13.7.2018 r. weszła w życie zupełnie nowa ustawa z 1.3.2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2018 r. poz. 723; dalej: TerroryzmU). Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy, celem przyjętych przepisów było m.in. dostosowanie europejskich regulacji z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu do wymogów wynikających ze znowelizowanych zaleceń Financial Action Task Force, a także usprawnienie współpracy oraz wymiany informacji pomiędzy jednostkami analityki finansowej państw członkowskich, jak również wypracowanie spójnej, unijnej polityki wobec państw trzecich, których systemy przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wykazują znaczące braki.
Podmiotami, które w głównym stopniu zostały zobowiązane do przedsiębrania określonych czynności są przede wszystkim szeroko rozumiane instytucje finansowe, które w ustawie są zwane instytucjami obowiązanymi. Jednakże przepisy TerroryzmU zawierają również obowiązki wobec innych podmiotów, m.in. wobec jednostek samorządu terytorialnego.
Przepisy TerroryzmU dotyczą organów JST, aczkolwiek zadania tego organu wykonuje jego urząd. Organy JST, obok organów administracji rządowej oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych, a także Narodowego Banku Polskiego (NBP), Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) i Najwyższej Izby Kontroli (NIK), zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 2 pkt 8 TerroryzmU stanowią jednostki współpracujące. Najczęściej ich współpraca polega na współdziałaniu z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej, zwany w ustawie „Generalnym Inspektorem”. Generalny Inspektor jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych.
Poniżej zostaną przedstawione podstawowe, ogólne obowiązki instytucji współpracujących, określone przepisami TerroryzmU. Do najważniejszych zadań jednostek współpracujących należy opracowanie instrukcji postępowania na wypadek sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Obowiązek ten wynika z art. 83 ust. 1 TerroryzmU. Co więcej, m.in. organy JST niezwłocznie powiadamiają Generalnego Inspektora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W ustawie znalazł się przepis regulujący zakres takiego powiadomienia i zgodnie z art. 83 ust. 2 TerroryzmU, powinno ono zawierać w szczególności:
1) posiadane dane, o których mowa w art. 36 ust. 1 TerroryzmU, osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, pozostających w związku z okolicznościami mogącymi wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, które jednoznacznie identyfikują daną osobę fizyczną lub prawną,
2) opis okoliczności, o których mowa w pkt 1,
3) uzasadnienie przekazania powiadomienia.
Ważnym elementem współpracy z Generalnym Inspektorem jest to, że organy JST w granicach swoich ustawowych kompetencji, na wniosek Generalnego Inspektora przekazują lub udostępniają posiadane informacje lub dokumenty. We wniosku Generalny Inspektor może wskazać termin oraz formę ich przekazania lub udostępnienia.
Współpraca organów JST z Generalnym Inspektorem może również dotyczyć konieczności przekazania dokumentów sądom i prokuratorom na potrzeby postępowania karnego w przypadku, gdy żądane przez te organy informacje nie znajdują się w posiadaniu Generalnego Inspektora.
Realizacja powyżej opisanych obowiązków jednostek współpracujących będzie incydentalna – musi nastąpić określone zdarzenie, by jednostka współpracująca podjęła akcję. Natomiast ustawa przewiduje również czynności wykonywane z określoną częstotliwością. Do takich zadań należy zaliczyć współudział w opracowaniu krajowej oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, poprzez przekazanie Generalnemu Inspektorowi informacji lub dokumentów mogących mieć wpływ na krajową ocenę ryzyka. Przekazanie tych informacji może nastąpić z urzędu lub na żądanie Generalnego Inspektora. Na podstawie krajowej oceny ryzyka, Generalny Inspektor, opracowuje projekt strategii przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W strategii mogą znaleźć się zalecenia, które również mają wpływ na organy JST. Mianowicie, zgodnie z art. 32 ust. 3 TerroryzmU, jednostki współpracujące przekazują do Generalnego Inspektora informacje o sposobie wykorzystania zaleceń zawartych w strategii – w przypadku jednostek współpracujących co najmniej raz na 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Z powyższego zestawienia obowiązków organów JST wynika, że o ile współpraca z Generalnym Inspektorem, polegająca na przekazywaniu dokumentów i informacji nie jest nową powinnością, to całkowicie nową kwestią, m.in. dla organów gminy, jest współpraca przy tworzeniu krajowej oceny ryzyka oraz strategii przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
