Nowa ustawa ma zawierać uregulowania prawne dotyczące sporządzania oświadczeń majątkowych przez wszystkie zobowiązane do tego osoby – ponieważ w obecnym stanie prawnym system składania oświadczeń majątkowych obejmuje jedynie niektóre osoby pełniące funkcje publiczne. Nie pozostaje również bez znaczenia próba ujednolicenia sposobu sporządzania oświadczeń, ich składania, a także procedura przeprowadzania ich kontroli. Planowany termin wejścia w życie nowych przepisów to 1.5.2015 r.

Obecnie obowiązujące zasady składania oświadczeń majątkowych Jak zostało wspomniane, w obecnym stanie prawnym, regulacje prawne, nakładające na poszczególne osoby obowiązek sporządzania oświadczeń majątkowych, zostały zamieszczone w różnych aktach prawnych, do tego często zostały skonstruowane w sposób niejednolity. Powoduje to sytuacje, gdy osoby sprawujące funkcje publiczne, są zobowiązane do składania oświadczeń różniących się zakresem przedmiotowym, sposobem i trybem ich składania. Różne są także metody weryfikowania informacji zawartych w oświadczeniach, a także inny jest zakres odpowiedzialności w przypadku niedopełnienia obowiązku, bądź w przypadku złożenia oświadczenia zawierającego nieprawdę. Do przykładowych aktów prawnych, przewidujących konieczność składania oświadczeń majątkowych przez osoby pełniące funkcje publiczne, należą obecnie: 1) ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 216, poz. 1584), 2) ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.), 3) ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.), 4) ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz 594 ze zm.), 5) ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz 595 ze zm.), 6) ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz 596 ze zm.). Ze względu na konieczność wprowadzenia skutecznego systemu prewencji korupcyjnej, dającego możliwość społecznej kontroli dochodów i majątku osób pełniących funkcje publiczne, konieczne stało się, zdaniem twórców projektu ustawy, stworzenie jednolitego systemu składania oświadczeń majątkowych. Określenie podmiotów zobowiązanych do składania oświadczeń

Oprócz chęci przeniesienia powyższych regulacji do jednego aktu prawnego oraz dokonania ich ujednolicenia, w projekcie ustawy proponuje się dokonanie jednoznacznego wskazania osób zobowiązanych do składania oświadczeń. Jako wyznacznik wprowadzenia obowiązku proponuje się zajmowanie przez daną osobę stanowiska w sferze publicznej o istotnej randze, bądź związanych z posiadaniem przez takie osoby rzeczywistego poziomu kompetencji decyzyjnych lub zakresu uczestnictwa w wykonywaniu funkcji publicznych. Obecnie bowiem istnieją stanowiska, których piastowanie wiąże się z koniecznością złożenia oświadczenia, pomimo nieznacznego wpływu tych osób na realizację zadań publicznych. Są też sytuacje odwrotne – osoby, które zajmują wysokie stanowiska, bądź pełnią ważne funkcje w sferze publicznej, nie są zobowiązane do składania oświadczenia majątkowego (np. Prezes KRUS). W związku z tym w art. 2 projektu znalazł się wyczerpujący katalog osób zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych. Wśród nich należy wymienić:

1) wojewodów oraz wicewojewodów, 2) członków korpusu służby cywilnej, pracowników urzędów państwowych: a) zajmujących stanowiska dyrektora generalnego, głównego księgowego, pełnomocnika ds. ochrony informacji niejawnych oraz ich zastępców, audytora wewnętrznego, radcy prawnego, b) kierujących komórkami organizacyjnymi i innymi wewnętrznymi jednostkami podziału urzędu lub jednostki organizacyjnej oraz ich zastępców, c) urzędników służby cywilnej, d) których średni miesięczny przychód uzyskiwany w urzędzie lub jednostce organizacyjnej w roku kalendarzowym, za który składane jest oświadczenie, jest równy albo wyższy od przeciętnego wynagrodzenia w IV kwartale roku poprzedzającego rok, za który składane jest oświadczenie, e) zatrudnionych w urzędzie obsługującym ministra właściwego ds. finansów publicznych, f) inspektorów kontroli skarbowej i pracowników urzędów kontroli skarbowej, g) pracowników urzędów skarbowych i izb skarbowych, h) pracowników jednostek organizacyjnych Służby Celnej, i) upoważnionych do wydawania decyzji administracyjnych w imieniu organu; 3) państwowych inspektorów sanitarnych i ich zastępców; 4) prezesów i pozostałych członków kolegiów regionalnych izb obrachunkowych oraz osób zajmujących stanowisko inspektora ds. kontroli w regionalnych izbach obrachunkowych; 5) radnych rad gmin, wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), skarbników gmin, sekretarzy gmin, kierowników jednostek organizacyjnych gmin, 6) radnych rad powiatów, członków zarządów powiatów, skarbników powiatów, sekretarzy powiatów, kierowników jednostek organizacyjnych powiatów; 7) radnych sejmików województw, członków zarządów województw, skarbników województw, sekretarzy województw, kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych; 8) pracowników samorządowych oraz pracowników jednostek organizacyjnych, do których stosuje się przepisy ustawy o pracownikach samorządowych – w określonych w ustawie przypadkach; 9) osób zarządzających oraz członków organów zarządzających, a także organów nadzoru lub kontroli państwowych oraz samorządowych osób prawnych i osób kierujących ich oddziałami; 10) prezesów, wiceprezesów, członków zarządów oraz członków organów nadzoru lub kontroli spółek, wyznaczonych przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego; 11) członków organów oraz głównych księgowych osób prawnych utworzonych przez państwowe lub samorządowe osoby prawne; 12) osób kierujących jednostkami budżetowymi, samorządowymi zakładami budżetowymi, agencjami wykonawczymi, instytucjami gospodarki budżetowej, państwowymi funduszami celowymi, samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, państwowymi i samorządowymi instytucjami kultury.

Nowością byłoby także wprowadzenie zasady, zgodnie z która osoby, zobowiązane do złożenia więcej niż jednego oświadczenia majątkowego (z tytułu zajmowania kilku stanowisk, zobowiązujących do złożenia takiego oświadczenia), musiałyby złożyć wyłącznie jedno oświadczenie, chyba że, zgodnie z projektowanym art. 5 ustawy, byłyby zobowiązane do złożenia oświadczenia różnym podmiotom (proponowany art. 3 projektu).

Zakres przedmiotowy oświadczeń majątkowych

W projektowanym art. 4 ustawy wskazano zakres przedmiotowy oświadczeń majątkowych. Obecnie przepisy w różny sposób określają zakres informacji, których podanie jest wymagane w oświadczeniu. Przewidziany w projekcie ustawy nowy, wspólny dla wszystkich osób sporządzających oświadczenia majątkowe katalog informacji, które miałyby się w nim znaleźć, ma być w jak największym stopniu precyzyjny. Ma również mieć charakter zamknięty, tak aby nie zdarzały się przypadki podawania większej ilości informacji, niż jest to konieczne. Zgodnie z projektowanym art. 4 ust. 1 oświadczenie dotyczyłoby majątku osobistego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową, a także innych składników majątkowych będących przedmiotem posiadania. Oświadczenie będzie zawierało imię i nazwisko składającego wraz z numerem PESEL oraz adresem zamieszkania, wskazanie stanowiska, funkcji lub zawodu, z którym wiąże się obowiązek złożenia oświadczenia oraz informacje o:

1) nieruchomościach będących przedmiotem własności, współwłasności, użytkowania wieczystego lub współużytkowania wieczystego składającego oświadczenie; 2) nieruchomościach oraz niebędących odrębnymi nieruchomościami budynkach i lokalach znajdujących się w posiadaniu składającego oświadczenie z innych niż wymienione w pkt 1 tytułów prawnych albo posiadanych bez tytułu prawnego; 3) posiadanych zasobach pieniężnych, których łączna wartość w walucie polskiej lub obcej przekracza 20 000 zł; 4) posiadanych udziałach i akcjach w spółkach handlowych; 5) posiadanych instrumentach finansowych w rozumieniu ustawy z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2014 r. poz. 94 ze zm.) innych niż wskazane w pkt 4; 6) prowadzonej działalności gospodarczej, zarządzaniu taką działalnością oraz byciu pełnomocnikiem lub przedstawicielem w prowadzeniu takiej działalności; 7) uczestnictwie w spółkach cywilnych lub osobowych spółkach handlowych; 8) członkostwie w organach spółek handlowych i innych osób prawnych; 9) każdym zatrudnieniu oraz o umowach, na których podstawie składający oświadczenie był zobowiązany do spełnienia świadczenia za wynagrodzeniem; 10) innej niż wymieniona w pkt 6-9 działalności zarobkowej; 11) dochodzie uzyskanym w roku, za który składane jest oświadczenie oraz każdym innym przysporzeniu majątkowym o wartości powyżej 500 zł uzyskanym w tym roku; 12) mieniu nabytym, również przez małżonka, od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego, ich związków lub samorządowej osoby prawnej; 13) posiadanych składnikach mienia ruchomego o wartości jednostkowej powyżej 20 000 zł; 14) zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej 20 000 zł, w tym wierzytelnościach, a także zawartych umowach poręczenia, w których składający oświadczenie zobowiązał się wykonać zobowiązanie, jeżeli jego wysokość przekracza 20 000 zł; 15) wykonanych darowiznach, których łączna wartość w roku, za który jest składane oświadczenie przekracza 20 000 zł; 16) innych prawach majątkowych, których wartość przekracza 20 000 zł. Powyższe informacje miałyby w szczególności obejmować: 1) dane identyfikujące składnik majątkowy lub prawo majątkowe; 2) wartość składnika majątkowego, zobowiązania lub prawa; 3) wysokość dochodu; 4) przedmiot i formę prowadzonej działalności; 5) treść zobowiązania lub prawa; 6) dane stron stosunku prawnego.

Osoba składająca oświadczenie będzie również zobowiązana do określenia, czy powinna złożyć oświadczenie majątkowe w związku z zajmowaniem innego stanowiska, pełnieniem innej funkcji lub wykonywaniem innego zawodu. Należy również zaznaczyć, że wzór formularza oświadczenia zostanie, po wejściu w życie ustawy, określony w rozporządzeniu – wraz z pouczeniem o sposobie jego wypełniania, a także treścią klauzuli zastępującej pouczenie o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, w przypadku złożenia oświadczenia niezgodnego z prawdą. Dzięki powyższemu ujednoliceniu informacji podawanych w oświadczeniach możliwe będzie łatwiejsze zweryfikowanie przez odpowiednie służby rzetelności oświadczeń, a także porównanie stanu majątkowego określonej osoby w różnych okresach czasu.

Tryb składania oświadczeń majątkowych

W proponowanym art. 5 projektu wskazane zostały organy lub osoby, którym poszczególne osoby będą składać oświadczenie majątkowe. Przykładowo wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) oraz ich zastępcy, członkowie zarządów powiatów i członkowie zarządów województw będą składać oświadczenie wojewodzie, natomiast skarbnicy gmin, sekretarze gmin oraz kierownicy jednostek organizacyjnych gmin będą składać oświadczenie właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta).

Zgodnie z projektowanym art. 6 oświadczenia majątkowe miałyby być składane za pomocą środków komunikacji elektronicznej w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Zgodnie z przepisami przejściowymi przez trzy lata od wejścia w życie projektowanej ustawy możliwe będzie równoległe składanie oświadczeń w formie pisemnej.

Jeżeli chodzi o terminy składania oświadczeń majątkowych, projekt przewiduje w art. 7 wprowadzenie jako ogólnie obowiązującej zasady, zgodnie z którą oświadczenie byłoby składane:

1) w terminie 7 dni od objęcia stanowiska, funkcji albo zaistnienia innego zdarzenia powodującego objęcie obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego, wg stanu na dzień objęcia stanowiska, 2) co roku do dnia 30 kwietnia, wg stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego, 3) w terminie 7 dni od dnia zakończenia zajmowania stanowiska, pełnienia funkcji albo zaistnienia innego zdarzenia powodującego ustanie obowiązku składania oświadczenia majątkowego, wg stanu na dzień opuszczenia stanowiska.

W przypadku, gdyby złożenie oświadczenia w powyższych terminach nie byłoby możliwe ze względu na chorobę lub inną niedającą się usunąć przeszkodę, oświadczenie powinno być złożone w terminie siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi wraz z wyjaśnieniem wskazującym przyczynę opóźnienia.

Oświadczenia majątkowe byłyby, zgodnie z projektem ustawy, co do zasady jawne. Zgodnie z projektowanym art. 10 ust. 1 byłyby one zamieszczane w BIP na stronie urzędu lub jednostki organizacyjnej zapewniającej obsługę organu lub osoby uprawnionych do odebrania oświadczenia majątkowego. Opublikowaniu w powyższy sposób nie podlegałyby informacje o numerze PESEL, adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości objętych oświadczeniem.

Kontrola składanych oświadczeń majątkowych

Projekt ustawy przewiduje też wprowadzenie przepisów regulujących zasady przeprowadzania kontroli oświadczeń majątkowych (art. 11–14 projektu). W przypadku, gdy osoba obowiązana nie dokonałaby złożenia oświadczenia, organ lub osoba uprawnione do odebrania oświadczania miałyby wezwać tą osobę, w terminie 14 dni, by złożyła oświadczenie w ciągu 3 dni od daty otrzymania wezwania. Jest to istotne, ponieważ w przypadku niezłożenia oświadczenia w dodatkowym terminie organ lub osoba uprawniona do odebrania oświadczenia ma obowiązek powiadomić o tym fakcie Szefa CBA.

Organy lub osoby uprawnione do odebrania oświadczenia będą dokonywać analizy zawartych w nim informacji: 1) do końca roku kalendarzowego, w którym złożono oświadczenie – w przypadku oświadczeń składanych do 30 kwietnia, 2) w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia – w przypadku oświadczeń składanych w związku z objęciem stanowiska, funkcji albo zaistnienia innego zdarzenia powodującego objęcie obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego, a także zakończeniem zajmowania stanowiska, pełnienia funkcji albo zaistnieniem innego zdarzenia powodującego ustanie obowiązku składania oświadczenia majątkowego. Organ lub osoba dokonująca analizy zostałaby wyposażona w stosowne uprawnienia, dzięki którym miałaby prawo do: 1) porównania treści oświadczenia z: a) treścią uprzednio złożonych oświadczeń, b) treścią innych dostępnych im na podstawie odrębnych przepisów dokumentów zawierających informacje o stanie majątkowym, dochodach i zobowiązaniach, c) danymi zawartymi w publicznych rejestrach wskazującymi na stan majątkowy, dochody i zobowiązania – osoby, która złożyła oświadczenie; 2) żądania od osoby, która złożyła oświadczenie, złożenia wyjaśnień oraz przedłożenia złożonych przez nią zeznań podatkowych oraz innych dokumentów koniecznych do oceny rzetelności oraz prawdziwości oświadczenia.

Jeżeli po przeprowadzeni analizy oświadczenia majątkowego organ lub osoba uprawniona do jego odebrania poweźmie wątpliwości co do jego rzetelności, prawdziwości, źródeł dochodu lub pochodzenia majątku, będzie zobowiązana do niezwłocznego przekazania oświadczenia wraz z inną niezbędną dokumentacją właściwemu miejscowo dyrektorowi urzędu kontroli skarbowej oraz Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu. Ponadto organ lub osoba uprawniona do odebrania oświadczeń majątkowych, po dokonaniu ich analizy, będzie dodatkowo zobowiązana do przekazania właściwemu miejscowo dyrektorowi urzędu kontroli skarbowej oraz CBA, spośród złożonych w danym roku oświadczeń, pięć procent wybranych losowo oświadczeń wraz z inną niezbędną dokumentacją (przy czym liczbę oświadczeń trzeba będzie zaokrąglić w górę). Losowo wybrane oświadczenia trzeba będzie przekazać w terminie do 31 marca roku następującego po roku, w którym je złożono.

Dokonywanie korekty oświadczeń majątkowych

Projekt ustawy przewiduje także zapisy regulujące zasady dokonywania korekty oświadczeń majątkowych (art. 15–16). Zgodnie z projektem, osoba, która złożyła oświadczenie majątkowe, mogłaby dokonać jego korekty, przez złożenie nowego oświadczenia majątkowego, zawierającego wyjaśnienie przyczyn dokonania korekty. Do skorygowanego oświadczenia odpowiednio stosowane byłyby przepisy dotyczące kontroli oświadczeń majątkowych. Powyższe oznacza, że korekta będzie mogła zostać złożona w każdym czasie, także po rozpoczęciu procedury kontroli oświadczenia, czy po wszczęciu postępowania karnego w sprawie złożenia oświadczenia niezgodnego z prawdą. Korekta nie będzie również powodowała uchylenia odpowiedzialności za wcześniejsze złożenie oświadczenia niezgodnego z prawdą. W BIP będą podlegały opublikowaniu zarówno oświadczenie korygowanej, jak i korygujące – ponieważ będą one stanowiły co do zasady dwa odrębne oświadczenia.

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów o składaniu oświadczeń

W projektowanym rozdziale 6 ustawy znalazły się przepisy określające odpowiedzialność za naruszenie przepisów dotyczących składania oświadczeń majątkowych. Zgodnie z nimi, niezłożenie oświadczenia majątkowego przez osobę obowiązaną w obowiązującym terminie, albo złożenie oświadczenia nieprawdziwego lub nierzetelnego, stanowiłoby podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej, służbowej lub porządkowej (projektowany art. 17). Dodatkowo, osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia majątkowego, w przypadku jego niezłożenia w dodatkowym terminie, podlegałaby karze pieniężnej w wysokości 1000 zł. Następnie, osoba ukarana, byłaby zobowiązana do złożenia oświadczenia majątkowego w terminie 7 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji o ukaraniu. Jeżeli i w tym terminie oświadczenie nie byłoby złożone, na osobę zobowiązaną będzie nakładana dodatkowa kara 2000 zł. Wobec osoby nieskładającej oświadczenia będą także podejmowane czynności kontrolne przez UKS, a także CBA. Oprócz powyższego, w grę wchodziłaby także odpowiedzialność karna za składanie nieprawdziwych oświadczeń – na podstawie art. 233 KK.