Obecnie wiek emerytalny pracowników jest uzależniony od ich daty urodzenia. Reforma emerytalna wprowadzona kilka lat temu zmierzała do tego, aby ostateczny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn wynosił 67 lat.
Ustawa z 16.11.2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38 – dalej: ZmEmRentyFUSU17) znosi tą reformę, przywracając poprzedni wiek emerytalny, tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Pracownicy, którzy już obecnie przekroczyli ten wiek, będą jednak mogli skorzystać ze swoich uprawnień emerytalnych dopiero od 1.10.12017 r., kiedy to nowe przepisy wejdą w życie. Do 30.9.2017 r. wciąż jeszcze będą obowiązywać obecne przepisy, przewidujące wyższy wiek emerytalny.
Z powrotem do „starego” wieku emerytalnego wiążą się zmiany porządkowe – zarówno w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak i w innych ustawach odnoszących się do tych przepisów ustawy emerytalnej, które od 1.10.2017 r. zostaną uchylone bądź zmienione w związku z obniżeniem wieku emerytalnego.
Konsekwencją obniżenia wieku emerytalnego będzie także uchylenie przepisów dotyczących emerytur częściowych (zarówno „zwykłych”, jak i rolniczych emerytur częściowych), które w związku z powrotem do poprzedniego wieku emerytalnego tracą rację bytu. Osoby, które w 1.10.2017 r. będą miały ustalone decyzją organu rentowego prawo do emerytury częściowej, zachowają to prawo na dotychczasowych zasadach do czasu zamiany emerytury częściowej na „zwykłą” emeryturę. Emerytura częściowa będzie podlegała zamianie na „zwykłą” emeryturę na wniosek ubezpieczonego oraz – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem – po ustaniu stosunku pracy.
W przypadku osób urodzonych po 31.12.1948 r. nie jest wymagany żaden minimalny okres składkowy do skorzystania z prawa do emerytury. Jednak posiadanie takiego okresu składkowego (20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn) gwarantuje, że jeżeli wysokość emerytury wyliczona ze zgromadzonych przez pracownika składek będzie niska – ZUS podwyższy wysokość emerytury do wysokości najniższej emerytury, gwarantowanej ustawowo. Obecnie jest to kwota 1000 zł (art. 85 ust. 2 i 3 w zw. z art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Natomiast nieposiadanie przez pracownika – po osiągnięciu wieku emerytalnego – takiego okresu składkowego, będzie oznaczało, że ZUS wypłaci emeryturę nawet bardzo niską, np. w wysokości 300 zł czy 700 zł.
Obniżenie wieku emerytalnego obejmie także sędziów, sędziów Sądu Najwyższego oraz prokuratorów. Będą oni mogli przejść w stan spoczynku w wieku 65 lat.
Ochrona przedemerytalna
Praktyczną konsekwencją obniżenia wieku emerytalnego będą turbulencje w zakresie ochrony przedemerytalnej pracowników. Ten aspekt ustawy nowelizującej ustawę o emeryturach i rentach z FUS będzie dla pracodawców najistotniejszy. Zgodnie z art. 39 z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm. – dalej: KP) pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Obecnie, tj. do końca września 2017 r., wiek, w którym pracownik wchodzi w okres ochronny zależy od jego wieku emerytalnego, a ten od daty urodzenia pracownika. Oznacza to, że niektórzy pracownicy są i będą objęci ochrona emerytalną na dzień wejścia w życie nowych przepisów. Stąd ustawa nowelizująca zawiera przepisy przejściowe regulujące sytuację prawną tych pracowników.
Pracownicy chronieni w dniu 1.10.2017 r.
Zgodnie z art. 28 ZmEmRentyFUSU17 pracownicy, którzy 1.10.2017 r. są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 KP, lub osoby, które byłyby objęte taką ochroną, jeżeli w tym dniu pozostawałyby w stosunku pracy (a obecnie np. są bezrobotne, albo też prowadzą własną działalność gospodarczą, albo też pracują na umowach cywilnoprawnych), od 1.10.2017 r. – korzystają z tej ochrony stosunku pracy do osiągnięcia obecnego (wyższego) wieku emerytalnego.
Tym samym pracownicy ci mimo osiągnięcia nowego wieku emerytalnego, będą wciąż chronieni przed wypowiedzeniem umowy o pracę, tj. w pełnym 4-letnim okresie. Zatem pracownicy, którzy na dzień 1.10.2017 r. będą już objęci ochroną przedemerytalną, zachowają prawo do tej ochrony w takim rozmiarze, w jakim mieli do niej prawo w tym dniu.
Pracownicy, którzy osiągną nowy wiek emerytalny do 30.9.2021 r.
Zgodnie z art. ZmEmRentyFUSU17 pracownicy, którzy 1.10.2017 r. nie będą wprawdzie objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 KP, ale osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od tego dnia – będą podlegać tej ochronie przez okres 4 lat licząc od 1.10.2017 r., także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn. Regulacja ta będzie obejmowała także osoby, które 1.10.2017 r. nie będą pracownikami.
Oznacza to, że ta kategoria pracowników zacznie być chroniona przed wypowiedzeniem umowy o pracę na podstawie art. 39 KP z dniem 1.10.2017 r. Tym samym również oni będą objęci ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę w pełnym 4-letnim okresie, o którym mowa w tym przepisie.
Docelowo 4-letnia ochrona przedemerytalna będzie obejmowała tylko kobiety w wieku 56-60 lat i mężczyzn w wieku 61-65 lat, czyli tak jak to było w poprzednim stanie prawnym, tj. przed wprowadzeniem reformy emerytalnej.