Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa jest powiernikiem Skarbu Państwa w zakresie zarządu państwowymi nieruchomościami rolnymi, co oznacza, że w sprawach dotyczących tych nieruchomości stroną może być tylko Ośrodek, a nie sam Skarb Państwa, który nie ma przed sądem legitymacji biernej – tak orzekł SN w wyroku z 28.1.2021 r., I CSKP 31/21.

Stan faktyczny

Spółka A. była użytkownikiem wieczystym gruntów rolnych będących własnością państwową. W związku z ustaleniem nowej kwoty opłaty za użytkowanie wieczyste, spółka wniosła odwołanie. Zostało ono jednak rozpatrzone negatywnie, najpierw przez samorządowe kolegium odwoławcze, później przez sądy.

Powództwo, jak i apelacje oddalono z powodów formalnych. Spółka bowiem wniosła odwołanie, a następnie bezpośrednio powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.

Z kolei grunty rolne, których była użytkownikiem, znajdowały się w zarządzie najpierw Agencji Nieruchomości Rolnych (dalej: ANR), a od 2017 r. – Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (dalej: KOWR).

Stanowisko sądów powszechnych

Sądy uznały, że Skarb Państwa nie może być stroną w sprawie, a wyłącznie KOWR. Skoro zaś Skarb Państwa nie ma legitymacji biernej (czyli nie może być pozwanym w sprawie), powództwo zostało oddalone.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Spółka złożyła skargę kasacyjną, ale SN także ją oddalił. Zdaniem SN w przypadku państwowych nieruchomości rolnych sam Skarb Państwa jako taki nie może być bowiem pozywany. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 2 ustawy z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2243 ze zm.; dalej: GospNierRolU) KOWR, obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do osób trzecich, jak również we własnym imieniu wykonuje związane z tymi składnikami obowiązki publicznoprawne. Tym samym Ośrodek jest on administratorem powierzonych mu nieruchomości i wykonuje całość obowiązków Państwa w stosunku do nieruchomości. Działa on we własnym imieniu, będąc państwową osobą prawną.

Sąd Najwyższy uznał, że grunty rolne Skarbu Państwa są bowiem zarządzane przez odrębną osobę prawną na zasadach powiernictwa. Jest to stosunek prawny o charakterze zobowiązaniowym, gdzie powierzający ‒ w celu przekazania zarządu ‒ przenosi czasowo i z zastrzeżeniem zwrotu w określonych okolicznościach mienie na inny podmiot – powiernika, który staje się doń uprawniony. Instytucja ta nie jest uregulowana w ustawie z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej: KC), ale bywa stosowana ‒ w tym wypadku – na podstawie GospNierRolU.

Sąd Najwyższy podkreślił też, że skoro pomiędzy KOWR a Skarbem Państwa zachodzi stosunek powiernictwa, Ośrodek w pełni zastępuje Skarb Państwa, także w procesie. Powództwo powinno być więc kierowane przeciwko KOWR, wcześniej AGN, a nie Skarbowi Państwa, który – jak słusznie orzekły sądy I i II instancji – nie ma legitymacji biernej w procesie o ustalenie opłaty za użytkowanie wieczyste.