Zmiana postępowania dyscyplinarnego

Najistotniejsza część nowelizacji (ustawa z 18.3.2016 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. z 2016 r. 668) dotyczy zmian w sposobie prowadzenia postępowania dyscyplinarnego nauczycieli. W ocenie ustawodawcy, postępowanie w dotychczasowym kształcie było nieefektywne i długotrwałe. Dodatkowo pojawiła się konieczność wykonania przepisów europejskich, dotyczących rozszerzenia obowiązku przekazywania właściwym organom państw członkowskich UE informacji o osobach, które utraciły prawo do wykonywania zawodów związanych z edukacją małoletnich. W efekcie zmian najważniejsze regulacje związane z prowadzeniem postępowania dyscyplinarnego zostały zamieszczone wprost w ustawie z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm., dalej: KN). W postępowaniu wprowadzonych zostało też kilka zmian:

1) wprowadzony został obowiązek jednokrotnego składania wyjaśnień przez ucznia, który nie ukończył 18 lat, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego wysłuchania ucznia, a samo przesłuchanie tego świadka nie będzie mogło odbywać się w obecności obwinionego,

2) uregulowane zostały przepisy dotyczące ogólnych zasad obsługi komisji dyscyplinarnych oraz wprowadzone zostało upoważnienie do określenia, w drodze rozporządzenia, wysokości i sposobu wypłacania wynagrodzenia członków komisji dyscyplinarnych, rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców,

3) doprecyzowane zostały przepisy dotyczące przedawnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej przez wskazanie, że jeżeli postępowanie dyscyplinarne zostało wszczęte w okresie przed upływem 3 miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, wiadomości o popełnieniu czynu oraz przed upływem 3 lat od popełnienia tego czynu, karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje z upływem 5 lat od popełnienia tego czynu – co ma przeciwdziałać przewlekłości postępowania dyscyplinarnego.

Nowelizacja zakłada także utworzenie centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych wobec nauczycieli (możliwość pozyskiwania z niego informacji byłaby możliwa od początku 2017 r.) . Celem rejestru będzie gromadzenie danych o nauczycielach, którzy zostali prawomocnie ukarani karami wydalenia z zawodu nauczycielskiego, bądź zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania . Dzięki rejestrowi dyrektorzy łatwiej będą mogli weryfikować kandydatów na stanowiska nauczycielskie, w zakresie karalności dyscyplinarnej, bądź zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczycielskich. Podstawą wpisu w nowym rejestrze będzie pisemne zawiadomienie o prawomocnym ukaraniu nauczyciela karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania albo karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego. Zawiadomienie to będzie sporządzać właściwa komisja – pierwszego stopnia, bądź odwoławcza działająca przy ministrze. Po ewentualnym zatarciu kary, dane osobowe ukaranego nauczyciela będą usuwane z rejestru.

Nowelizacja przewiduje także rozszerzenie na wszystkich nauczycieli, również tych zatrudnionych w niepublicznych jednostkach oświaty w wymiarze niższym niż 1/2 pełnego wymiaru zajęć, regulacji prawnych dotyczących nauczycielskiej odpowiedzialności dyscyplinarnej. W dotychczasowym stanie prawnym w przypadku publicznych przedszkoli, szkół i placówek oświatowych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych przedszkoli, szkół i placówek oświatowych przepisy dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli znajdują zastosowanie wyłącznie do nauczycieli zatrudnionych w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Objęcie powyższej grupy nauczycieli przepisami regulującymi odpowiedzialność dyscyplinarną nastąpi od 1.9.2016 r. W związku z powyższym wszyscy nauczyciele w ww. jednostkach oświatowych, bez względu na wymiar zatrudnienia, będą musieli realizować podstawowe obowiązki nauczycieli, o których mowa jest w art. 6 KN (wprowadzenie tej zmiany było konieczne ze względu na to, że jedną z przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej jest właśnie uchybienie obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN).

Jednocześnie w MEN trwają jeszcze prace nad projektem rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego prowadzonego wobec nauczycieli i wznawiania postępowania dyscyplinarnego.

Rezygnacja z godzin karcianych

Konieczność realizowania tzw. godzin karcianych została określona w art. 42 ust. 2 KN. Zgodnie z tym przepisem w ramach obowiązującego nauczycieli tygodniowego czasu pracy, są oni obowiązani realizować m.in. inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, z tym że w ramach tych zajęć:

1) nauczyciel szkoły podstawowej i gimnazjum, w tym specjalnych, jest obowiązany prowadzić zajęcia opieki świetlicowej lub zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, w wymiarze 2 godzin w tygodniu,

2) nauczyciel szkoły ponadgimnazjalnej, w tym specjalnej, jest obowiązany prowadzić zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, w wymiarze 1 godziny w tygodniu.

Z powyższym obowiązkiem łączy się również obowiązek rejestrowania godzin karcianych oraz konieczność ich rozliczania w półrocznych okresach w dziennikach zajęć pozalekcyjnych – art. 42 ust. 7a pkt 2 KN.

W ocenie rządu godziny karciane nie okazały się racjonalne z perspektywy organizacji pracy szkoły, a dodatkowo powodowały wśród nauczycieli poczucie niesprawiedliwości wywołane nałożeniem na nich dodatkowych obowiązków bez przyznania dodatkowego wynagrodzenia.

W efekcie przepis art. 42 ust. 2 pkt 2 został zmieniony w ten sposób, że usunięty został obowiązek realizowania przez nauczycieli odpowiednio jednej, bądź dwóch godzin, w celu prowadzenia zajęć wskazanych obecnie w lit. a i b tego przepisu . W dalszym ciągu pozostał jednak obowiązek nauczycieli do realizowania w ramach 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów. Konsekwentnie, nastąpiło uchylenie ustępów 3a–3c w art. 42 KN, które określały zasady realizowania godzin karcianych przez dyrektorów, wicedyrektorów, nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, czy nauczycieli nieobecnych . Zmieniony został też przepis art. 27 ust. 7a, przez usunięcie z niego części dotyczącej konieczności ewidencjonowania godzin karcianych. Likwidacja godzin karcianych nastąpi z początkiem następnego roku szkolnego.

Pomysł rezygnacji z godzin karcianych spotkał się z negatywnym odbiorem środowiska oświatowego. Z jednej strony pojawiają się głosy, że nowy stan prawny stworzy dyrektorom szkół możliwość nierównego obciążania nauczycieli obowiązkiem prowadzenia dodatkowych zajęć w ramach ich 40-to godzinnego tygodnia pracy. Z drugiej strony, zwłaszcza sfera prywatna, krytykuje rządowe rozwiązania jako niepełne, postulując zobowiązanie nauczycieli do spędzania przez nich całości 40-to godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy w zatrudniających ich placówkach. Pojawiają się także argumenty, że obecnie nauczyciele będą musieli prowadzić dodatkowe zajęcia w ramach 40-to godzinnego tygodniowego czasu pracy bez dodatkowego wynagrodzenia, a z drugiej strony zwraca się uwagę, że realizacja w dotychczasowej formule godzin karcianych nie odbywała się w żadnym razie za darmo, ponieważ nauczyciele i tak pobierali wynagrodzenie za realizację 40-to godzinnego tygodnia pracy. Niebawem dowiemy się jak będzie wyglądała praktyka korzystania z przepisów w zmienionym kształcie.

Wymóg niekaralności przy zatrudnieniu

Pewna zmiana obejmie też warunki, jakie muszą spełniać nauczyciele kandydujący do pracy w jednostkach oświaty. Warunki te określa art. 10 ust. 5 KN. Wśród nich przepis ten wymienia:

1) wymóg, by przeciwko kandydatowi nie toczyło się postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie;

2) wymóg, by kandydat nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie.

Należy przy tym zaznaczyć, że powyższe wymogi nie miały dotychczas zastosowania w przypadku zatrudniania nauczycieli w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące JST oraz niepublicznych przedszkolach, szkołach i placówkach . Mogło to prowadzić do sytuacji, gdy w ww. jednostkach oświatowych były zatrudniane osoby skazane za przestępstwa popełnione umyślnie, w tym za przestępstwa, w których pokrzywdzonymi były dzieci. Nowelizacja KN ma to zmienić, wprowadza bowiem powyższe wymogi również w stosunku do nauczycieli zatrudnianych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące JST oraz w niepublicznych jednostkach oświaty. Zmianie uległo także brzmienie wymogu „nietoczenia się postępowania karnego” poprzez doprecyzowanie, że będzie on dotyczył wyłącznie umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego (a więc z wyłączeniem przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, czy przestępstw popełnionych nieumyślnie).

Przepisy przejściowe

Ustawa z 18.3.2016 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. 668) choć weszła w życie 31.5.2016 r. to jednak zgodnie z zamieszczonymi w niej przepisami przejściowymi (art. 13 ustawy nowelizującej) zakłada rozłożenie w czasie niektórych z wprowadzanych nią zmian. W efekcie:

1) 1.9.2016 r. wejdą w życie przepisy regulujące zasady działania centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych prowadzonego przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania (nowe art. 85w-85z KN),

2) od 1.9.2016 r. nauczyciele zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w niepublicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych zostaną objęci, bez względu na wymiar zatrudnienia, przepisami regulującymi zasady nauczycielskiej odpowiedzialności dyscyplinarnej,

3) likwidacja godzin karcianych nastąpi od 1.9.2016 r.,

4) potwierdzenie niekaralności nauczyciela karami dyscyplinarnymi za pomocą informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych będzie następowało od 1.1.2017 r. W okresie od 31.5.2016 r. do tego dnia obowiązuje przepis przejściowy art. 7 ustawy nowelizującej, zgodnie z którym w celu potwierdzenia niekaralności nauczyciela będzie zobowiązany przedstawić dyrektorowi, przed nawiązaniem stosunku pracy – oświadczenie, w postaci papierowej albo elektronicznej, o nieukaraniu karami dyscyplinarnymi zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania albo karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego.