W Dz.U. z 2022 r. pod poz. 683 opublikowano ustawę z 23.3.2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: ZmPomocUkrainaU22). Jak wynika z art. 1 ust. 1 PomocUkrainaU ustawa ta określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium RP.

1. Nowe zadania dla powiatowego centrum pomocy rodzinie

Zgodnie z art. 25 ust. 1 i 2 PomocUkrainaU, małoletniego obywatela Ukrainy spełniającego powyższe warunki, który przebywa na terytorium RP bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za niego zgodnie z prawem obowiązującym w RP, reprezentuje oraz sprawuje pieczę nad jego osobą i majątkiem opiekun tymczasowy. Opiekun tymczasowy, o ile przy jego ustanowieniu nie określono inaczej zakresu jego praw i obowiązków, jest upoważniony do reprezentowania małoletniego oraz sprawowania pieczy nad jego osobą i majątkiem. Opiekun tymczasowy powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Ważne

Nadzór nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego sprawuje ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych – w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych albo inna jednostka organizacyjna wskazana przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta właściwe ze względu na miejsce pobytu małoletniego (art. 25 ust. 3 PomocUkrainaU).

W ZmPomocUkrainaU22 wprowadzono nowe przepisy (art. 25 ust. 3a–3c PomocUkrainaU), zgodnie z którymi:

  • PCPR zapewnia wsparcie przy sprawowaniu nadzoru nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego przez wymienione wyżej jednostki;
  • PCPR zapewnia pomoc prawną, organizacyjną i psychologiczną opiekunom tymczasowym oraz przebywającym pod ich opieką małoletnim;
  • jeżeli opiekun tymczasowy ma pod opieką więcej niż 15 dzieci, kierownik PCPR zatrudnia osobę do pomocy w sprawowaniu opieki, na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia, realizowanych w wymiarze co najmniej 8 godzin dziennie przez 5 dni w tygodniu, na każdą grupę 15 dzieci, liczoną począwszy od 16. dziecka, nad którym opiekun tymczasowy sprawuje opiekę.

Powiat może zlecić zatrudnienie osoby do pomocy, o której mowa wyżej (nowe ust. 20 i 21 dodane do art. 25 PomocUkrainaU):

  • organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie wspierania rodziny, pieczy zastępczej lub pomocy społecznej lub
  • osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej lub pomocy społecznej.

Do zlecania realizacji zadania stosuje się ustawę z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1057), przy czym zatrudnienie osoby do pomocy stanowi zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej i jest finansowane z budżetu państwa.

2. Wymogi dla opiekuna tymczasowego

Zgodnie z art. 25 ust. 5 PomocUkrainaU, ustanawiając opiekuna tymczasowego, sąd kieruje się dobrem dziecka. Opiekun tymczasowy powinien być ustanowiony przede wszystkim spośród krewnych, powinowatych lub innych osób dających rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna. Dodano zapis, zgodnie z którym zastosowanie w tym przypadku znajdują przepisy art. 148 ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO), czyli:

  • nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (§ 1);
  • opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (§ 1a);
  • nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna (§ 2).

Z art. 25 ust. 7 PomocUkrainaU wynika zaś, że tę samą osobę można ustanowić opiekunem tymczasowym dla więcej niż jednego małoletniego, jeżeli nie zachodzi sprzeczność między interesami małoletnich. Opiekunem tymczasowym dla rodzeństwa w miarę możliwości ustanawia się tę samą osobę. Dodano zapis, zgodnie z którym jeżeli małoletni przed przybyciem na terytorium RP byli umieszczeni w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy i przybyli wraz z osobą sprawującą nad nimi tę pieczę, sąd ustanawia tę osobę opiekunem tymczasowym dla wszystkich tych małoletnich.

Ważne

Dodano też przepis (art. 25 ust. 10a PomocUkrainaU), zgodnie z którym kandydat na opiekuna tymczasowego składa oświadczenie, że nie zachodzą wobec niego okoliczności, o których mowa w art. 148 § 1 i 1a KRO. Oświadczenie to składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie zawiera w nim klauzulę następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

3. Ewidencja małoletnich

W ZmPomocUkrainaU22 wprowadzono przepisy dotyczące ewidencji małoletnich obywateli Ukrainy, o których mowa wyżej. Zgodnie z nowymi przepisami małoletni obywatel Ukrainy, który przybył na terytorium RP bez opieki osoby sprawującej faktyczną pieczę nad nim, oraz małoletni obywatel Ukrainy, który przybył na terytorium RP i przed przybyciem był umieszczony w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy, podlega wpisowi do ewidencji małoletnich. Ewidencję małoletnich prowadzi minister rodziny i PCPR za pomocą systemu teleinformatycznego umożliwiającego prowadzenie tej ewidencji, przekazywanie do niej danych, usuwanie z niej danych oraz udostępnianie z niej danych.

Szczegółowe zasady prowadzenia ewidencji małoletnich regulują nowe przepisy art. 25a–25c PomocUkrainaU.

Ważne

Do ewidencji małoletnich wprowadza się dane dotyczące małoletnich i osób sprawujących opiekę nad małoletnim, którzy przybyli na terytorium RP od 24.22022 r. (art. 2 ZmPomocUkrainaU22).

4. Mniej świadczeń dla opiekuna tymczasowego

Ograniczono nieco zakres świadczeń społecznych przysługujących opiekunowi tymczasowemu. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 26 ust. 4 PomocUkrainaU, przysługujące na dziecko świadczenia rodzinne, z wyłączeniem świadczenia rodzicielskiego, oraz świadczenia lub dofinansowanie stanowiące: świadczenie wychowawcze, świadczenia dobry start oraz dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, przysługują także opiekunowi tymczasowemu. Przed zmianą opiekunowi tymczasowego przysługiwały wszystkie świadczenia wymienione w art. 26 ust. 1 PomocUkrainaU.

Ważne

Wniosek o wypłatę jednorazowej zapomogi, zwanej potocznie becikowym, opiekun tymczasowy składa w ciągu 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka.

Ponadto, w postępowaniach o przyznanie świadczeń i dofinansowania w imieniu i na rzecz opiekuna tymczasowego ustanowionego przez sąd będącego osobą sprawującą opiekę w ramach pieczy zastępczej w Ukrainie, wnioski o świadczenia i dofinansowanie składa i działa w tych postępowaniach wyłącznie starosta lub upoważniony przez niego pracownik jednostki organizacyjnej powiatu. Takiemu opiekunowi tymczasowemu przyznane świadczenia wypłaca się na rachunek bankowy powiatu, na terenie którego opiekun ten sprawuje opiekę nad dziećmi. Powiat przekazuje przyznane opiekunowi tymczasowemu świadczenia w szczególności w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług.

Na koniec warto dodać, że:

  • kandydat do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, będący obywatelem Ukrainy przebywającym na terytorium RP, którego pobyt na terytorium RP jest uznawany za legalny, a także
  • obywatel Ukrainy, przebywający na terytorium RP, którego pobyt na terytorium RP jest uznawany za legalny, starający się o zatrudnienie w placówce wsparcia dziennego lub instytucjonalnej formie pieczy zastępczej, a także jako osoba do pomocy przy sprawowaniu opieki nad dziećmi i przy pracach gospodarskich

– składa oświadczenie, że spełnia warunki wymienione w art. 27 ust. 2a, 14a i 14b PomocUkrainaU.