Cegła rozbiórkowa może być zarówno przedmiotem niebędącym odpadem (pod warunkiem jej ponownego użycia do tego samego celu) jak i odpadem (gruzem ceglanym).
Uznanie przedmiotu za odpad opiera się na legalnej definicji odpadów zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z 14.12.2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 701 ze zm.; dalej: OdpadyU). Pod pojęciem odpadów rozumie się każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany.
O kwalifikacji danego przedmiotu jako odpadu rozstrzyga przy tym przesłanka „pozbycia się”, mogącego być działaniem faktycznym, zamierzonym lub nakazanym. Przesłankę tę można więc stwierdzić wyłącznie na podstawie zachowania posiadacza przedmiotu, z uwzględnieniem okoliczności obiektywnych umożliwiających odtworzenie zamiaru, jaki mu przyświecał w stosunku do tego przedmiotu. Nie chodzi tu przy tym o utratę kontroli nad przedmiotem, lecz zasadniczą zmianę jego wykorzystania, odmienną od głównego przeznaczenia, do którego przestał on się nadawać. Pozbyciem się przedmiotu będzie również przekazanie go (zbycie) innemu podmiotowi, który będzie go wykorzystywał w inny, zasadniczo odmienny od dotychczasowego sposób. Odpadami mogą być więc także materiały podlegające ponownemu gospodarczemu wykorzystaniu i mogące być w związku z tym przedmiotem transakcji handlowej jako dobro o określonej wartości ekonomicznej (wyr. NSA z 19.4.2018 r., II OSK 2655/17).
Pojęcie „pozbycie się”, które stanowi przesłankę do uznania za odpad w świetle art. 3 ust. 1 OdpadyU, w istocie oznacza zmianę sposobu użytkowania wskazanego przedmiotu, czyli użytkowanie w inny sposób niż nakazuje to przeznaczenie danego przedmiotu, a nowy sposób użytkowania mógłby wywoływać niekorzystne oddziaływanie na środowisko (wyr. NSA 22.3.2017 r., II FSK 522/15).
W systematyce odpadowej cegła rozbiórkowa pochodząca z prac remontowych i demontażu infrastruktury, w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 9.12.2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. z 2014 r. poz. 1923) może być klasyfikowana do:
- grupy 17 – Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych);
- podgrupy 17 01 – Odpady materiałów i elementów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (np. beton, cegły, płyty, ceramika);
- rodzaju 17 01 02 – Gruz ceglany.
Tak klasyfikowany, jako odpad, powinien być jednak tylko gruz ceglany a nie pełnowartościowy materiał budowlany jakim jest cegła rozbiórkowa. Takie stanowisko uzasadnia hierarchia postępowania z odpadami wyrażona w art. 17 OdpadyU, z której wynika, że w pierwszej kolejności należy zapobiegać powstawaniu (wytwarzaniu) odpadów. Pod pojęciem zapobiegania powstawaniu odpadów ustawodawca rozumie środku zastosowane w odniesieniu do produktu, materiału lub substancji, zanim staną się one odpadami, zmniejszające:
1) ilość odpadów, w tym również przez ponowne użycie lub wydłużenie okresu dalszego używania produktu,
2) negatywne oddziaływanie wytworzonych odpadów na środowisko i zdrowie ludzi,
3) zawartość substancji szkodliwych w produkcie i materiale (art. 3 ust. 1 pkt 33 OdpadyU).
Z pewnością rozbiórkowe roboty budowlane można prowadzić w sposób zapobiegający (a przynajmniej ograniczający) wytwarzanie odpadów (w tym przypadku gruzu ceglanego), co skutkuje powstaniem cegły rozbiórkowej, w stosunku do której jest możliwe ponowne użycie. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 18 OdpadyU przez ponowne użycie rozumie się działanie polegające na wykorzystywaniu produktów lub części produktów niebędących odpadami ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone. Jeżeli więc cegła rozbiórkowa zostanie wbudowana w obiekt budowlany, zgodnie ze swoim pierwotnym zastosowaniem, to takie działanie spełnia kryteria uznania go za ponowne użycie przedmiotu niebędącego odpadem.
Sposób wykorzystania gruzu ceglanego w ramach przetwarzania odpadów (w oparciu o udzielone zezwolenie na przetwarzanie odpadów) określa rozporządzenie Ministra Środowiska z 11.5.2015 r. w sprawie odzysku odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz.U. z 2015 r. poz. 796). Natomiast dozwolony odzysk gruzu ceglanego, do którego jest uprawniona m.in. osoba fizyczna, której przekazano taki odpad określa rozporządzenie Ministra Środowiska z 10.11.2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz.U. z 2016 r. poz. 93).
