Istota problemu
Do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o ustalenie zgodności z Konstytucją niektórych przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i Prawa spółdzielczego wystąpiła grupa 60 posłów. Zdaniem wnioskodawców na gruncie obecnie obowiązujących przepisów właścicielom lokali w budynkach administrowanych przez spółdzielnie mieszkaniowe, którzy nie są ich członkami, nie przysługują żadne prawa do zarządzania swoją nieruchomością. Nie mają wpływu na wysokość opłat, nie mogą decydować o remontach i inwestycjach, które będą przeprowadzane w ich nieruchomości. Ponadto osoby takie nie mają prawa wglądu do dokumentów związanych z zarządzaniem, a także nie mogą zweryfikować czy uiszczane przez nich opłaty są zasadne. Nie mogą również uczestniczyć w Walnych Zgromadzeniach.

W ocenie posłów na takich lokatorach ciąży szereg obowiązków, takich jak wnoszenie opłat, w tym także opłat na działalność gospodarczą spółdzielni, chociaż nie mają z tego tytułu żadnych pożytków. Jak podkreślają wnioskodawcy taki stan rzeczy stanowi problem nierówności wobec prawa. Bowiem właściciele lokali nie będąc członkami spółdzielni mieszkaniowej muszą przestrzegać aktów prawnych dotyczących działalności spółdzielni.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny uznał za częściowo niezgodny z Konstytucją zapis art. 3 ustawy z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1222; dalej: SpMieszkU). Powyższy przepis w dotychczasowym brzmieniu przewidywał między innymi, iż członkiem spółdzielni mogła być osoba fizyczna, choćby nie miała zdolności do czynności prawnych lub miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Członkiem spółdzielni mogła być także osoba prawna, jednakże takiej osobie nie przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego.

Ważne
Na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego art. 3 ust. 1 i 3 w zakresie, w jakim dopuszcza członkostwo w spółdzielni mieszkaniowej podmiotów, którym nie przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo odrębnej własności lokalu lub ekspektatywa odrębnej własności lokalu został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym Trybunał Konstytucyjny odmówił praw do członkostwa w spółdzielniach mieszkaniowych osobom niemającym praw do lokalu. Utrata mocy w tym zakresie nastąpiła z dniem 10.2.2015 r.

Trybunał Konstytucyjny odniósł się także do zapisu art. 171 ust. 6 SpMieszkU. Dotychczas na mocy tego artykułu spółdzielnia nie mogła odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, jeżeli odpowiadał on wymaganiom statutu. Dotyczyło to również spadkobiercy, zapisobiorcy i licytanta. Trybunał uznał, że w zakresie, w jakim do powstania członkostwa spółdzielni nabywcy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, a także spadkobiercy, zapisobiorcy i licytanta wymaga spełnienia innych przesłanek niż złożenie przez te osoby deklaracji przystąpienia do spółdzielni, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Ponadto Trybunał uznał za niezgodny z Konstytucją art. 19 ust. 2 SpMieszkU w związku z art. 16 § 1 zdanie pierwsze ustawy z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1443) w zakresie, w jakim uzależnia skuteczne nabycie ekspektatywy odrębnej własności lokalu od przyjęcia w poczet członków spółdzielni mieszkaniowej. Przy czym zapis art. 16 § 1 zdanie pierwsze stanowiący, że warunkiem przyjęcia na członka spółdzielni jest złożenie deklaracji – w zakresie, w jakim wymaga od nabywcy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i nabywcy ekspektatywy prawa odrębnej własności lokalu budowanego przez spółdzielnię mieszkaniową złożenia deklaracji przystąpienia do spółdzielni, jest zgodny z art. 21 ust. 1, art. 58 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Podstawa prawna
– wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5.2.2015 r. (Dz.U. z 2015r., poz. 201)
– art. 3, art. 171 ust. 6, art. 19 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.12.2000 r. (tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 1222)