Trybunał Konstytucyjny na posiedzeniu w dniu 28.11.2013 r. orzekł o konieczności uzupełnienia przez ustawodawcę przepisu art. 6k o określenie maksymalnej wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (sygnatura akt: K 17/12). W ocenie Trybunału pięciomiesięczny okres funkcjonowania nowych przepisów umożliwiał określenie górnego pułapu tych opłat. Tym samym art. 6k ust. 1 i 2 ustawy z 13.9.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1399, dalej CzystGmU) został uznany za zgodny z Konstytucją. Jedynie w zakresie, w jakim nie przewiduje maksymalnej wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, powyższy artykuł został uznany za niezgodny z art. 84 i art. 217 Konstytucji.

W praktyce nieuchylenie tego przepisu przez Trybunał Konstytucyjny skutkuje tym, że pozostaje on nadal w mocy i w dalszym ciągu będzie stanowił podstawę dla rad gmin do określania wysokości stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Za niezgodny z Konstytucją został uznany zapis art. 6k ust. 4 CzystGmU – w zakresie w jakim upoważnia radę gminy do wprowadzenia zwolnienia przedmiotowego, a także w zakresie, w jakim upoważnia radę gminy do ustanowienia dopłat dla właścicieli. Ponadto doprecyzowania wymagały przepisy art. 3 ust. 2 i art. 5 CzystGmU w zakresie wskazania podmiotów, na które ustawa nakłada obowiązki. Rozwiązanie wątpliwości interpretacyjnej okazało się także konieczne w zakresie składania tzw. deklaracji śmieciowej. Przepisy powinny bowiem jasno precyzować, kto wnosi opłatę do gminy, a także kto jest zobowiązany do złożenia deklaracji, czy też dokonania zmian w deklaracji. Na zmianę przepisów Trybunał wyznaczył termin – 18 miesięcy od daty ogłoszenia wyroku.

Zmiana przepisów dotyczących opłaty

Przyjęta przez Sejm ustawa z 10.10.2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw przewiduje znaczące zmiany w zakresie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Maksymalne stawki opłat za śmieci segregowane gmina będzie mogła nałożyć zgodnie z zapisem dodanego w art. 6k ust. 2a.

Po zmianach maksymalna miesięczna opłata będzie wyliczana według stawki procentowej, której podstawą będzie przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na jedną osobę ogółem, publikowany przez GUS w ostatnim Roczniku Statystycznym. Wysokość stawek będzie uzależniona od metody naliczenia opłaty. Nowelizacja przewiduje cztery metody naliczenia opłat w maksymalnej wysokości: 1) w przypadku metody naliczania opłaty od mieszkańca stawka będzie wynosiła nie więcej niż 2%, 2) w przypadku metody zależnej od m3 zużytej wody stawka będzie wynosiła nie więcej niż 0,7%, 3) w przypadku metody zależnej od m² lokalu mieszkalnego maksymalna stawka będzie wynosiła nie więcej niż 0,08%, 4) w przypadku metody naliczenia opłaty za gospodarstwo domowe stawka będzie wynosiła nie więcej niż 5,6%.

Ponadto ustawodawca wskazał, że rada gminy określając stawki opłat powinna stosować wyższe stawki w sytuacji, w której odpady komunalne nie są zbierane i odbierane w sposób selektywny. Stawki te nie mogą być jednak wyższe, niż maksymalne stawki opłat, które wynoszą odpowiednio dwukrotną wysokość maksymalnej stawki opłaty za odpady komunalne zbierane i odbierane w sposób selektywny.

Dotychczasowe stosowanie CzystGmU pozwoliło na wykrycie pewnych niedoskonałości. Przede wszystkim dotyczyło to rozbieżności w opłatach pobieranych za śmieci. W celu ujednolicenia zasad obowiązujących wszystkie gminy ustawodawca wprost zapisał pewne rozstrzygnięcia.

Nowelizacja zakłada, że w przypadku gdy w danym miesiącu na danej nieruchomości mieszkaniec zamieszkuje tylko część miesiąca, opłatę za gospodarowanie odpadami w miesiącu, w którym nastąpiła zmiana, uiszcza w gminie, w której dotychczas zamieszkiwał. W nowym miejscu zamieszkania opłaty będą uiszczane co do zasady począwszy od miesiąca następnego, po którym nastąpiła zmiana miejsca zamieszkania.

Nowelizacja rozwiązuje także problem obiektów hotelarskich i domków letniskowych. W jasny sposób nowelizacja rozstrzyga bowiem, że w przypadku nieruchomości, w których świadczone są usługi hotelarskie, dopuszcza się aby opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi była naliczana od ilości zużytej wody. W takiej sytuacji opłata będzie stanowiła iloczyn zużytej wody i stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W przypadku domków letniskowych i innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjne i wypoczynkowe, które wykorzystywane są tylko przez część roku, rada gminy jest zobowiązana ustalić ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Ustawodawca przewidział, że ryczałtowa stawka opłaty będzie ustalana jako iloczyn średniej ilości odpadów powstających na nieruchomości wyrażonej w liczbie pojemników i stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Ważne
W szczególnych sytuacjach rada gminy może zwolnić właścicieli nieruchomości w całości lub części z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zwolnienie następuje w drodze uchwały rady gminy i może dotyczyć jedynie właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy gospodarstw domowych, których dochód nie przekracza kwoty uprawniającej do korzystania ze świadczeń pieniężnych pomocy społecznej.

Ustawodawca zobowiązał radę gminy do określenia w drodze uchwały terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Rada gminy musi także określić, czy opłata będzie uiszczana z dołu, czy z góry.

Uchwalenie nowych stawek i przeznaczenie środków z opłat według nowych zasad

Uchwalenie nowych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi skutkuje dodatkowymi obowiązkami dla gmin. Zgodnie z ustawą zmieniającą w przypadku uchwalenia nowych stawek wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest zobowiązany do powiadomienia właściciela nieruchomości o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Opłata w takiej sytuacji wyliczona jest jako iloczyn nowej stawki i danych zawartych w deklaracji. To co najistotniejsze, to zapis wskazujący, że w takim przypadku właściciel nieruchomości jest zwolniony z obowiązku złożenia nowej deklaracji. Właściciel jest zobowiązany jedynie do uiszczenia opłaty wskazanej w zawiadomieniu. Należy także zauważyć, że kwota opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi co do zasady nie będzie podlegała zaokrągleniu. Ponadto ustawa zmieniająca wskazuje, że w przypadku złożenia korekty deklaracji lub nowej deklaracji zmniejszającej wysokość zobowiązania z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie stwierdza się nadpłaty w tej opłacie za miesiące, w których usługa odbierania odpadów była świadczona.

Ważne
W wyniku nowelizacji ustawodawca wprowadził zasadę, zgodnie z którą środki z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie mogą być wykorzystywane na cele niezwiązane z pokryciem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

W uproszczeniu oznacza to, że pieniądze zebrane za odbiór odpadów będą musiały zostać wydane na gospodarkę odpadami. Wprowadzenie do ustawy takiego zapisu było konieczne, gdyż w dotychczasowej praktyce Regionalne Izby Obrachunkowe orzekały o przekazaniu nadwyżki budżetowej powstałej z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami w kolejnym roku na inne cele. Celem nowelizacji jest dookreślenie, że z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi można finansować tylko zadania z zakresu gospodarki odpadami. Zgodnie z ustawą zmieniającą z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina może pokryć koszty usunięcia odpadów komunalnych z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania i magazynowania. Ponadto, jeżeli środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie zostały wykorzystane w poprzednim roku budżetowym, środki te będą mogły zostać wykorzystane na wyposażenie zgodnie z regulaminem, nieruchomości przeznaczonych do celów publicznych w pojemniki przeznaczone do zbierania odpadów, ich opróżniania i utrzymywania w odpowiednim stanie sanitarnym i technicznym. Należy także zauważyć, że w wyniku nowelizacji CzystGmU obowiązek egzekucji opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi będzie spoczywał na urzędach skarbowych, a nie na gminach.

Podsumowanie planowanych zmian

Niewątpliwie nowelizacja CzystGmU jest ważnym krokiem w ulepszeniu gospodarki odpadami komunalnymi – nie tylko ze względu na eliminację zbyt dużej swobody gmin, co do wyboru metody ustalenia opłat za odbiór śmieci, ale i z powodu ustalenia górnej granicy za omawiane płatności. Zaproponowane zmiany z pewnością wpłyną pozytywnie na funkcjonowanie gospodarki odpadami komunalnymi.

Ważne
Nowelizacja doprecyzowuje zasady składania deklaracji śmieciowej, umożliwi zarządom wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni żądanie udostępnienia informacji niezbędnych do określenia wysokości opłat za śmieci, wprowadzi minimalną częstotliwość odbioru odpadów zmieszanych i uwzględni, ale także rozdzieli, przetargi na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych. Proponowana ustawa zmieniająca uwzględnia również szereg postulatów samorządów między innymi: 1) wykreślenie obowiązku zorganizowania przez gminy selektywnego zbierania popiołu z palenisk domowych, 2) doprecyzowanie przepisów dotyczących PSZOK, czy też wprowadzenie możliwości objęcia systemem zorganizowanym przez gminę tylko niektórych rodzajów nieruchomości niezamieszkałych