Obowiązek informowania gmin o nieaktywnych rachunkach bankowych

Prezydent podpisał ustawę z 9.10.2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (dalej: ZmPraBanU). Ustawa ta, złożona do Sejmu jako projekt senacki, ma na celu uregulowanie problematyki rachunków nieaktywnych – tzw. rachunków uśpionych. Reguluje ona status rachunku bankowego po śmierci posiadacza tego rachunku, a także ułatwia dostęp do informacji o rachunkach spadkobiercom i zapisobiercom. Nowe regulacje mają wpłynąć na ograniczenie problemów następców prawnych z wypłatą należnych im z tytułu spadkobrania środków pieniężnych.

Ustawa zawiera również regulacje dotyczące zarządzania środkami pieniężnymi po zmarłych klientach banków oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (SKOK). Ustawa ta dotyczy również gmin jako jednostek, które mogą stać się spadkobiercami rachunków nieaktywnych. Przewidywane w ustawie rozwiązania wejdą w życie co do zasady z dniem 1.7.2016 r.

Ustawowe wygaszanie rachunków nieaktywnych

Nowelizacja ZmPraBanU przewiduje wprowadzenie, w dodawanym art. 59a, instytucji wygaszania nieaktywnych rachunków bankowych poprzez rozwiązywanie z mocy ustawy rachunków, których posiadaczami są osoby fizyczne i których umowy nie zostały zawarte w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, w związku z następującymi zdarzeniami:

1) śmiercią posiadacza rachunku,

2) upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, chyba że umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej była zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat.

Ustawa stanowi, że dyspozycją, o której mowa w pkt 2, nie będzie postanowienie umowne przewidujące, w razie braku wypowiedzenia, odnowienie umowy rachunku bankowego zawartej na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Natomiast w przypadku umowy rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej zawartych na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat umowa taka może zostać odnowiona, jeżeli posiadacz rachunku wyda dyspozycję. Również w tym przypadku dyspozycją taką nie będzie postanowienie umowne przewidujące, w razie braku jej wypowiedzenia, odnowienie umowy.

Ponadto bank będzie obowiązany poinformować, na co najmniej 6 miesięcy przed upływem okresu 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, o skutkach upływu tego okresu.

Natomiast w przypadku gdy umowa rachunku bankowego osoby fizycznej, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, zawarta była na czas oznaczony, bank, z upływem 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia takiej umowy, w razie braku wcześniejszej dyspozycji wypłaty środków pieniężnych, będzie obowiązany wystąpić do ministra właściwego do spraw wewnętrznych o udostępnienie danych z rejestru PESEL umożliwiających ustalenie, czy posiadacz rachunku żyje.

Udzielanie informacji o rachunkach

Bardzo istotnym rozwiązaniem zawartym w ZmPraBanU jest obowiązek, nałożony na banki, udzielania posiadaczowi rachunku bankowego, będącemu osobą fizyczną, oraz osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku, zbiorczej informacji o:

• rachunkach bankowych posiadacza, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza;
• umowach rachunku bankowego posiadacza rozwiązanych albo wygasłych z mocy ustawy w związku z uznaniem tych rachunków za nieaktywne;
• rachunkach posiadacza rachunku bankowego prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza;
• umowach rachunków posiadacza rachunku bankowego prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej rozwiązanych albo wygasłych z mocy ustawy w związku z uznaniem tych rachunków za nieaktywne.

Bank w zbiorczej informacji obowiązany będzie wskazać podmiot, który prowadzi albo prowadził rachunek, numery rachunków wynikające z umowy rachunku oraz informację, czy rachunki są nadal prowadzone. Zbiorcza informacja może być dostarczona odpłatnie, z tym że opłata nie może być wyższa niż koszt wygenerowania takiej informacji.

W celu wymiany informacji dotyczących rachunków bankowych, w tym przede wszystkim w celu identyfikacji rachunków nieaktywnych, banki będą prowadziły centralną informację o rachunkach (centralną informację). To z centralnej informacji banki i SKOK będą pozyskiwały dane potrzebne do udzielenia zbiorczej informacji. Banki i SKOK będą miały obowiązek udzielenia nieodpłatnie centralnej informacji wszelkich danych potrzebnych do udzielenia zbiorczej informacji.

Rozwiązania dotyczące banków będą stosowane również do SKOK, gdyż przedmiotowa nowelizacja wprowadza podobne zmiany do ustawy z 5.11.2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Również do tej centralnej informacji będą przekazywały dane w przypadku wystosowania zapytania do centralnej informacji przez inną SKOK lub przez bank.

Obowiązek informowania gmin o rachunkach nieaktywnych

Przedmiotowa nowelizacja nakłada na banki i SKOK istotne obowiązki informacyjne w stosunku do gmin. Obowiązki te związane są z konstrukcją prawną uregulowaną w art. 935 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: KC), zgodnie z którą w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. W związku z przepisem art. 935 KC gmina jest potencjalnym spadkobiercą środków zgromadzonych na rachunkach nieaktywnych.

Dlatego też ustawodawca, regulując kwestię rachunków nieaktywnych, przewidział w ZmPraBanU, że w przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy rachunku bankowego w związku z uznaniem tego rachunku za nieaktywny, bank jest obowiązany pisemnie poinformować gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:

• dacie powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego,
• dacie wydania przez posiadacza rachunku bankowego ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków,
• wysokości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – na rachunkach,
• kwotach i tytułach wypłat dokonanych z rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – z rachunków,
• możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym zgodnie z art. 935 Kodeksu cywilnego.

Podobny obowiązek przewidziano w nowelizacji ustawy z 5.11.2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (art. 13c tej ustawy). W przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy imiennego rachunku członka kasy w związku z uznaniem tego rachunku za nieaktywny kasa jest obowiązana pisemnie poinformować gminę ostatniego miejsca zamieszkania członka kasy o:

• dacie powzięcia przez kasę informacji o śmierci członka kasy,
• dacie wydania przez członka kasy ostatniej dyspozycji dotyczącej imiennego rachunku członka kasy, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków,
• wysokości środków pieniężnych zgromadzonych na imiennym rachunku członka kasy, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – na rachunkach,
• kwotach i tytułach wypłat dokonanych z imiennego rachunku członka kasy, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – z rachunków,
• możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych zgromadzonych na imiennym rachunku członka kasy zgodnie z art. 935 KC.

Banki i kasy, przekazując powyższe informacje, będą obowiązane wskazać źródło i podstawę dokonanych ustaleń.

Warto podkreślić, że ustawodawca, nakładając na banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe obowiązek informacyjny wobec gmin, miał na uwadze to, że aktualnie gminy najczęściej nie posiadają informacji o możliwości podjęcia środków po osobach zmarłych. Obowiązek przekazywania gminom takich informacji może doprowadzić do szerszego korzystania przez gminy z możliwości objęcia spadku, a tym samym do zasilenia gminnych budżetów dodatkowymi środkami pieniężnymi.