Od 1.1.2017 r. obowiązek służby wojskowej polega m.in. na pełnieniu terytorialnej służby wojskowej przez żołnierzy. Żołnierze, którzy odbywają terytorialną służbę wojskową, są żołnierzami w czynnej służbie wojskowej.

1. Terytorialna służba wojskowa

Terytorialna służba wojskowa trwa od 1 roku do 6 lat i może zostać przedłużona na kolejny okres, na wniosek lub za zgodą żołnierza. Stosunek służbowy powstaje w drodze powołania, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby. Służba ta może być pełniona rotacyjnie lub dyspozycyjnie.

Terytorialną służbę wojskową żołnierz pełni rotacyjnie w jednostce wojskowej, w określonych przez dowódcę jednostki wojskowej dniach służby – co najmniej raz w miesiącu przez okres 2 dni w czasie wolnym od pracy. Może ona być pełniona również w inne dni, stosownie do potrzeb Sił Zbrojnych, zgodnie z rocznym wykazem sporządzonym przez dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, uzgodnionym z tym żołnierzem. Natomiast terytorialną służbę wojskową żołnierz pełni dyspozycyjnie poza jednostką wojskową, pozostając w gotowości do stawienia się do służby pełnionej rotacyjnie w terminie i miejscu wskazanych przez dowódcę jednostki wojskowej.

Żołnierze, którzy wcześniej nie pełnili czynnej służby wojskowej i nie złożyli przysięgi wojskowej, w pierwszym okresie pełnią terytorialną służbę wojskową rotacyjnie nieprzerwanie przez okres 16 dni, w ramach którego żołnierze odbywają m.in. szkolenie podstawowe. W uzasadnionych przypadkach szkolenie takie można odbyć w kilku okresach w ciągu 4 miesięcy w czasie wolnym od pracy.

Dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierze pełnią tę służbę, ustala dni, w których w danym roku kalendarzowym służba jest pełniona rotacyjnie. Wykaz sporządza się nie później niż na 30 dni przed upływem roku kalendarzowego poprzedzającego rok kalendarzowy, w którym służba będzie pełniona rotacyjnie, i zapoznaje się z nim żołnierzy za pisemnym potwierdzeniem. Żołnierz po zapoznaniu się z wykazem zawiadamia niezwłocznie swojego pracodawcę o dniach, w których będzie pełnił terytorialną służbę wojskową rotacyjnie, oraz o zmianach tych terminów, a także zawiadamia pracodawcę o wezwaniu go do pełnienia tej służby w innych dniach, z wyjątkiem przypadku pełnienia tej służby w trybie natychmiastowego stawiennictwa.

W przypadku wezwania żołnierza do pełnienia służby w trybie natychmiastowego stawiennictwa wojskowy komendant uzupełnień niezwłocznie po otrzymaniu informacji od dowódcy jednostki wojskowej, do której żołnierz został wezwany, o stawieniu się żołnierza do służby zawiadamia o tym fakcie pracodawcę tego żołnierza.

Za czas pełnienia tej służby pracodawca nie ma obowiązku wypłacania pracownikowi-żołnierzowi wynagrodzenia. Żołnierzom, którzy pełnili terytorialną służbę wojskową rotacyjnie (z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy), przysługuje natomiast świadczenie pieniężne rekompensujące utracone wynagrodzenie ze stosunku pracy, które mogliby uzyskać w okresie pełnienia tej służby.

2. Szczególne uprawnienia żołnierzy terytorialnej służby wojskowej

Skoro żołnierze terytorialnej służby wojskowej są żołnierzami w czynnej służbie wojskowej, to dotyczą ich te szczególne uprawnienia, gwarantowane ustawą o powszechnym obowiązku obrony RP, które są gwarantowane żołnierzom czynnej służby wojskowej.

2.1. Szczególna ochrona stosunku pracy

Do uprawnień tych należy szczególna ochrona stosunku pracy. W okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej a jej odbyciem stosunek pracy nie może być przez pracodawcę wypowiedziany ani rozwiązany. Jeżeli okres dokonanego przez pracodawcę lub przez pracownika wypowiedzenia stosunku pracy upływa po dniu doręczenia pracownikowi takiej karty, to wypowiedzenie staje się bezskuteczne. W tym przypadku rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika. Stosuje się to również do umów o pracę na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego po powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej umowę o pracę uważa się za zawartą na czas nieokreślony. Natomiast w przypadku zawartej umowy na czas określony, ulegnie ona rozwiązaniu z upływem terminu w niej wyznaczonego.

Ochrona ta nie przysługuje jednak pracownikowi, jeżeli pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy. W tych przypadkach rozwiązanie stosunku pracy następuje na zasadach ogólnych.

2.2. Dni wolne od pracy

Na wniosek pracownika, któremu doręczono kartę powołania do pełnienia terytorialnej służby wojskowej, pracodawca jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia na jeden dzień. Zwolnienie to nie przysługuje jednak, jeżeli karta zobowiązuje do natychmiastowego stawiennictwa.

Ponadto na wniosek pracownika, który pełnił terytorialną służbę wojskową rotacyjnie jednorazowo nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 dni, pracodawca jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy po odbyciu pełnienia tej służby na jeden dzień, bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

W obu tych przypadkach pracodawca może – na własny koszt – wypłacić pracownikowi wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy.

2.3. Wliczanie służby do stażu pracy

Pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę:

  • u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby – czas jej odbywania wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy;
  • po raz pierwszy lub u innego pracodawcy niż ten, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby – czas jej odbywania wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabywania lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem uprawnień przysługujących wyłącznie pracownikom u pracodawcy, u którego podjął pracę; dotyczy to także pracownika, który podjął pracę po upływie 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej.

Powyższe terminy uważa się za zachowane, jeżeli pracownik nie mógł podjąć pracy z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy.

W przypadku żołnierzy do okresu zatrudnienia wlicza się wyłącznie okres pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie.

2.4. Urlop bezpłatny

Pracodawca udziela pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby. W czasie trwania tego urlopu pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Ponadto okres urlopu bezpłatnego w związku z terytorialną służbą udzielonego przez pracodawcę jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym wymiar urlopu wypoczynkowego za dany rok.

2.5. Odprawa

Pracownik powołany do terytorialnej służby wojskowej otrzymuje od pracodawcy odprawę w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.

3. Świadczenie dla pracodawcy żołnierza

Pracodawcy zatrudniającemu pracownika będącego żołnierzem obrony terytorialnej przysługuje świadczenie pieniężne za okres odbywania terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie przez tego żołnierza. Świadczenie obejmuje wyłącznie rekompensatę kosztów, bez kwot wynagrodzenia, poniesionych przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony nowego pracownika w celu zastępstwa żołnierza lub z tytułu powierzenia tego zastępstwa innemu pracownikowi zatrudnionemu dotychczas u tego pracodawcy, a także wypłaty żołnierzowi rezerwy ww. odprawy.

Pracodawca przesyła wniosek w sprawie wypłaty świadczenia wraz z dokumentami potwierdzającymi poniesione koszty szefowi wojewódzkiego sztabu wojskowego właściwemu ze względu na siedzibę pracodawcy nie później niż przed upływem 90 dni od dnia zwolnienia żołnierza z pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie.

Kwota świadczenia za każdy dzień pełnienia przez żołnierza terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie nie może być wyższa od 1/21 dwuipółkrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw obowiązującego w okresie poprzedzającym termin powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych albo w okresie poprzedzającym dany miesiąc pełnienia okresowej służby wojskowej lub terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie, którego wysokość ogłasza Prezes GUS. Kwotę świadczenia ustala właściwy szef wojewódzkiego sztabu wojskowego, a odmowa wypłaty świadczenia lub ustalenie kwoty niższej niż wskazana we wniosku pracodawcy następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Kwotę świadczenia ustala się i wypłaca każdorazowo za czas odbywania terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie – za dany miesiąc ich pełnienia. Jeżeli żołnierz jest zatrudniony u dwóch lub więcej pracodawców, świadczenie przysługuje wszystkim zatrudniającym go pracodawcom, proporcjonalnie do poniesionych przez nich kosztów, z uwzględnieniem, że wysokość świadczenia dla jednego pracodawcy za każdy dzień terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie nie może przekraczać ww. kwoty.