Nowe rozporządzenie w sprawie wymagań wobec szkół

W aktualnym stanie prawnym przepisy ustawy o systemie oświaty nie określają jakie wymagania powinny spełniać szkoły i placówki. W ustawie znajdziemy tylko podstawę prawną do sprawowania przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania nadzoru pedagogicznego nad placówkami (art. 35 OświatU). Jednak same wymagania, za pomocą których nadzór pedagogiczny jest wykonywany, nie są sprecyzowane w ustawie, ale stanowią załącznik do rozporządzenia MEN z 7.10.2009 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 168, poz. 1324 ze zm.). Biorąc pod uwagę znaczenie określonych z góry przez ustawodawcę wymagań przy podnoszeniu jakości pracy szkół, dodano do OświatU nowy przepis, który będzie stanowił ustawowe umocowanie wymagań. 1.9.2015 r. wejdzie w życie art. 21a OświatU, który będzie zobowiązywał szkoły i placówki do podejmowania działań niezbędnych w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego. Działania podejmowane przez szkoły w ramach tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, zgodnie z ust. 2 art. 21a OświatU, powinny dotyczyć:
1) efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych;
2) organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki;
3) tworzenia warunków do rozwoju i aktywności uczniów;
4) współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym;
5) zarządzania szkołą lub placówką.

W tym samym przepisie zostały również sformułowane ogólne wymagania dotyczące szkół i placówek, które będą wytyczały ich kierunki działań:
1) poziom podstawowy – świadczący o prawidłowym przebiegu procesów kształcenia, wychowania i opieki, umożliwieniu każdemu uczniowi rozwoju na miarę jego indywidualnych możliwości, podejmowaniu przez szkołę lub placówkę działań podnoszących jakość jej pracy, angażowaniu uczniów, rodziców i nauczycieli w działania szkoły lub placówki, a także współpracy ze środowiskiem lokalnym;
2) poziom wysokim – świadczący o wysokiej skuteczności działań, o których mowa w pkt 1, wyrażanej w szczególności efektami kształcenia i wychowania, pozytywnymi opiniami uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczącymi adekwatności procesu kształcenia i wychowania do potrzeb i możliwości uczniów oraz doskonaleniem jakości pracy szkoły lub placówki prowadzącym do ich rozwoju i uspołecznienia poprzez angażowanie społeczności szkolnej i środowiska lokalnego.
Szczegółowe wymagania wobec szkół i placówek będą określone na poziomie rozporządzenia. Projekt rozporządzenia MEN został wysłany do konsultacji społecznych i opinii międzyresortowych 3.4.2015 r. Wymagania wobec szkół i placówek, określone w projekcie rozporządzenia, dotyczą:
1) efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych,
2) organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki,
3) tworzenia warunków do rozwoju i aktywności uczniów,
4) współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym,
5) zarządzania szkołą i placówką.

Z uwagi na fakt, że wymagania wobec szkół są, obok podstawy programowej, najważniejszymi dokumentami programowani regulującymi sposób funkcjonowania szkoły, wymagania zostały sformułowany z uwzględnieniem różnic w zakresie organizacji i realizowanych zadań odrębnie dla poszczególnych typów placówek:
1) przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego – 12 zdefiniowanych wymagań,
2) szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół artystycznych, placówek kształcenia ustawicznego, placówek kształcenia praktycznego oraz ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego – 12 zdefiniowanych wymagań,
3) placówek oświatowo-wychowawczych i placówek artystycznych – 5 zdefiniowanych wymagań,
4) placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych i bibliotek pedagogicznych – 12 zdefiniowanych wymagań,
5) specjalnych ośrodków wychowawczych oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania – 6 zdefiniowanych wymagań,
6) młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków szklono-wychowawczych, ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki – 11 zdefiniowanych wymagań.
Wymagania zostały ujęte w załączniku do projektu rozporządzenia. Przede wszystkim zwraca uwagę fakt rezygnacji z literowego oznaczania spełniania wymagań: ABCDE. Zatem od 1.9.2015 r. w trakcie ewaluacji zewnętrznej ewaluatorzy będą sprawdzali, czy dana placówka spełnia wymagania i ustalą poziom spełniania wymagań na poziom podstawowym albo wysokim.

Wymagania wobec przedszkola

Omawiając wymagania stawiane przedszkolom warto zwrócić uwagę na wymagania dotyczące procesu wspomagania rozwoju i edukacji dzieci. Proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci powinien być podporządkowany indywidualnym potrzebom edukacyjnym i rozwojowym oraz możliwościom psychofizycznym dziecka. Metody pracy w przedszkolu powinny zaś odzwierciedlać różnice w potrzebach dzieci z poszczególnych grup wiekowych (poziom podstawowy). Uzyskanie przez przedszkole poziomu wysokiego będzie wymagało m.in. stosowania nowatorskich rozwiązań służących rozwojowi dziecka.

Z wymaganiami dotyczącymi procesu wspomagania rozwoju i edukacji dzieci wiążą się wymagania w zakresie wspierania rozwoju uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji. Dla dzieci pobierających wychowanie przedszkolne przedszkole to pierwsze miejsce w ich życiu, w którym będą spotykać dzieci o innym pochodzeniu społecznym i statusie materialnym. Oczywiście nie jest zadaniem przedszkola eliminowanie nierówności społecznych. Przedszkole powinno jednakże podejmować działania zmierzające do zmniejszenia wpływów negatywnych czynników środowiskowych na proces uczenia się. W tym celu przedszkole powinno rozpoznać możliwości psychofizyczne i potrzeby rozwojowe oraz sytuację społeczną każdego dziecka i następnie wykorzystać pozyskane informacje w działaniach edukacyjnych (spełnienie poziomu podstawowego). W przypadku dzieci ze specjalnymi potrzebami przedszkole powinno realizować zajęcia rewalidacyjne dla dzieci niepełnosprawnych odpowiednio do rozpoznanych potrzeb każdego dziecka. W tym celu przedszkole powinno współpracować z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi i innymi podmiotami świadczącymi poradnictwo i pomoc dzieciom, zgodnie z ich potrzebami i sytuacją społeczną. Aby przedszkole otrzymało ocenę stwierdzającą poziom wysoki spełniania wymagania: Wspomaganie rozwój dzieci, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji, podczas ewaluacji zewnętrznej będzie badana opinia rodziców, czy wsparcie otrzymywane w przedszkolu odpowiada potrzebom ich dzieci.

W zakresie współpracy przedszkola z rodzicami wymagania akcentują konieczność budowania relacji z rodzicami uczniów polegające nie tylko na obecności rodziców na uroczystościach przedszkolnych, ale na pozyskiwaniu od rodziców informacji oraz zaangażowaniu rodziców w ustalaniu wspólnych działań (poziom podstawowy). Spełnienie wymagań na poziomie wysokim będzie wymagało nie tylko uczestnictwa rodziców we wspólnie podejmowanych z przedszkolem działaniach, ale realizacji w przedszkolu inicjatyw rodziców.

Przedszkolom postawiono zadanie promowania wychowania przedszkolnego. Na poziomie podstawowy niezbędne jest prezentowanie przez placówkę informacji o przedszkolu i o ofercie realizowanej w przedszkolu. Na poziomie wysokim należy nie tylko promować wartości wychowania przedszkolnego w środowisku lokalnym, ale również uzyskać przez przedszkole pozytywny wynik odbioru w środowisku lokalnym. Z wymaganiami dotyczącymi promowania wychowania przedszkolnego korespondują wymagania w zakresie wykorzystywania zasobów przedszkola i środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju. Korzystanie przez przedszkole z zasobów znajdujących się w najbliższym środowisku służy tworzeniu lub wzbogacaniu warunków podstawowej działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Każde przedszkole będzie zobowiązane rozpoznawać potrzeby i zasoby własne oraz środowiska lokalnego i na tej podstawie podejmować inicjatywy na rzecz ich wzajemnego rozwoju. Przedszkole w sposób systematyczny i celowy, z uwzględnieniem specyfiki jego działania, powinno podejmować współpracę z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym (poziom podstawowy). Otrzymanie wysokiego poziomu spełniania przedmiotowego wymagania będzie wymagało wykazania, że współpraca przedszkola ze środowiskiem lokalnym wpływa na ich wzajemny rozwój, a także, że współpraca przedszkola z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym wpływa korzystnie na rozwój dzieci

Wymagania wobec szkół

Pierwsze wymaganie stawiane wobec szkół dotyczy realizacji przez placówkę koncepcji ukierunkowania na rozwój uczniów. Szkoła powinna działać zgodnie z przyjętą przez radę pedagogiczną własną koncepcją pracy, uwzględniającą potrzeby rozwojowe uczniów, specyfikę pracy szkoły oraz zidentyfikowane oczekiwania środowiska lokalnego. Koncepcja, która powinna być znana uczniom i rodzicom, to ogólny plan działania, określający kierunki pracy lub rozwoju, priorytety oraz powiązane z nimi cele i zadania. Tym samym koncepcja pracy w szkole odgrywa rolę drogowskazu. Dla uzyskania wysokiego poziomu spełniania wymagań rozporządzenie będzie wymagało, aby koncepcja pracy szkoły lub placówki była przygotowana lub modyfikowana oraz realizowana we współpracy z uczniami i rodzicami.

Współpraca nauczycieli w szkole obejmująca wspólne planowanie, realizowanie zadań, podejmowania wspólnych ustaleń ma nie tylko wpływać na funkcjonowanie placówki, ale również ma być przykładem dla uczniów. Uczenie pracy zespołowej jest możliwe tylko wtedy, gdy sam nauczyciel będzie posiadał taką umiejętność. Wskazane jest, aby procesy edukacyjne nie były postrzegane jako suma indywidualnych działań nauczycieli, ale jako realizacja wspólnego celu możliwego do osiągnięcia przy współpracy nauczycieli. Spełnianie poziomu podstawowego będzie wymagało współpracy nauczycieli pracujących w jednym oddziale w planowaniu, organizowaniu, realizowaniu i modyfikowaniu procesów edukacyjnych. Kolejnym wymogiem będzie stwierdzenie, że nauczyciele pomagają sobie nawzajem i wspólnie rozwiązują problemy. Do osiągnięcia poziomu wysokiego konieczne będzie stwierdzenie, że nauczyciele nie tylko wspólnie doskonalą metody i formy współpracy, ale również pomagają sobie nawzajem w ewaluacji i doskonaleniu własnej pracy. Wprowadzanie zmian dotyczących przebiegu procesów edukacyjnych (planowanie, organizacja, realizacja, analiza i doskonalenie) następuje w wyniku ustaleń między nauczycielami.

Wymaganie: zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi kładzie nacisk na jakość organizacji procesów w placówce. W zakresie tego wymagania bada się przede wszystkim pracę dyrektora szkoły. Dyrektor szkoły, dzieląc się odpowiedzialnością, powinien angażować nauczycieli w proces podejmowania decyzji. Dyrektor szkoły powinien również wspierać nauczycieli w rozwoju i ułatwiać realizację wspólnie uzgodnionych celów. Spełnienie wymagań na poziomie podstawowym w tym zakresie będzie wymagało stwierdzenia, że:
1) zarządzanie szkołą lub placówką koncentruje się na wychowaniu, nauczaniu i uczeniu się oraz zapewnieniu warunków odpowiednich do realizacji tych zadań,
2) w procesie zarządzania, w oparciu o wnioski wynikające z nadzoru pedagogicznego, podejmuje się działania służące rozwojowi szkoły lub placówki,
3) zarządzanie szkołą lub placówką sprzyja indywidualnej i zespołowej pracy nauczycieli oraz doskonaleniu zawodowemu.
4) ewaluacja wewnętrzna jest przeprowadzana wspólnie z nauczycielami.

Dla osiągnięcia poziomu wysokiego trzeba będzie wykazać, że zarządzanie szkołą lub placówką sprzyja udziałowi nauczycieli, innych pracowników szkoły lub placówki oraz uczniów i rodziców w procesie podejmowania decyzji dotyczących szkoły lub placówki, dyrektor podejmuje zaś skuteczne działania zapewniające szkole lub placówce wspomaganie zewnętrzne odpowiednie do jej potrzeb. Zarządzanie szkołą lub placówką sprzyja wykorzystywaniu najnowszej wiedzy z zakresu pedagogiki, psychologii i nauk pokrewnych.

Warto również zwrócić uwagę na wymaganie: Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej. Nie ulega wątpliwości, że postęp technologiczny i szybko postępująca informatyzacja niemal wszystkich dziedzin życia społecznego wymaga od szkoły nauczania i przekazywania rozszerzonego, w stosunku do poprzednio obowiązującej podstawy programowej, zestawu umiejętności. Obowiązująca podstawa programowa skupia się na stojących przed edukacją nowych zadaniach, takich jak zapewnienie dziecku ciągłości rozwoju na kolejnych etapach edukacyjnych i osiągania skuteczności podejmowanych działań dydaktyczno-wychowawczych. W założeniu realizacja podstawy programowej ma wspomagać proces rozwoju uczniów i kształtowania postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu. Szczególnie istotne jest wykorzystywanie nabytej wiedzy i umiejętności podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. Dlatego też dla wypełnienia poziomu podstawowego spełniania kryterium realizacji podstawy programowej będzie wymagało wykazania, że:
1) w szkole lub placówce realizuje się podstawę programową z uwzględnieniem osiągnięć uczniów z poprzedniego etapu edukacyjnego,
2) uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej i wykorzystują je podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów,
3) w szkole lub placówce realizuje się podstawę programową z uwzględnieniem osiągnięć uczniów z poprzedniego etapu edukacyjnego,
4) uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej i wykorzystują je podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów.

Dla osiągnięcia poziomu wysokiego będzie konieczne stwierdzenie, że szkoła wdraża wnioski z monitorowania i analizowania osiągnięć uczniów, które następnie przyczyniają się do wzrostu efektów uczenia się i osiągania różnorodnych sukcesów edukacyjnych uczniów. Ponadto ważne jest, by wyniki analizy osiągnięć uczniów, w tym uczniów, którzy ukończyli dany etap edukacyjny, potwierdzały skuteczność podejmowanych działań dydaktyczno-wychowawczych, a uczniowie odnosili sukcesy na wyższym etapie kształcenia lub na rynku pracy.