Nowe zasady dotyczące umarzania należności cywilnoprawnych, określone w nowelizacji ustawy o finansach publicznych

Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy, zmiany miały na celu m.in.: doprecyzowanie przepisów poprzez wyraźne wskazanie, iż należności mogą być umarzane w całości albo w części, usystematyzowanie przepisów poprzez wyraźne rozdzielenie regulacji dopuszczającej możliwość udzielenia ulgi w postaci umorzenia z tzw. urzędu i regulacji przewidujących poszczególne formy preferencji udzielanych wyłącznie na wniosek dłużnika lub ujednolicenie dla ww. przepisów przesłanek udzielenia preferencji w spłacie należności, stanowiących klauzule generalne: „ważny interes dłużnika” oraz „interes publiczny”. Podstawą dokonania zmian w ustawie z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm., dalej: FinPubU) były również orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) wydane wobec Polski.

W związku z powyższym zostały zmienione m.in. zasady umarzania należności cywilnoprawnych, określone w art. 55-67 FinPubU. Zmiany dotyczą zatem czynności podejmowanych przez organy administracji rządowej, państwowe jednostki budżetowe i państwowe fundusze celowe oraz przez jednostki samorządu terytorialnego i jej jednostki podległe.

W związku z powyższym, w art. 56 FinPubU zostało wyraźnie określone, iż przesłanki, o których mowa w tym przepisie, dotyczą jedynie umarzania należności cywilnoprawnych z urzędu. W związku z tym, zmianie uległ również przepis art. 56 ust. 1 pkt 5 FinPubU, który umożliwiał umarzanie w przypadku, gdy zachodził ważny interes dłużnika lub interes publiczny. Obecnie w tym przepisie będzie znajdować się wyłącznie interes publiczny.

Zaistnienie ważnego interesu dłużnika lub interesu publicznego zostało natomiast przesłanką do umorzenia należności w całości jedynie w przypadku postępowania na wniosek dłużnika. Dotychczasowe brzmienie art. 57 FinPubU zostało ujęte w jednym przepisie art. 57 pkt 2 FinPubU.

Dodanie przepisu art. 57a do ustawy podyktowane zostało orzeczeniami ETPCz i zgodnie z tym przepisem należności zasądzone na rzecz Skarbu Państwa tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego podlegają umorzeniu na wniosek dłużnika, jeżeli zasądzono je w postępowaniu, którego celem było zapobieżenie naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.) lub Protokołów dodatkowych do tej Konwencji lub uchylenie skutków tego naruszenia, lub uzyskanie zadośćuczynienia lub odszkodowania za to naruszenie w krajowym systemie prawnym, oraz w zakresie, w jakim z orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że w postępowaniu tym naruszono wobec dłużnika tę Konwencję lub Protokoły dodatkowe do tej Konwencji.

Z kolei, zgodnie z nowym art. 58 ust. 3a FinPubU, umorzenie należności może nastąpić w formie jednostronnego oświadczenia woli, wówczas gdy uzyskanie oświadczenia woli dłużnika jest niemożliwe albo znacznie utrudnione jeśli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne.

Zmiany dotkną również zasad umarzania należności stosowanych przez jednostki samorządu terytorialnego . Nowe brzmienie art. 59 FinPubU doprecyzowuje znaczenie jednostek podległych jednostkom samorządu terytorialnego, określając, że umarzanie jest możliwe przez jednostki organizacyjne wymienione w art. 9 pkt 3, 4 i 13, czyli jednostki budżetowe, zakłady budżetowe oraz instytucje kultury.

Co więcej, organ stanowiący JST może postanowić o niedochodzeniu należności jeśli kwota wraz z odsetkami nie przekracza 100 zł (przepis art. 59a FinPubU). Nie dotyczy to jednak należności powstałych w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, a także programów, projektów i zadań finansowanych z udziałem środków UE lub źródeł zagranicznych. Organ stanowiący JST podejmując taką uchwałę nie ma możliwości zmiany kwoty granicznej, ani również nie może zdecydować, że dotyczy tylko dochodów przypadających JST lub przypadających tylko jednostkom organizacyjnym JST. Innymi słowy – rozważając przyjęcie takiego rozwiązania organ JST musi zdecydować się na wszystko, o czym stanowi ten przepis, albo na nic, nie podejmując stosownej uchwały.