Nowa definicja podmiotu zbiorowego

Nowa definicja „podmiotu zbiorowego”, za który uważać się będzie osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (tzw. ułomna osoba prawna), w tym również spółkę handlową z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółkę kapitałową w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorcę niebędącego osobą fizyczną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, kościołów i innych związków wyznaniowych oraz podmiotów zbiorowych:

a) zatrudniających w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych mniej niż 500 pracowników albo osiągających roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 100 milionów euro i niebędących mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą ani średnim przedsiębiorcą w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1–3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162 i 2105 oraz z 2022 r. poz. 24 i 974);

b) których głównym celem ustawowym lub statutowym nie jest prowadzenie działalności gospodarczej.

Wyeliminowanie warunku uprzedniego skazania za przestępstwo osoby fizycznej przy pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności karnej

Projektowana zmiana polega na wyeliminowaniu uprzedniego skazania osoby fizycznej jako warunku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego oraz umożliwieniu prowadzenia postępowania wobec takiego podmiotu niezależnie od procesu przeciwko działającej w jego imieniu osobie fizycznej. Ponadto zakłada się zawężenie zakresu podmiotowego ustawy poprzez wyeliminowanie zeń m.in. małych i średnich przedsiębiorców, jak również zastąpienie skomplikowanego i nieczytelnego katalogu czynów zabronionych przewidzianego w obecnej ustawie, prostą zasadą odpowiedzialności za każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe. Dotychczas obowiązujące przepisy uzależniały odpowiedzialność podmiotu zbiorowego od zindywidualizowania osoby sprawcy, powiązanego z nim w sposób określony w art. 3 ustawy, który dopuścił się czynu zabronionego w postaci przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, zaś podmiot zbiorowy odniósł z tego tytułu korzyść. Możliwość pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności była zawsze uzależniona od uprzedniego skazania, warunkowego umorzenia postępowania bądź orzeczenia o udzieleniu tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczenia sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.

Zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Podmiot zbiorowy według nowych przepisów będzie ponosił odpowiedzialność:

  • po pierwsze, za własne czyny zabronione podmiotu zbiorowego pozostające w bezpośrednim związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością (art. 5a).
  • po drugie – za czyny popełnione przez członków władz, osób uprawnionych do działania lub pracowników realizujących zadania na rzecz tego podmiotu w ramach powierzonych im kompetencji (art. 5b). Podmiot zbiorowy poniesie odpowiedzialność za ich czyny, jeżeli uzyskał dzięki temu korzyść, choćby niemajątkową, lub możliwość jej uzyskania

Co istotne projektodawca, wprowadza dodatkowy, warunek odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego ma być wina, rozumiana jako:

  • brak należytej staranności w wyborze osoby będącej sprawcą przestępstwa lub nadzorze nad taką osobą lub
  • istnienie nieprawidłowości w organizacji, która umożliwiła lub ułatwiła popełnienie przestępstwa.

Ponadto, nieprawidłowości w działalności podmiotu zbiorowego, które powinny być kwalifikowane jako ułatwiające lub umożliwiające popełnienie czynu zabronionego polegają na tym, że:

  • nie zostały określone zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności oraz zakres odpowiedzialności organów i innych jednostek lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
  • nie została określona osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego (np. departament/biuro compliance);
  • osoba lub organ uprawniony do reprezentowania podmiotu zbiorowego, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru wiedział o nieprawidłowości w organizacji, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.

Kary finansowe

Projektodawca, zakłada przepisy, zgodnie z którymi stwierdzenie ewentualnej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za popełnienie konkretnego czynu zabronionego będzie wiązało się z ryzykiem nałożenia dotkliwych kar, w szczególności kary pieniężnej sięgającej od 10 tysięcy do 30 milionów złotych. Dodatkowo, w przypadku, procesu będzie możliwe zgłoszenie powództwa cywilnego o zasądzenie odszkodowania.

Uwolnienie od odpowiedzialności

Podmiot zbiorowy będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności, ale tylko w sytuacji gdy udowodni, iż pomimo wystąpienia nieprawidłowości wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność. Co istotne, projekt nie wskazuje jednak konkretnych rozwiązań, jakie podmioty zbiorowe powinny wdrożyć w celu dochowania należytej staranności i ograniczenia lub wyłączenia ewentualnej odpowiedzialności.