18.1.2017 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 15.12.2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 85). Celem nowelizacji ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.; dalej: KPC) oraz innych ustaw jest zapewnienie skutecznego wykonywania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 655/2014 z 15.5.2014 r. ustanawiającego procedurę europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym w celu ułatwienia transgranicznego dochodzenia wierzytelności w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 283 z 19.10.2016, str. 1). Akt ten stosuje się także od 18.1.2017 r. Mimo, że rozporządzenia UE co do zasady stosuje się bezpośrednio w państwach członkowskich, bez nowelizacji KPC i innych przepisów nie byłoby możliwe prawidłowe jego wykonywanie. Ponadto obowiązuje rozporządzenie wykonawczego Komisji (UE) nr 2016/1823 z 10.10.2016 r. ustanawiające formularze, o których mowa w rozporządzeniu nr 655/2014. W tym przypadku nie było konieczne wydanie krajowych przepisów uzupełniających.

Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym

Powyższe regulacje ułatwiają dochodzenia wierzytelności przez stworzenie dodatkowego instrumentu zabezpieczenia roszczeń, przydatnego w szczególności w sprawach transgranicznych, a mianowicie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym. Przepisy obu rozporządzeń oraz regulacje krajowe umożliwiają wierzycielom uzyskanie zabezpieczenia ich wierzytelności na rachunku bankowym dłużnika na tych samych warunkach niezależnie od państwa, w którym rachunek jest prowadzony. Utrudniają ucieczkę dłużnika spod egzekucji, ale jednocześnie zapewniają jego ochronę przed nadużyciami poprzez wprowadzenie środków odwoławczych od nakazu zabezpieczenia.

Skutek wydania nakazu

Skutkiem wydania europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym jest blokada rachunku dłużnika. Na jego podstawie wierzyciel nie może natomiast domagać się wypłaty zabezpieczonych środków. Należy przy tym podkreślić, że pojęcie „rachunku bankowego”, w rozumieniu rozporządzenia nr 655/2014 obejmuje nie tylko rachunki bankowe, ale również rachunki prowadzone przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Wykonanie europejskiego nakazu zabezpieczenia odbywa się na zasadach przyjętych w danym państwie członkowskim dla analogicznych środków, ze zmianami wynikającymi z rozporządzenia nr 655/2014. W Polsce jest to zajęcie rachunku bankowego w trybie postępowania zabezpieczeniowego.

Ważne
Europejskie nakazy zabezpieczenia na rachunku bankowym wydane w jednym państwie członkowskim są automatycznie uznawane i wykonalne w innym państwie członkowskim bez konieczności wszczynania odrębnego postępowania. Oznacza to, że wierzyciel uzyskuje dodatkowy – obok krajowych – środek zabezpieczenia.

Wierzyciel może ubiegać się o wydanie nakazu przed wszczęciem postępowania sądowego w sprawie głównej, w trakcie jego trwania lub po uzyskaniu w państwie członkowskim pochodzenia tytułu (np. orzeczenia sądowego czy ugody), który nie jest jeszcze wykonalny w państwie członkowskim wykonania, a także po uzyskaniu tytułu wykonalnego w państwie członkowskim wykonania (art. 5 rozporządzenia nr 655/2014). Europejski nakaz jest przy tym najbardziej efektywny przed wydaniem orzeczenia sądowego, zabezpiecza wówczas przed sytuacją wyprowadzenia środków przez dłużnika.

Dla zapewnienia skutecznego wykonywania w Polsce przepisów rozporządzenia nr 655/2014 konieczne były zmiany i uzupełnienia, przede wszystkim KPC, a ponadto w przepisach ustawy – Prawo bankowe, ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Główna zmiana polega na wprowadzeniu do KPC przepisów o wydawaniu przez sąd polski europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym i wykonywaniu w Polsce takiego nakazu. Przepisy zawierają liczne odesłania do rozporządzenia nr 655/2014, m.in w zakresie rozumienia pojęć rachunku bankowego oraz banku. Dzięki temu nie ma wątpliwości, że nowe regulacje stosuje się również do zabezpieczenia na rachunkach prowadzonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.

Właściwość sądu i ochrona dłużnika

Nowe przepisy określają także właściwość sądu. Natomiast, w celu ochrony dłużnika przewidziano wnoszenie środka zaskarżenia. Rozporządzenie nr 655/2014 nie zawiera szczegółowych zasad w tym zakresie, ich ustalenie pozostawiono prawu krajowemu poszczególnych państw członkowskich. W polskim prawie środkiem tym będzie zażalenie. Do KPC nie wprowadzono natomiast przepisów dotyczących odpowiedzialności wierzyciela za szkodę wyrządzoną dłużnikowi przez wydanie w Polsce europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym czy wykonanie takiego nakazu. Stosuje się bowiem bezpośrednio przepisy art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 655/2014, a w pozostałym zakresie stosować się będzie odpowiednio przepisy art. 746 KPC. Tak samo wystarczające są istniejące w prawie polskim regulacje kształtujące odpowiedzialność banku za szkodę wyrządzoną wierzycielowi przez naruszenie obowiązków w zakresie egzekucji z rachunków bankowych (art. 892 KPC).

Czynności związane z wykonywaniem europejskich nakazów europejskiego zabezpieczenia na rachunku bankowym będą realizować komornicy. Z tego względu art. 2 nowelizacji wprowadza zmiany do ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2015 r. poz. 790, ze zm.).

W celu ułatwienia wierzycielom uzyskiwania informacji na temat rachunków bankowych dłużnika na potrzeby wydania europejskiego nakazu zabezpieczenia na takim rachunku, rozporządzenie nr 655/2014 zobowiązuje państwa członkowskie do stworzenia mechanizmu ułatwiającego dostęp do informacji o rachunkach dłużnika. Nowelizacja przewiduje, że organem do spraw informacji, odpowiedzialnym za komunikację z sądami, w tym zagranicznymi, będzie Minister Sprawiedliwości. Minister będzie uzyskiwał informacje o rachunkach bankowych z Centralnej informacji o rachunkach (tj. spółki utworzonej w tym celu przez banki).