Obecnie obowiązujący art. 218 § 1a Kodeksu karnego przewiduje karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 za złośliwe lub uporczywe naruszanie prawa pracownika wynikającego ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 218 Kodeksu karnego ochroną objęte są tylko prawa pracownika tj. osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 Kodeksu pracy).
Złożony w Sejmie poselski projekt nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu pracy i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje poszerzenie ochrony wynikającej z art. 218 § 1a Kodeksu karnego także na osoby, wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (umowa o dzieło, umowa zlecenie). W myśl proponowanych zmian kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 ma grozić za naruszanie praw osób wykonujących pracę zarobkową.
Ponadto omawiany projekt nowelizacji przewiduje usunięcie z art. 218 § 1a Kodeksu karnego określeń „złośliwie” i „uporczywie”. Takie brzmienie wskazanego wyżej przepisu powoduje, że skazania za złośliwe lub uporczywe naruszenie praw pracowniczych, mimo że zjawiska takie występują bardzo często, należą do rzadkości.
Oznacza to, że w obecnym brzmieniu przepis ten nie chroni praw pracowników. Skreślenie tych przesłanek spowoduje, że otworzy się możliwość ścigania wymienionych przestępstw w szerokim zakresie, czyli zgodnie z interesem pracowników, ale i wymiaru sprawiedliwości. Warto dodać, że przepisy karne w innych ustawach dotyczących karania naruszeń prawa pracy przez pracodawców nie zawierają wskazanych wyżej przesłanek „złośliwie” i „uporczywe”, dzięki czemu są skuteczniej stosowane (np. przepisy karne Kodeksu pracy, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).
Propozycje zmian w Kodeksie pracy
Projekt przewiduje także zmiany w Kodeksie pracy, dotyczące podpisywania umów o pracę. Chodzi o wpisanie do Kodeksu pracy zasady warunkiem rozpoczęcia pracy przez pracownika jest uprzednie podpisanie przez niego umowy o pracę, najpóźniej dzień przed rozpoczęciem pracy. Taki zapis oznacza, że wyeliminowana zostanie możliwość podjęcia pracy bez zawarcia pisemnej umowy. Obecny zapis jest przez pracodawców obchodzony, gdyż w przypadku kontroli inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy łatwo jest wyjaśnić, że pracownik pracuje dopiero od dzisiaj, i że pracodawca ma czas na podpisanie z pracownikiem umowy do końca dniówki. W przypadku braku kontroli stan bezumowny może więc trwać miesiącami, czy latami. Zaproponowana zmiana ma doprowadzić do skuteczniejszego karania pracodawców za łamanie praw pracowniczych.
Zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych
Projekt przewiduje też wprowadzenie „widełek” w karaniu za naruszanie przez płatnika lub osobę działającą w imieniu płatnika przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obecnie obowiązujący art. 98 ust. 1 tej ustawy za łamanie przez płatnika lub osobę działającą w imieniu płatnika jej przepisów przewiduje karę grzywny do 5000 zł. Projekt nowelizacji przewiduje natomiast, że za naruszanie przez płatnika lub osobę działającą w imieniu płatnika przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych będzie groziła kara grzywny od 1000 do 5000 zł. Umożliwi to ocenę charakteru i stopnia naruszenia przepisów ustawy w każdej indywidualnej sprawie.
Omawiane zmiany w Kodeksie karnym, Kodeksie pracy i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych mają wejść w życie po upływie 30 dni od jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Obecnie projekt trafi do pierwszego czytania w Sejmie.
