Poza art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie brak jest podstawy prawnej, która umożliwiałaby pracownikom socjalnym interwencyjnie odebrać dziecko z rodziny. Odebranie dziecka możliwe jest tylko na mocy orzeczenia sądowego lub w trakcie interwencji Policji przez samych funkcjonariuszy. Należy jednak podkreślić, że sytuacja opisana w pytaniu bezsprzecznie mieści się w pojęciu „przemocy w rodzinie” i może stanowić podstawę zastosowania art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
Na wstępie należy wskazać, że przepisy prawa nie dają organom pomocy społecznej prawa do odebrania dziecka w sytuacjach innych niż określona w art. 12a ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 218; dalej: PrzemDomU). Co do zasady organem uprawnionym do podjęcia w tym zakresie działań jest wyłącznie sąd rodzinny. Organy pomocy społecznej mogą jedynie kierować do sądu wnioski w tym zakresie, czy to w formie zawiadomienia, o którym mowa w art. 572 ustawy z 17.11.1964 – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.), czy też konkretnie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej i umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej bądź ewentualnie zmianę formy pieczy zastępczej w przypadku, gdy dziecko jest już w niej umieszczone.
Możliwość odebrania dziecka mają także funkcjonariusze Policji, ale także na zasadzie interwencji i tylko w przypadku doraźnej potrzeby ujawnionej w trakcie podejmowania czynności w stosunku do rodziny.
Zważyć należy jednak na okoliczność, że pojęcie przemocy w rodzinie w rozumieniu ustawy jest pojęciem bardzo szerokim. Powiązanie sytuacji opisanej w pytaniu ze stwierdzeniem występowania przemocy w rodzinie, a zatem uznanie, że mogą występować przesłanki uzasadniające odebranie dziecka w trybie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy jest zatem w pełni uzasadnione. Większe wątpliwości budzić może druga przesłanka określona w art. 12a PrzemDomU, tzn. bezpośredniość zagrożenia. Wskazuje się bowiem, że odebranie dziecka na tej podstawie może nastąpić wyłącznie wówczas, gdy w trakcie interwencji pracownika socjalnego stwierdzone zostanie, że niebezpieczeństwa dla dziecka występuje „tu i teraz”. Nie można jednak z góry wykluczyć zasadności zastosowania przywołanej instytucji w tego typu przypadkach.
