Stan faktyczny

J.W. zaangażowany był kapitałowo w wiele powiązanych ze sobą podmiotów i spółek, w tym m.in. E. S.A. i E.H. S.A, O. S.A., P. Sp. z o.o., spółkę komandytową W.I.S. & Co., W.I.L., oraz Towarzystwo F. S.A. i O. VII Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (A). J.W. miał decydujący wpływ na oświadczenia woli poszczególnych podmiotów będących stronami dokonanych czynności. 21.5.2012 r. doszło bowiem do pozornie tylko nieodpłatnego przeniesienia przez J.W., tytułem darowizny, 1 097 537 sztuk akcji E. S.A. na rzecz Funduszu O. VII. Z ustaleń organów podatkowych wynikało, że w rzeczywistości czynność prawna odpłatnego zbycia akcji spółki E. S.A. składała się ze zbioru powiązanych ze sobą czynności i miała na celu obejście przepisów prawa podatkowego. Na początku doszło do przeniesienia własności akcji spółki E. S.A. na rzecz O. VII F. I. Z. „Przyczyniło się to do wzrostu wartości aktywów funduszu, co skutkowało wzrostem wartości certyfikatów inwestycyjnych zakupionych wcześniej przez spółkę komandytową W.I.S. & Co. W konsekwencji, wraz z sukcesywnym wpływaniem do Funduszu żądań wykupu certyfikatów inwestycyjnych formułowanych przez spółkę W.I.S. & Co, następowało ich wykupywanie oraz umorzenie. W wyniku tego spółka otrzymywała środki pieniężne. Natomiast ostatnią czynnością było przekazanie tych środków pieniężnych podatnikowi przez spółkę W.I.S. & Co. W istocie stanowiło ono spełnienie świadczenia przez O. VII F. I. Z. w zamian za nabyte akcje spółki E. S. A. Należy przy tym podkreślić, że w świetle przepisu art. 356 § 2 KC świadczenie pieniężne może zostać spełnione nie tylko osobiście przez dłużnika, lecz także przez osobę trzecią. Dlatego przekazywanie podatnikowi środków przez spółkę W.I.S. & Co stanowiło spełnienie świadczenia wzajemnego. Nastąpiło ono jednak dopiero po wzroście wartości aktywów O. VII Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego na skutek nabycia akcji spółki E. S.A.”. Szczegółowy opis stanu faktycznego znajduje się w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 26.20.2018 r. (I SA/Lu 472/18). 

Stanowisko organów podatkowych

28.4.2017 r. Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w B. określił zobowiązanie J.W. w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2012 r. W wysokości 22 041 408 zł. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Lublinie w decyzji z 20.4.2018 r. utrzymał poprzednią decyzję w mocy. Dyrektor stanął na stanowisku, że wszystkie fakty ustalone w omawianej sprawie należy rozpatrywać łącznie, uwzględniając przy tym kolejność wydarzeń.

J.W. wniósł w związku z tym skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie, który zaskarżoną decyzję uchylił. W opinii organu podatkowego „celem działania podatnika była próba ukrycia faktycznej czynności cywilnoprawnej, jaką było odpłatne zbycie akcji, pod pozorem dokonania zbycia nieodpłatnego w formie darowizny w celu uniknięcia opodatkowania dochodu z mającej nastąpić wkrótce wypłaty dywidendy oraz obciążenia podatkowego związanego z ich zbyciem – z zachowaniem możliwości zarządzania tymi akcjami. Choć dokonana przez podatnika czynność przeniesienia akcji miała pozorować czynność zwolnioną od opodatkowania, to w rzeczywistości (…) podlegała opodatkowaniu podatkiem dochodowym”. W opinii Dyrektora, aby uniknąć opodatkowania, które w sensie ekonomicznym niewątpliwie powstało, J.W. wykorzystał powiązane i zależne od niego spółki i podmioty, w tym O. VII F. I. Z. (A.), W.I.S. & Co oraz W.I.L.

Organy podatkowe, na podstawie art. 199a § 1 i 2 OrdPU, mają prawo kwestionować od strony podatkowej darowiznę akcji spółki E. na rzecz Funduszu O. VII, którą oceniły jako czynność pozorną. W opinii organów bowiem między stronami umowy darowizny doszło do dokonania czynności cywilnoprawnej, ale innej niż wynikająca z dosłownego brzmienia oświadczeń woli, tj. do odpłatnego zbycia akcji. Dlatego też organy podatkowe oceniły tą czynność z punktu widzenia jej konsekwencji podatkowych. Prowadzi ona bowiem do przysporzenia korzyści obu stronom (po stronie J.W. doszło do zamiany jednego rodzaju aktywa – akcji spółki E. na inne – udział w majątku spółki W.I.S. & Co), choć odpowiada cechom darowizny określonym w art. 888 § 1 KC. 

Stanowisko WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie stwierdził natomiast, że zaskarżona decyzja organów podatkowych narusza prawo i uchylił ją. Zdaniem WSA w omawianej sprawie kluczowe jest ustalenie, czy kontrowersyjna umowa zawarta 21.5.2012 r., na podstawie której skarżący będący właścicielem 1.097.537 akcji E. S.A., przeniósł te akcje tytułem darowizny na rzecz Funduszu O. VII, miała charakter czynności prawnej pozornej i czy w związku z tym na gruncie prawa podatkowego powstał obowiązek podatkowy.

WSA uznał, że „art. 199a OrdPU nie może stanowić narzędzia kwestionowania podatkowych skutków czynności prawnej, jeżeli na gruncie prawa cywilnego była ona rzeczywista, a nie pozorna (…) przepis ten nie uprawnia organów podatkowych do zignorowania, na gruncie prawa podatkowego, konsekwencji wynikających z ważnych i skutecznych czynności prawnych, nawet jeżeli zostały podjęte celem zmniejszenia ciężarów podatkowych”.

Wyrok NSA 

Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił stanowiska Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie i wyrok uchylił, pozostawiając w mocy zaskarżoną decyzję organu podatkowego. Co istotne, NSA podkreślił, że „uczestnicy obrotu prawnego dokonują w praktyce różnorakich czynności prawnych nienazwanych co jest efektem swobody kontraktowej. W takich przypadkach do obowiązków organów podatkowych nie należy kwalifikacja czynności prawnych z punktu widzenia określenia ich nazwanego lub nie nazwanego charakteru, lecz kwalifikacja służąca zastosowaniu lub odmowie zastosowania przepisu art. 17 ust 1 pkt 6 lit a) PDOFizU. Przepis ten stanowi o przychodach z kapitałów pieniężnych pochodzących z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną”.

W ocenie NSA w omawianej sprawie doszło do spełnienia przesłanek zawartych w art. 17 ust 1 pkt 6 lit a) PDOFizU, z którego wynika, że osoba fizyczna, która uzyskała przychód z odpłatnego zbycia akcji jest obowiązana zapłacić podatek od osiągniętego dochodu z zastosowaniem stawki 19%. Chodzi tutaj o przychody z przychody z odpłatnego zbycia akcji, niezależnie od tego poprzez dokonanie jakiej czynności prawnej nastąpiło ich odpłatne zbycie. Przychody te stanowią dochód podlegający opodatkowaniu. W omawianej sprawie w rzeczywistości umowa darowizny nie została zawarta. Była to za to czynność prawna odpłatnego zbycia akcji spółki E. S.A. Jak podkreśla NSA w sprawie tej należało uwzględnić, zgodnie z art. 199a § 1 OrdPU, „zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Dopiero na podstawie tak określonej treści czynności prawnej organ podatkowy wywodzi określone skutki podatkowe. Należy raz jeszcze podkreślić, że nie jest rolą organów podatkowych cywilnoprawna kwalifikacja czynności prawnej, lecz jedynie ocena skutków prawnopodatkowych, jakie ona wywołuje”.

Warto przy czym pamiętać, na co też zwrócił uwagę NSA, że wskazanie skutków podatkowych dokonanej czynności prawnej może być uzależnione od ustalenia stanu faktycznego na podstawie przepisu art. 199a § 2 OrdPU. Wynika z niego bowiem, że jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, to skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej. Jak zauważył dalej NSA, „istota pozorności czynności prawnych sprowadza się bowiem nie tyle do dokonania przez strony dwóch odmiennych czynności prawnych, lecz jednej czynności prawnej, której oświadczenie ukryte zawiera pewne modyfikacje w stosunku do oświadczenia woli uzewnętrznionego”. Dlatego też NSA orzekł, że w omawianej sprawie zaistniała czynność pozorna – strony nie zawarły bowiem umowy darowizny akcji spółki E. S.A., lecz dokonały czynności prawnej odpłatnego zbycia akcji spółki E. S.A. Jak wskazał dalej NSA, J.W., otrzymując środki pieniężne od spółki W.I.S. & Co uzyskał przysporzenie majątkowe. Słusznie więc organy podatkowe uznały, że wiążę się to z powstaniem obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych. J.W. osiągnął bowiem przychód z czynności odpłatnego zbycia akcji spółki E. S.A. na rzecz O. VII F. I. Z.