Projekt ustawy zakłada zmiany w sposobie finansowania zadań z zakresu oświaty, a także zmiany w ustawie z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm., dalej: KartaNauczU). W projekcie, oprócz uporządkowania dotychczasowych regulacji, zaprezentowano również całkiem nowe rozwiązania z zakresu finansowania świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym, a także liczne przepisy porządkujące i doprecyzowujące.

Wśród najważniejszych zmian, które miałyby zostać wprowadzone na mocy projektowanej ustawy, należy wymienić:

1) zmianę sposobu podziału subwencji oświatowej;

2) nowe zasady udzielania dotacji z budżetów JST dla przedszkoli, szkół i placówek oświatowych;

3) zmianę sposobu naliczania dotacji przedszkolnej;

4) nowe regulacje dotyczące dotacji podręcznikowej;

5) wprowadzenie nowych regulacji dotyczących finansowania świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym .

Twórcy nowych przepisów wskazują, że projektowane zmiany w zakresie systemu finansowania zadań oświatowych nie będą powodować dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. W praktyce oznaczać to będzie, że wysokość dotacji najprawdopodobniej nie będzie zwiększona. Zmianie ulegnie jedynie sposób naliczania dotacji.

Zmiany w zakresie oświatowej subwencji ogólnej

Istotna zmiana w zakresie subwencji oświatowej dotyczy doprecyzowywania istniejących aktualnie niejasności związanych z wyodrębnieniem przez JST środków na zadania wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży. Samorząd wyodrębnia wszystkie wydatki na ucznia niepełnosprawnego, w tym też część wydatków związanych z kształceniem ogólnym, utrzymaniem budynku, obsługą i administracją itp. Dodatkowo w projekcie przewidziano (art. 7 ust. 3) możliwość elastycznego sposobu wyodrębniania środków na kształcenie specjalne w ramach samorządu. W sytuacji, gdy wydatki w szkołach specjalnych przewyższą subwencję naliczoną na te szkoły, będą one mogły zostać rozliczane jako wydatki konieczne do poniesienia w zakresie kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych. Z drugiej strony, środki otrzymane w ramach samorządu na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży będzie można przeznaczyć na kształcenie specjalne łącznie w ramach jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że nie ma obowiązku odnosić środków otrzymanych w subwencji na ucznia do tego ucznia niepełnosprawnego konkretnie, podobnie nie ma też tego obowiązku w odniesieniu do szkoły.

Jednostka samorządu terytorialnego będzie mogła przeznaczać powyższe środki na wydatki związane z dostosowaniem budynku placówki do potrzeb uczniów niepełnosprawnych oraz na dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli związane z realizacją zadań wynikających ze stosownych zaleceń (wynikających z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych, orzeczeń o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych czy indywidualnych programów zajęć) oraz zapewnieniem odpowiednich warunków umożliwiających ich realizację.

Zmienione zasady finansowania szkół i placówek

W projekcie przewiduje się wprowadzenie dużych zmian dotyczących dotacji. Zmiany te miałyby polegać na odejściu od pojęcia „rodzaju szkoły” przy wyliczaniu dotacji dla szkół oraz na wprowadzeniu nowych regulacji prawnych. Planowane jest zastąpienie dotychczasowego uzależnienia dotacji od rodzaju szkoły kwotą przewidzianą w subwencji oświatowej. Jednocześnie MEN zaproponowało wprowadzenie definicji wskaźnika zwiększającego. Regulacja ta jest niezbędna, aby w przypadku dotowanych szkół publicznych, odpowiednio zwiększyć kwotę na ucznia przeznaczoną w subwencji oświatowej dla jednostki samorządu terytorialnego przy uwzględnieniu wydatków tej jednostki na szkoły danego typu ponad kwotę naliczaną w subwencji oświatowej.

Zgodnie z projektowaną ustawą dotacja miałaby być obliczana w następujący sposób:

1) dotacja dla szkół publicznych – miałaby być określana na każdego ucznia w wysokości równej kwocie przewidzianej w subwencji oświatowej na ucznia i przemnażana dodatkowo przez wskaźnik zwiększający dla szkół danego typu. Przepisy te znalazłyby zastosowanie odpowiednio w przypadku szkół będących i niebędących szkołami specjalnymi;

1) dotacja dla szkół niepublicznych – w przypadku szkół niepublicznych, w których jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, dotacja byłaby określana na każdego ucznia w wysokości równej kwocie przewidzianej w subwencji oświatowej na takiego ucznia danego typu szkoły. Natomiast w przypadku szkół niepublicznych, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, dotacja określana będzie na każdego ucznia, uczestniczącego w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia w subwencji oświatowej. Szkoły niepubliczne, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki , miałyby otrzymywać, oprócz powyższej dotacji na każdego ucznia, niebędącego uczniem niepełnosprawnym, który zdał egzamin maturalny lub egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie, dotację z budżetu JST (dla których ta jednostka samorządu terytorialnego jest organem rejestrującym). Wysokość dotacji byłaby równa kwocie przewidzianej na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej dla JST pod warunkiem, że organ prowadzący szkołę udokumentuje zdanie egzaminu maturalnego lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.

Zgodnie z projektowanym rozwiązaniem część dotacji byłaby uzależniona od efektów procesu nauczania. Część dotacji byłaby wypłacana jak dotychczas na ucznia, natomiast część dotacji byłaby wypłacana po zdanym egzaminie. Dotacja za zdanie egzaminu będzie wypłacana jednorazowo w ustawowo określonym terminie.

Jednocześnie projektowana ustawa zakłada nałożenie na samorząd obowiązku publikowania w BIP nie tylko informacji o podstawowej kwocie dotacji, statystycznej liczbie uczniów, ale również informacji o najbliższej gminie i powiecie oraz o wskaźniku zwiększającym dla szkół danego typu. Projekt ustawy przewiduje także zobowiązanie gmin i powiatów wskazanych jako najbliższe do niezwłocznego przekazania danych niezbędnych do wyliczenia kwoty dotacji oraz wskaźnika zwiększającego jednostkom dotującym. Co więcej, nowa ustawa zawierałaby regulację dotyczącą okresu przedawnienia niewypłacanych kwot dotacji. Roszczenie o niewypłaconą w całości lub części dotację przedawniałoby się z upływem trzech lat od końca roku budżetowego, na który dotacja została przekazana.

Projektowane zasady naliczania dotacji z budżetu państwa na rozwój wychowania przedszkolnego

Podstawowa zmiana związana z dotacją na rozwój wychowania przedszkolnego dotyczyłaby sposobu naliczania dotacji. Projekt zakłada wprowadzenie nowego rozwiązanie, które jest niezbędne z uwagi na obecny problem przedszkoli, znajdujących się na terenie innej gminy (która to gmina otrzymuje obecnie środki). Planowana zmiana dotyczyłaby głównie gmin wiejskich, które prowadzą przedszkole na terenie gminy miejskiej oraz powiatów, które mają m.in. oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych specjalnych. Zgodnie z projektem dla jednostki samorządu terytorialnego dotacja naliczana byłaby według organu rejestrującego oraz organu prowadzącego, a nie według położenia przedszkola.

Planuje się, że wysokość dotacji dla danej jednostki samorządu terytorialnego będzie obliczana jako iloczyn kwoty rocznej oraz liczby uczniów w wieku do lat 5 w placówkach wychowania przedszkolnego. Dotacja udzielana byłaby placówkom wychowania przedszkolnego, które są prowadzone przez JST oraz tym, dla których JST będzie organem rejestrującym. Podstawą ustalenia wysokości dotacji byłyby dane SIO według stanu na dzień 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji, pomniejszone w przypadku gmin o liczbę dzieci nieprzyjętych do placówki wychowania przedszkolnego.

Projektowana ustawa doprecyzowuje również, że uczniom realizującym roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne poza placówką wychowania przedszkolnego dotacja nie będize przysługiwać.

Szczegółowy tryb udzielania dotacji na rozwój wychowania przedszkolnego, sposób jej rozliczania oraz sposób i terminy ustalania informacji o liczbie dzieci nieprzyjętych do placówki wychowania przedszkolnego w założeniu miałyby zostać uregulowane w rozporządzeniu MEN, które zostanie wydane na podstawie art. 50 ust. 10 projektowanej ustawy.

Planowane zmiany dotyczące dotacji celowej na wyposażenie szkół w podręczniki, materiały edukacyjne lub ćwiczeniowe

Resort edukacji zaproponował również kilka zmian odnośnie wykonywania zadania polegającego na zapewnieniu uczniom dostępu do bezpłatnych podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych, które miałyby w rezultacie doprowadzić do uelastycznienia całego procesu.

Na realizację powyższego zadania byłaby przekazywana dotacja celowa z budżetu państwa. Dotacja ta, podobnie jak obecnie, byłaby naliczana i przekazywana na podstawie informacji i wniosków składanych przez dyrektorów szkół oraz wniosków JST. Dotacja na wyposażenie w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe (tzw. dotacja podręcznikowa) będzie naliczana i przekazywana do wysokości maksymalnych kwot na ucznia danej klasy, zróżnicowanych w zależności od etapu edukacyjnego.

Warto zauważyć, że projektowana ustawa zakłada zmianę terminu przekazania informacji niezbędnych do ustalenia wysokości dotacji i terminów udzielenia dotacji. Regulacja zawarta w projekcie ustawy zakłada, że:

1) dyrektorzy szkół będą przekazywać informacje (w przypadku szkół prowadzonych przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne informacje wraz z wnioskiem o udzielenie dotacji) w terminie od 1 kwietnia do 15 września,

2) dotacja celowa przekazywana będzie zaś w terminie od dnia 6 maja do dnia 15 października,

3) wojewoda będzie udzielał dotacji celowej w terminach do dnia: 4 czerwca, 9 sierpnia i 15 października. Termin udzielenia dotacji w tym przypadku uzależniony będzie od terminu przekazania wniosku przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Jednocześnie nowej ustawie zakłada się odstąpienie od dokonywania aktualizacji wniosków o udzielenie dotacji po zakończonym postępowaniu rekrutacyjnym. Aktualizacje informacji, jak i wniosków, dyrektorzy szkół będą mogli zgłaszać na bieżąco w wyniku zmiany prognozowanej liczby uczniów, a także po zakończonym postępowaniu rekrutacyjnym do szkoły.

Resort edukacji planuje również uproszczenie mechanizmu wyliczania 1% kosztów obsługi zadania. W tym celu zaproponowano, aby koszty obsługi zadania wynosiły 1% przekazanej kwoty dotacji celowej jednostkom samorządu terytorialnego. Istotnym przy tym jest, aby jednostka samorządu terytorialnego mogła przekazać całość lub część środków otrzymanych na obsługę zadania, szkołom prowadzonym przez tę jednostkę samorządu terytorialnego.

Zmiany w zakresie wykorzystania i rozliczania środków z dotacji podręcznikowej

W projektowanej ustawie przewidziano, że w określonych sytuacjach dopuszczalne będzie zwiększenie zakupu kompletu podręczników i materiałów edukacyjnych. W ramach łącznej kwoty dotacji podręcznikowej dyrektor szkoły będzie mógł wyrazić zgodę na zwiększenie kosztu zakupu takiego kompletu na ucznia danej klasy. W tym celu dyrektor będzie mógł dokonać przesunięć środków finansowych pomiędzy odpowiednimi klasami np. w wyniku powstałych oszczędności przy zakupie kompletu podręczników lub materiałów edukacyjnych dla uczniów innej klasy objętych dotacja celową w danym roku szkolnym.

W sytuacji zwiększenia zakupu dyrektor szkoły będzie musiał każdorazowo poinformować organ prowadzący o podjętej w powyższym zakresie decyzji.

Projekt ustawy zakłada, że w przypadku kwot dotacji celowej przekazanych na uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego koszt zakupu podręczników i materiałów na każdego ucznia danej klasy nie będzie mógł przekroczyć rocznie kwot dotacji celowej na ucznia określonych w ustawie (art. 52 ust. 5 z uwzględnieniem art. 52 ust. 6 projektu ustawy).

Refundacja byłaby przyznawana do wysokości stanowiącej iloczyn liczby zakupionych brakujących kompletów podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych oraz odpowiednio kwot, o których mowa w ustawie. Powyższa regulacja będzie skutkowała koniecznością uzyskania zgody organu prowadzącego szkołę na wybór podręczników, materiałów edukacyjnych oraz materiałów ćwiczeniowych, których koszt przekraczałby kwoty dotacji.

Jednocześnie w zakresie rozliczenia wykorzystania środków z dotacji celowej projekt ustawy przewiduje, by dotacja była rozliczana z łącznej kwoty dotacji celowej udzielonej na wyposażenie szkoły w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe, w danym roku budżetowym. Z uzasadnienia do projektowanej ustawy wynika, że taki sposób rozliczenia wykorzystania dotacji miałby zapewnić elastyczność w procesie zapewnienia podręczników i materiałów, a także uprościć system rozliczania środków z dotacji dyrektorom szkół, jednostkom samorządu terytorialnego oraz wojewodom. Szczegółowy sposób rozliczania wykorzystania dotacji celowej zostałby określony w rozporządzeniu.

W określonych sytuacjach organ prowadzący zostałby zobowiązany do zwrotu równowartości otrzymanej dotacji. Dotyczyłoby to przypadku, gdy w wyniku likwidacji szkół publicznych niesamorzadowych, jak i szkół niepublicznych, podręczniki, materiały edukacyjne lub urządzenia, sprzęt lub oprogramowanie uległy zniszczeniu lub nie zostały zwrócone. Zwrotu dotacji dokonywałoby się jednostce samorządu terytorialnego, która udzieliła dotacji, a w przypadku szkół artystycznych – ministrowi właściwemu ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Zmiany w zakresie pomocy materialnej o charakterze socjalnym

Projektowana ustawa zakłada wprowadzenie nowych przepisów uzależniających wysokość wkładu własnego gminy od jej pozycji finansowej. Nowa regulacja została zaproponowana z tego względu, że wkład własny wnoszony przez gminy stanowił w praktyce duży problem (gminy nie wykorzystywały całej kwoty dotacji przeznaczonej na stypendia i zasiłki szkolne). Z uwagi na wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie zaproponowano aby:

1) w gminach, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca jest równy lub niższy od 40% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, wkład własny miałby wynosić 5%,

2) w gminach, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca jest wyższy od 40% i równy lub niższy od 75% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, wkład własny gminy miałby wynosić 10%,

3) w przypadku pozostałych gmin, tj. gmin, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca przekracza 75% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, wkład własny stanowiłby, tak jak obecnie, 20%.

Powyższa zmiana ma doprowadzić do tego, że gminy mniej zamożne miałyby większe możliwości udzielenia stypendiów i zasiłków szkolnych uczniom.