Naruszenia w zakresie wynagrodzeń

Wprawdzie spadł odsetek pracodawców, którzy nie wypłacili pracownikom należnego wynagrodzenia za pracę, ale wzrósł odsetek pracodawców niewypłacających należności za pracę w godzinach nadliczbowych; zwiększyła się też liczba pracodawców płacących nieterminowo oraz zaniżających wysokość wypłat. Dzięki działaniom PIP ponad 100 tys. poszkodowanych pracowników odzyskało niewypłacone im należności – w sumie na kwotę ok. 210 mln zł.

Nadużywanie umów cywilnoprawnych

W 2015 r. w wyniku skarg zgłoszonych do PIP dotyczących świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych w warunkach właściwych dla stosunku pracy skontrolowano 554 pracodawców. Kontrolowane podmioty zatrudniały 64 655 pracowników, 64 081 osób wykonywało w nich pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, a 2599 osób w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej. Najwięcej skarg w tym zakresie wpłynęło od osób świadczących pracę w małych firmach z sekcji handel i naprawy, usługi administrowania (m.in. usługi sprzątania, wynajem i dzierżawa, agencje zatrudnienia, organizacja turystyki), przetwórstwo przemysłowe i ochrona mienia.

W wyniku skarg na agencje ochrony osób i mienia przeprowadzono kontrole w 73 jednostkach organizacyjnych agencji, poddając ocenie 491 umów cywilnoprawnych. Zdaniem PIP jest to branża, w której umowy cywilnoprawne zawierane są masowo – w trakcie prowadzonych kontroli realizowano prawie 124 000 takich umów, oprócz tego 82 osoby świadczyły pracę na podstawie umowy zawartej w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej. Jednocześnie skontrolowane agencje zatrudniały 24 500 pracowników, co oznacza, że liczba zleceniobiorców tych firm 5-krotnie przekraczała liczbę pracowników. Zdaniem inspektorów pracy 1/5 skontrolowanych umów została zawarta z naruszeniem art. 22 KP. Nieprawidłowości te wystąpiły w blisko 29% agencji.

Oprócz kontroli prowadzonych w wyniku składanych skarg PIP prowadzi także planowe kontrole, podczas których inspektorzy pracy kompleksowo badają przestrzeganie art. 22 § 1 KP. W 2015 r. kontrole takie przeprowadzono w ok. 2000 podmiotów. Kontrolowane zakłady pracy zatrudniały ponad 100 000 pracowników, ponad 43 000 osób wykonywało w nich pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, a ok. 2000 w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej. Oznacza to, że w kontrolowanych podmiotach liczba osób świadczących pracę w ramach stosunków niepracowniczych była o ponad połowę niższa od liczby osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę; wśród zawartych umów cywilnoprawnych przeważały umowy zlecenia (87,4%). W czasie kontroli inspektorzy pracy przeanalizowali ponad 13 000 umów cywilnoprawnych, stwierdzając że ok. 27% z nich nosi cechy umów o pracę.

Z kontroli wynika, że problem zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach właściwych dla stosunku pracy w najmniejszym stopniu dotyczy zakładów o zatrudnieniu min. 250 osób, a w największym mikroprzedsiębiorstw i firm średniej wielkości. Umowy cywilnoprawne z naruszeniem art. 22 KP najczęściej zawierane były w firmach budowlanych, firmach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym, firmach prowadzących działalność w zakresie handlu i napraw, transportu i magazynowania.

Ogółem w 2015 r. naruszenia art. 22 KP stwierdzono u ponad 2000 pracodawców (przedsiębiorców), w odniesieniu do 12 000 osób świadczących pracę.

W związku z powyższym inspektorzy pracy wydali ok. 630 poleceń ustnych oraz skierowali ok. 2060 wniosków w wystąpieniach o przekształcenie umów cywilnoprawnych w umowy o pracę. Za popełnione wykroczenia nałożyli na 625 osób grzywny w drodze mandatów karnych na łączną kwotę ponad 800 000, skierowali także 133 wnioski o ukaranie do sądu, a wobec 540 osób zastosowali środki oddziaływania wychowawczego. Efektem tych działań było wyegzekwowanie umów o pracę dla ponad 8000 osób.

Łamanie przepisów o czasie pracy

Nieprawidłowości dotyczące czasu pracy stwierdzono w większości spośród ok. 1400 skontrolowanych zakładów pracy. Polegały one głównie na:

  • niedopełnieniu obowiązku określenia systemów czasu pracy, rozkładów czasu pracy i okresów rozliczeniowych w regulacjach wewnątrzzakładowych,
  • nierekompensowaniu pracy nadliczbowej,
  • uchybieniach w prowadzeniu ewidencji czasu pracy,
  • niezapewnieniu wymaganych odpoczynków dobowych i tygodniowych,
  • nieprzestrzeganiu zasady 5-dniowego tygodnia pracy.

Nielegalne zatrudnianie

Inspektorzy PIP zweryfikowali legalność zatrudnienia ok. 150 000 obywateli polskich, z czego nielegalne zatrudnienie polegające na powierzeniu pracy bez potwierdzenia na piśmie umowy o pracę oraz niezgłoszeniu do ZUS stwierdzili w ok. 8000 podmiotów; nieprawidłowości dotyczyły ponad 20 000 pracobiorców. Przeprowadzono także ok. 3000 kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców, a naruszenia prawa stwierdzono podczas 1/3 kontroli (najczęściej w budownictwie).