Zmiana wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego
Ponowne podwyższenie wieku rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego było jednym ze sztandarowych haseł nowego rządu. Powrót do stanu sprzed reformy przedszkolnej został wprowadzony bardzo szybko, na mocy uchwalonej 29.12.2015 r. nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 35). W efekcie, nastąpi powrót do stanu prawnego, w którym obowiązkiem szkolnym były objęte dzieci od 7 roku życia. Nowelizacja wchodzi w życie co do zasady 23.1.2016 r.
Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 15 ust. 2 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm., dalej: OświatU) obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia. Rodzice będą mieli również możliwość zapisania do pierwszej klasy szkoły podstawowej dziecka, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat – nowy ust. 1a w art. 16 OświatU. Dyrektor będzie mógł przyjąć do szkoły dziecko 6-letnie, jeżeli dziecko:
1) korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej albo
2) posiada opinie o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 82 OświatU oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych.
Ustawa nowelizująca przewiduje także obowiązywanie w roku szkolnym 2015/2016 oraz 2016/2017 przepisów przejściowych. Zgodnie z art. 9 ustawy nowelizującej, dzieci urodzone w 2009 r., które są już w obowiązku szkolnym, w roku szkolnym 2015/2016, będą mogły, na wniosek rodziców, kontynuować naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej w roku szkolnym 2016/2017. W przypadku złożenia takiego wniosku przez rodziców do dyrektora szkoły (w terminie do 31.3.2016 r.), dziecko nie będzie podlegało klasyfikacji rocznej, a tym samym promowaniu do klasy drugiej; jeżeli rodzice zdecydują, że ich dziecko będzie kontynuować naukę w klasie pierwszej w szkole, do której uczęszcza, wobec tego dziecka nie będzie przeprowadzane postępowanie rekrutacyjne. Dziecko, którego rodzice złożyli taki wniosek, będzie do końca roku szkolnego 2015/2016 obowiązane do kontynuowania nauki w klasie I szkoły podstawowej, bądź też będzie mogło korzystać z wychowania przedszkolnego w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego, jeżeli dyrektor wybranego przez rodziców przedszkola lub szkoły albo osoba prowadząca inną formę wychowania przedszkolnego wyrazi zgodę na przyjęcie dziecka. Jeżeli nie będzie to możliwe, dziecko będzie kontynuować naukę w klasie I szkoły podstawowej.
Zakładane przez nowelizację zmiany wiążą się z koniecznością objęcia przygotowaniem przedszkolnym dzieci 6-letnich. Jest to oczywiście bezpośrednio związane z przywróceniem dotychczasowego rozpoczynania obowiązku szkolnego w wieku 7 lat.
Uczniowie posiadający specjalne potrzeby edukacyjne
Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego będą miały możliwość dwukrotnego odroczenia spełniania obowiązku szkolnego – nie dłużej niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko skończy 9 lat (nowy art. 16a OświatU). Nowy przepis określa zasady odraczania obowiązku szkolnego dzieci posiadających orzeczenie. Zgodnie z tym przepisem rozpoczęcie spełniania obowiązku w danym roku szkolnym będzie odraczane przez dyrektora publicznej szkoły podstawowej, w której obwodzie dziecko mieszka, na wniosek rodziców. Wniosek można będzie złożyć ponownie w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 8 lat. Do wniosku trzeba będzie dołączyć orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, z której wynika potrzeba takiego odroczenia .
Dzieci, którym odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego, będą kontynuowały przygotowanie przedszkolne w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego oraz oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych. W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawności sprzężone, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym lub znacznym – będzie to możliwe także w ośrodku umożliwiającym tym dzieciom realizację odpowiednio obowiązku przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, o których mowa w art. 2 pkt 5 OświatU.
Oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych
Reforma przedszkolna zakładała przekształcenie 1.9.2016 r. z mocy prawa oddziałów przedszkolnych funkcjonujących w szkołach podstawowych w przedszkola, działające jako zespoły szkolno-przedszkolne. Nowo powstałe przedszkola musiałyby także spełniać normy przeciwpożarowe określone w odrębnych przepisach. Ze względu na brak należytego przygotowania w tym zakresie najnowsza nowelizacja OświatU zakłada przesunięcie terminu dokonania przekształcenia o trzy lata – na 1.9.2019 r. Nowy termin ma umożliwić organom prowadzącym lepsze przygotowanie się do tych przekształceń, a decyzje o nich będą mogły być poprzedzone należytymi analizami potrzeb w zakresie wychowania przedszkolnego.
Zmiana zasad dotowania wychowania przedszkolnego
Nowelizacja zakłada także wprowadzenie zmian w zasadach dotowania wychowania przedszkolnego – w związku ze zwiększoną liczbą dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Wysokość dotacji celowej dla gminy na dany rok jest obliczana jako iloczyn kwoty rocznej oraz liczby dzieci korzystających z wychowania przedszkolnego na obszarze danej gminy, przy czym dane te ustalane są w oparciu o informacje SIO według stanu na dzień 30 września roku poprzedzającego rok udzielania dotacji. Wysokość kwoty rocznej określana jest w 2016 r. na podstawie art. 11 pkt 4 ustawy z 13.6.2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 827 ze zm.) i wynosi 1305 zł. Jednakże, zmiana związana z podwyższeniem wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego spowodowała, że duża część dzieci 6-letnich pozostanie w dalszym ciągu objęta wychowaniem przedszkolnym. Natomiast przy ustalaniu wysokości dotacji zakładano, że dzieci te będą odbywać w tym czasie naukę w szkole podstawowej. Informacje z SIO na dzień 30 września 2015 r. nie uwzględniają zwiększonej liczby dzieci w wieku 6 lat objętej wychowaniem przedszkolnym od września 2016 r. Twórcy nowelizacji założyli, że odsetek dzieci w wieku 6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w roku szkolnym 2016/2017 może wynieść nawet 90%. Oznacza to, że w okresie od września do grudnia 2016 r. gminy będą musiały liczyć się ze zwiększonymi wydatkami ponoszonymi na wychowanie przedszkolne. W związku z tym twórcy zmian w przepisach proponują zmianę wysokości kwoty rocznej dotacji na dofinansowanie zadań w zakresie wychowania przedszkolnego w 2016 r., aby zrekompensować gminom zwiększone wydatki – kwota ta zostanie zwiększona do poziomu 1370 zł.
Zmiany dotyczące kuratorów oświaty
W dotychczasowym stanie prawnym organ sprawujący nadzór pedagogiczny mógł zaopiniować proces kształtowania sieci publicznych przedszkoli i szkół w zakresie likwidacji lub przekształcania przedszkoli, szkół i placówek prowadzonych przez JST, przy czym opinia ta nie miała charakteru wiążącego. Twórcy nowelizacji wprowadzili w tym zakresie zmiany. Obecnie ustalenie przez radę gminy sieci publicznych przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego będzie możliwe po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty. Do kompetencji kuratora będzie należy obecnie również ocena, czy projektowana sieć przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego zapewni wszystkim dzieciom zamieszkałym na terenie gminy, obowiązanym do realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, możliwość spełniania tego obowiązku. Analogiczna zasada będzie obowiązywać przy ustalaniu planu sieci publicznych szkół w powiecie.
Nowelizacja wprowadza także zmianę brzmienia art. 59 ust. 2 OświatU. Zmiana ta uniemożliwi zlikwidowanie lub przekształcenie szkoły lub placówki prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego bez uzyskania pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Opinia będzie wydawana w drodze postanowienia, na które będzie przysługiwało:
1) zażalenie do ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania – w przypadku postanowienia wydanego przez kuratora oświaty;
2) wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego – w przypadku postanowienia wydanego przez tego ministra.
Zgodnie z art. 17 ustawy nowelizującej nowe przepisy stosuje się w sprawach dotyczących likwidacji lub przekształcenia publicznych przedszkoli, szkół lub placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i niezakończonych podjęciem uchwały o likwidacji lub przekształceniu przedszkola, szkoły lub placówki.
Nowelizacja wprowadza także zmianę w brzmieniu art. 58 ust. 3 OświatU. Obecnie wydanie zezwolenia na założenie publicznej szkoły lub placówki, przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną, będzie poprzedzone uzyskaniem pozytywnej opinii kuratora oświaty. Zgodnie z przepisem przejściowym art. 18 ustawy nowelizującej w sprawach dotyczących publicznych innych form wychowania przedszkolnego, przedszkoli, szkół lub placówek, prowadzonych przez osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną, w których stosuje się art. 58 ust. 3 OświatU, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie omawianej ustawy nowelizującej, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Nowelizacja wprowadza także zmianę w brzmieniu art. 31 ust. 1 OświatU. Zmiana wprowadza obowiązek sprawowania przez kuratora oświaty nadzoru o charakterze prewencyjnym nad publicznymi placówkami doskonalenia nauczycieli w postaci opiniowania ich planów pracy (z wyjątkiem placówek prowadzonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego i ministra właściwego do spraw rolnictwa).
Nowelizacja wprowadza także istotne zmiany w trybie powoływania i odwoływania kuratorów oświaty. W dotychczasowym stanie prawnym obowiązek ten należał do wojewodów. Nowelizacja zmienia brzmienie art. 30 OświatU w ten sposób, że powoływanie i odwoływanie kuratorów będzie należało do obowiązków ministra właściwego ds. oświaty i wychowania. Do wyłonienia kandydata na stanowisko kuratora będzie dochodziło w drodze konkursu ogłaszanego przez wojewodę. W skład komisji będą wchodzić:
1) trzej przedstawiciele ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania;
2) dwaj przedstawiciele wojewody;
3) po jednym przedstawicielu wojewódzkich struktur związków zawodowych, zrzeszających nauczycieli, reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego.
Ustawa w zmienionym brzmieniu wskazuje także sytuacje, w których minister właściwy ds. oświaty i wychowania będzie mógł wyznaczyć osobę pełniącą obowiązki kuratora oświaty oraz będzie mógł powołać na stanowisko kuratora oświaty, po zasięgnięciu opinii wojewody, wyznaczonego przez siebie kandydata.
Znowelizowane przepisy określają także wymagania stawiane kandydatom na stanowiska wicekuratorów. Zgodnie z nowym art. 30 ust. 11 OświatU stanowisko wicekuratora oświaty może zajmować osoba, która posiada:
1) wykształcenie wyższe magisterskie;
2) stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego;
co najmniej siedmioletni staż pracy w charakterze nauczyciela.
