie są niezgodne z podstawami wymienionymi w rozporządzeniu.

W ocenie TS jeżeli orzeczenie zostało wydane w państwie członkowskim, w którym wierzyciel ma zwykłe miejsce pobytu, zarzut taki, podniesiony przez dłużnika na poparcie powództwa przeciwegzekucyjnego przed sądem państwa wykonania, nie ma na celu zmiany tego orzeczenia lub wydania nowego orzeczenia w państwie członkowskim wykonania w rozumieniu art. 8 rozporządzenia Nr 4/2009, ani nie zmierza do ponownego badania tego orzeczenia co do istoty w tym państwie w rozumieniu art. 42 tego rozporządzenia. Trybunał wskazał, że oparte na tym zarzucie powództwo przeciwegzekucyjne jest ściśle związane z postępowaniem egzekucyjnym, gdyż zmierza wyłącznie do zakwestionowana wysokości kwoty, do której orzeczenie stwierdzające wierzytelność alimentacyjną może podlegać wykonaniu, na podstawie przedstawionych przez dłużnika dowodów na podnoszoną przez niego spłatę długu, których dopuszczalność jak i zasadność powinien ocenić sąd państwa członkowskiego wykonania.

Reasumując TS orzekł, że rozporządzenie Nr 4/2009 należy interpretować w ten sposób, iż w zakres jego zastosowania, a także w zakres jurysdykcji międzynarodowej sądów państwa członkowskiego wykonania, wchodzi powództwo przeciwegzekucyjne – wniesione przez dłużnika wierzytelności alimentacyjnej, skierowane przeciwko wykonaniu orzeczenia wydanego przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia i stwierdzającego tę wierzytelność – które jest ściśle związane z postępowaniem egzekucyjnym. Na podstawie art. 41 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009 i odpowiednich przepisów prawa krajowego do sądu odsyłającego jako sądu państwa członkowskiego wykonania należy wydanie orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności i zasadności dowodów przedstawionych przez dłużnika alimentacyjnego na poparcie twierdzenia, że spłacił on swój dług w znacznej części.

Wyrok TS z 4.6.2020 r., FX (Sprzeciw wobec wykonania roszczenia alimentacyjnego), C-41/19