W Dz.U. z 2021 r. pod poz. 2490 opublikowano ustawę z 17.12.2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: OSPU). W OSPU zawarto preambułę, w myśl której: „Doceniając szczególną postawę obywatelską ochotniczego pożarnictwa „Bogu na chwałę, ludziom na pożytek” na przestrzeni dziejów naszej państwowości, kierując się konstytucyjnym prawem do dobrowolnego zrzeszania się, stanowi się, co następuje: (…)”.

Pozostawiono zasadę, że ochotnicze straże pożarne (OSP) to jednostki ochrony przeciwpożarowej będące stowarzyszeniami w rozumieniu ustawy z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2261), a ponadto OSP:

  • są umundurowanymi, wyposażonymi w specjalistyczny sprzęt, przeznaczonymi do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami, w tym prowadzącymi działania w zakresie ratownictwa specjalistycznego, jednostkami ochrony przeciwpożarowej;
  • zrzeszają członków OSP, czyli strażaków OSP;
  • spełniają służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swoje zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli.

Do zadań OSP należy podejmowanie działań w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska przez:

  • prowadzenie działań ratowniczych, udział w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, a także udział w działaniach prowadzonych przez inne służby, inspekcje i straże;
  • udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych poza granicami kraju na podstawie umów międzynarodowych;
  • udział w alarmowaniu i ostrzeganiu ludności o zagrożeniach;
  • udział w ochronie ludności;
  • wykonywanie kwalifikowanej pierwszej pomocy;
  • organizowanie ćwiczeń oraz udział w szkoleniach, ćwiczeniach i zawodach sportowo-pożarniczych organizowanych przez Państwową Straż Pożarną, gminę lub inne uprawnione podmioty;
  • zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej, określonego w powiatowym (miejskim) planie ratowniczym;
  • propagowanie zasad i dobrych praktyk w zakresie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów;
  • organizowanie przedsięwzięć służących krzewieniu sportu i kultury fizycznej;
  • organizowanie przedsięwzięć oświatowo-kulturalnych propagujących wiedzę i umiejętności w zakresie ochrony przeciw-pożarowej;
  • upowszechnianie i wspieranie współdziałania między lokalnymi partnerami społecznymi i gospodarczymi z zakresu ochrony przeciwpożarowej;
  • propagowanie zasad udzielania pierwszej pomocy;
  • wspieranie gminy w realizacji pomocy na rzecz społeczności lokalnej;
  • integrowanie społeczności lokalnej;
  • udział we współpracy międzynarodowej gminy. 

OSP mogą tworzyć młodzieżowe drużyny pożarnicze lub dziecięce drużyny pożarnicze w celu zainteresowania dzieci i młodzieży działalnością szkoleniową, sportową i społeczną na rzecz ochrony przeciw-pożarowej i ochrony ludności. Do młodzieżowej drużyny pożarniczej lub dziecięcej drużyny pożarniczej mogą należeć osoby w wieku do 18 lat – za zgodą jednego z rodziców, opiekunów prawnych albo opiekunów faktycznych.

Komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej prowadzi ewidencję sił i środków ochotniczych straży pożarnych, którymi może dysponować do działań ratowniczych we współpracy z właściwym wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) oraz starostą. Ewidencję prowadzi się w celu właściwego dysponowania OSP do działań ratowniczych, z uwzględnieniem ich potencjału i możliwości. Natomiast komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, przy pomocy wskazanego zastępcy, zapewnia wsparcie OSP w celu realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej, a także współdziałanie ze związkami i stowarzyszeniami zrzeszającymi OSP.

Ważne

Gmina jest obowiązana do zawarcia umowy ze wszystkimi OSP działającymi na jej terenie, zawierającej postanowienia dotyczące podejmowanych działań w zakresie przytoczonych wyżej zadań OSP oraz postanowienia dotyczące obowiązków w zakresie zadań własnych gminy w zakresie ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 10 ust. 1 OSPU. W przypadku gdy na terenie gminy nie ma jednostki ochrony przeciwpożarowej, gmina jest obowiązana do zawarcia umowy z gminą sąsiednią, w której funkcjonuje taka jednostka, w uzgodnieniu z właściwym komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej, w celu właściwego dla tej gminy zabezpieczenia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem. 

W OSPU uregulowano również zagadnienia dotyczące funkcjonowania OSP w zakresie:

  • zasad przygotowania strażaków ratowników OSP do udziału w działaniach ratowniczych – do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych jest uprawniony strażak OSP (strażak ratownik OSP), który: ukończył 18 lat, a nie ukończył 65 lat (poza wyjątkiem z art. 9 ust. 1 OSPU), posiada aktualne ubezpieczenie aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych, odbył szkolenie z zakresu BHP, ukończył z wynikiem pozytywnym szkolenie podstawowe przygotowujące do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych (art. 8–11 OSPU);
  • świadczeń na rzecz strażaków ratowników OSP – z rozdziału tego wynika m.in., że strażakowi ratownikowi OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu i doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, przysługuje: jednorazowe odszkodowanie w razie doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, renta z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy oraz odszkodowanie z tytułu szkody w mieniu; inne świadczenia to m.in. zwolnienie od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku, rekompensata za uszczerbek na zdrowiu w związku z udziałem w akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, ekwiwalent pieniężny oraz świadczenie ratownicze (art. 12–31 OSPU);
  • finansowania OSP – koszty funkcjonowania OSP są pokrywane w szczególności z: budżetów JST, środków z budżetu państwa przekazywanych Komendantowi Głównemu Państwowej Straży Pożarnej, wpływów instytucji ubezpieczeniowych, środków pochodzących od osób fizycznych i osób prawnych przekazywanych w szczególności w formie dobrowolnych składek lub darowizn, środków pochodzących ze zbiórek publicznych oraz środków własnych (art. 32–34 OSPU);
  • majątku OSP – OSP prowadzą ewidencję majątku niezbędnego do prowadzenia działań ratowniczych oraz udziału w akcjach ratowniczych, w skład której wchodzą ewidencje: materiałowa; przedmiotów nietrwałych, środków trwałych oraz wyposażenia osobistego; osobą odpowiedzialną za dokonywanie wpisów do ewidencji majątku jest członek zarządu OSP, któremu powierzono taką funkcję; na wniosek zarządu OSP gmina bezpłatnie prowadzi ewidencję majątku, księgowość oraz rachunkowość ochotniczej straży pożarnej.

W OSPU zawarto również przepisy przejściowe.

Strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny. Wysokość tego ekwiwalentu ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały na warunkach określonych w art. 15 ust. 2 OSPU. Uchwały podejmuje się po raz pierwszy do 30.6.2022 r.

Ważne

Statuty OSP uchwalone przed 1.1.2022 r. zachowują moc.

Strażakowi ratownikowi OSP przysługuje świadczenie ratownicze z tytułu wysługi lat w ochotniczej straży pożarnej w wysokości 200 zł (art. 16 ust. 1 OSPU). Członkom OSP, o których mowa w ustawie o ochronie przeciwpożarowej w brzmieniu obowiązującym przed 1.1.2022 r., którzy ukończyli 65 lat – w przypadku mężczyzn i 60 lat – w przypadku kobiet oraz przez co najmniej 25 lat – w przypadku mężczyzn i 20 lat – w przypadku kobiet brali bezpośredni udział w działaniach ratowniczych, przysługuje świadczenie ratownicze.

Osobom, które ukończyły 65 lat – w przypadku mężczyzn i 60 lat – w przypadku kobiet oraz przez co najmniej 25 lat – w przypadku mężczyzn i 20 lat – w przypadku kobiet spełniły łącznie następujące warunki:

  • brały bezpośredni udział w działaniach ratowniczych jako członkowie OSP przez 1.1.2022 r.,
  • brały bezpośredni udział w działaniach ratowniczych jako strażacy ratownicy OSP

– przysługuje świadczenie ratownicze.

Potwierdzeniem bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych jest:

  • od 1.1.2022 r. – dokumentacja prowadzona przez Państwową Straż Pożarną;
  • od 1.1.2012 r. do 31.12.2021 r. – dokumentacja prowadzona przez Państwową Straż Pożarną lub pisemne oświadczenie 3 świadków;
  • do 31.12.2011 r. – pisemne oświadczenie 3 świadków. 

Świadkiem nie może być:

  • małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty do drugiego stopnia wnioskodawcy;
  • osoba związana z wnioskodawcą tytułem przysposobienia, opieki lub kurateli;
  • osoba pozostająca wobec wnioskodawcy w stosunku podrzędności służbowej;
  • osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.

Co najmniej jednym ze świadków jest osoba, która pełniła funkcje publiczne lub była zatrudniona w urzędzie obsługującym organ administracji samorządowej w okresie, który ma potwierdzić bezpośredni udział wnioskodawcy w działaniach ratowniczych.

Oświadczenie:

  • podlega weryfikacji przez właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) pod względem jego wiarygodności, a następnie jest przekazywane do właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej w celu jego zatwierdzenia;
  • składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń; składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli o następującej treści: Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.; klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.