Zmiany w prawie dotyczyć będą przede wszystkim nowej perspektywy unijnej na lata 2021-2027, przy czym rządowe plany zmian polityki rozwoju sięgają także kolejnych perspektyw programowania – docelowo wszystkie zmiany w tym zakresie mają doprowadzić do stworzenia nowego, spójnego systemu projektowania i zarządzania polityką rozwoju, w który zaangażowana będzie zarówno strona rządowa, jak i samorządowa. Zmiany przyjęte w lipcu już teraz wyraźniej akcentują rolę samorządów w polityce rozwoju oraz podkreślają wagę poszczególnych organów jednostek samorządu terytorialnego w systemie instytucji i organów zaangażowanych w politykę rozwoju kraju. UZZPPR w tym zakresie wprowadza m.in. oczekiwane od lat ramy prawne dla dokumentów strategicznych przyjmowanych przez gminy – od teraz gminy będą przyjmowały strategie rozwoju w sposób ujednolicony dla wszystkich gmin w kraju. Stworzenie ram prawnych dla przyjmowania przez radę gminy strategii rozwoju gminy będzie także skutkowało włączeniem tych dokumentów do całego systemu dokumentów strategicznych tworzonych przez poszczególne organy administracji. UZZPPR przewiduje także zmiany m.in. w ustawie o samorządzie województwa, ustawie o związku metropolitalnym w województwie śląskim czy ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

UZZPPR jest wynikiem realizacji postanowień Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) w zakresie konsolidacji systemu zarządzania rozwojem kraju i wprowadzania systemu zintegrowanych strategii na poszczególnych poziomach: krajowych, wojewódzkich oraz lokalnych. Jest to pierwszy etap zmian w systemie zarządzania rozwojem kraju. W tym etapie, oprócz integracji strategii przyjmowanych na poszczególnych poziomach zarządzania kraju, rząd postanowił odejść od prognozowania długookresowego – podstawowym dokumentem strategicznym w zakresie rozwoju kraju stanie się średniookresowa strategia rozwoju kraju zamiast dotychczasowej długookresowej strategii rozwoju kraju oraz koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Średniookresowa koncepcja rozwoju kraju ma łączyć w sobie aspekty prognozowania gospodarczego, społecznego oraz przestrzennego. Na poziomie regionów najistotniejszą rolę odegrają strategie rozwoju poszczególnych województw i to one będą podstawą planowania działań rozwojowych w województwie, także w odniesieniu do działań planowanych do realizacji w poszczególnych regionach w strategiach sektorowych opracowywanych przez poszczególnych ministrów. Ponadto strategie rozwoju województwa będą dokumentami z zakresu planowania przestrzennego – rząd bowiem planuje, że po 2025 r. wejdą w życie przepisy pozwalające na rezygnację z obowiązku przygotowywania planów zagospodarowania województw.

W drugim etapie zmian rząd planuje przyjęcie nowej, kompleksowej ustawy regulującej politykę rozwoju kraju oraz porządkującej działania rozwojowe. Ustawa ta ma umożliwić również lepszą koordynację systemu zarządzania polityką rozwoju oraz ustanowić podstawę prawną dla wcześniej wspomnianego odejścia przez województwa od przygotowywania planów zagospodarowania przestrzennego. W rządowych planach wskazana ustawa miałaby być podstawą prawną dla przygotowania dokumentów na potrzeby każdej kolejnej perspektywy unijnej.

Nowy system dokumentów strategicznych kraju

Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw wprowadza nowy system dokumentów strategicznych kraju, jednocześnie nakładając obowiązek zintegrowania dokumentów przyjmowanych na poszczególnych poziomach zarządzania krajem: krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Dokumenty te mają być ze sobą powiązane oraz spójne zarówno w zakresie treści dokumentów (tematyka społeczna, gospodarcza oraz przestrzenna) oraz zależności i komplementarności – strategie rozwoju gminy mają być spójne ze strategią województwa, w których leżą gminy przyjmujące strategię rozwoju, a także uzupełniać ją o lokalne działania, ważne z punktu widzenia społeczności mieszkańców tych jednostek samorządu terytorialnego.

System dokumentów strategicznych będzie składał się z:

  • średniookresowej strategii rozwoju kraju, przyjmowanej na poziomie krajowym;
  • innych (tematycznych) strategii rozwoju przyjmowanych na poziomie krajowym;
  • strategii rozwoju przyjmowanych przez województwa – na poziomie regionalnym;
  • strategii rozwoju ponadlokalnego przyjmowanych przez kilka gmin na (fakultatywnie);
  • strategii rozwoju gminy – przyjmowanych przez poszczególne gminy na najniższym, lokalnym poziomie zarządzania (fakultatywnie).

Konsekwencją nowego podejścia do zarządzania polityką rozwoju jest także odejście od przygotowywania koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju – jak wspominano powyżej, elementy zagospodarowania przestrzennego będą zawierały strategie przyjmowane na każdym z poziomów projektowania polityki rozwoju.

Zintegrowane podejście do dokumentów strategicznych przyjmowanych na poszczególnych poziomach zarządzania krajem przewiduje przyjęcie nowego dokumentu: koncepcji rozwoju kraju, przy czym z uwagi na nowe podejście do polityki rozwoju będzie ona miała inny charakter niż długookresowa strategia rozwoju kraju (patrz: punkt dotyczący koncepcji rozwoju kraju). System dokumentów strategicznych przygotowywanych na poziomie krajowym uzupełnią także polityki publiczne.

Na poziomie regionalnym w nowym systemie dokumentów strategicznych wyodrębniono 3 rodzaje dokumentów strategicznych przygotowywanych na poziomie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Bardzo ważną zmianą prawa w zakresie tychże dokumentów jest ustanowienie podstawy prawnej dla strategii rozwoju gminy. Dotychczas gminy bardzo często przyjmowały taki dokument, nadając mu charakter dokumentu strategicznego dla pozyskiwania środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej. W nowym stanie prawnym strategie rozwoju gminy będą dokumentami fakultatywnymi, jednak określenie elementów, jakie muszą regulować te strategie, a także nakreślenie sposobu opracowywania tych strategii sprawi, że wszystkie strategie rozwoju gminy będą przyjmowane w ujednolicony sposób i będą odnosiły się do aspektów, na jakie kładziony jest nacisk w nowym podejściu do polityki rozwoju: poruszony zostanie w nich aspekt rozwoju społecznego, gospodarczego oraz przestrzennego. Nowością są też strategie rozwoju ponadlokalnego, które będą mogły być przyjmowane przez kilka gmin powiązanych ze sobą funkcjonalnie.

Średniookresowa strategia rozwoju kraju oraz strategie na poziomie krajowym

Dokumentem, który stanie się w nowym podejściu zarządzania polityką rozwoju odnośnikiem dla wszelkich innych dokumentów strategicznych na poziomie krajowym i regionalnym czy lokalnym jest średniookresowa strategia rozwoju kraju. UZZPPR wprowadza zaktualizowaną definicję tego dokumentu – będzie on określał podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym na okres 10-15 lat oraz szczegółowe działania na okres 4 lat, realizowane przez inne strategie rozwoju przyjmowane na poziomie krajowym a odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów czy rozwoju przestrzennego oraz strategie rozwoju województwa, oraz za pomocą programów z uwzględnieniem okresu programowania Unii Europejskiej. Dalsze zmiany w zakresie średniookresowej strategii rozwoju kraju, przyjęte w art. 1 pkt 14) UZZPPR, dodają do ustawy z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1295 ze zm.; dalej: PolRozwojuU) art. 12a określający szereg elementów, jakie muszą znaleźć się w tym dokumencie strategicznym:

  • wnioski z diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej z uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych, w tym miejskich obszarów funkcjonalnych, przygotowanej na potrzeby tej strategii;
  • zidentyfikowane potencjały i problemy rozwoju, z uwzględnieniem zróżnicowań przestrzennych;
  • strategiczne wyzwania rozwojowe;
  • cele strategiczne rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym;
  • obszary strategicznej interwencji;
  • kierunki interwencji, w tym interwencji podmiotów prowadzących politykę rozwoju (Rada Ministrów, samorząd województwa, związki metropolitalne, samorząd powiatowy i gminny) oraz działania służące osiągnięciu celów strategicznych rozwoju;
  • oczekiwane rezultaty planowanych interwencji, w tym w wymiarze przestrzennym oraz wskaźniki ich osiągnięcia;
  • system realizacji strategii;
  • założenia ram finansowych i potencjalne źródła finansowania

przy czym wskazany powyżej zakres, jaki musi regulować średniookresowa strategia rozwoju kraju jest minimalnym zakresem i może być rozszerzony przez organ opracowujący dokument – ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Przygotowując dokument, wskazany minister zobowiązany jest do współpracy z członkami Rady Ministrów i to właśnie Radzie Ministrów przedkłada projekt średniookresowej strategii rozwoju kraju, by następnie Rada Ministrów przyjęła go w drodze uchwały. Strategia ta podlega aktualizacji, jeśli taka konieczność wynika ze zmian sytuacji społecznej lub gospodarczej kraju, a do aktualizacji strategii stosuje się przepisy określające minimalny zakres strategii oraz przepisy dotyczące podmiotu opracowującego i przyjmującego dokument.

Na poziomie krajowym dokumentami strategicznymi będą również strategie rozwoju określające podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów lub rozwoju przestrzennego, w tym obszarów metropolitalnych i obszarów funkcjonalnych. Dokumenty te będą musiały być spójne z postanowieniami średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz uwzględniać w szczególności takie elementy jak:

  • wnioski z diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej z uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych, w tym miejskich obszarów funkcjonalnych, przygotowanej na potrzeby danej strategii;
  • zidentyfikowane potencjały i problemy rozwoju, z uwzględnieniem zróżnicowań przestrzennych;
  • strategiczne wyzwania rozwojowe;
  • cele strategiczne rozwoju w zakresie objętym strategią, z uwzględnieniem zróżnicowań przestrzennych;
  • kierunki interwencji, w tym interwencji podmiotów prowadzących politykę rozwoju (Rada Ministrów, samorząd województwa, związki metropolitalne, samorząd powiatowy i gminny) oraz działania służące osiągnięciu celów strategicznych rozwoju;
  • zakres interwencji na wybranych obszarach strategicznej interwencji;
  • oczekiwane rezultaty planowanych interwencji, w tym w wymiarze przestrzennym, oraz wskaźniki ich osiągnięcia;
  • systemy realizacji strategii;
  • założenia ram finansowych i potencjalne źródła finansowania.

W przeciwieństwie do średniookresowej strategii rozwoju kraju, pozostałe strategie rozwoju przyjmowane na poziomie krajowym, opracowywane będą przez właściwego ministra z jego inicjatywy bądź w wykonaniu zobowiązania nałożonego przez Radę Ministrów. Opracowany projekt strategii rozwoju właściwy minister będzie przedkładał ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego w celu zaopiniowania dokumentu w zakresie jego zgodności ze średniookresową strategią rozwoju kraju oraz z wymogami określonymi dla takiej strategii w art. 13a PolRozwojUR Następnie właściwy minister przedkładał będzie projekt strategii rozwoju do rozpatrzenia przez Radę Ministrów, dołączając do niego opinię ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Strategia rozwoju będzie podlegała aktualizacji w tych samych przypadkach, w jakich podlega aktualizacji średniookresowa strategia rozwoju kraju. Tryb aktualizacji strategii rozwoju na poziomie krajowym będzie taki sam, jak w przypadku przyjęcia strategii rozwoju.

UZZPPR szczególne znaczenie pozostawia jednej strategii rozwoju na poziomie krajowym – krajowej strategii rozwoju regionalnego, która jako jedyna z tego typu dokumentów strategicznych o charakterze sektorowym została przez ustawodawcę wymieniona z nazwy w UZPPR. Projekt tej strategii opracowywał będzie minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego w konsultacji z jednostkami samorządu terytorialnego oraz partnerami społecznymi i gospodarczymi, a strategia będzie opracowywana na okres niewykraczający poza okres obowiązywania średniookresowej strategii rozwoju kraju. Krajową strategię rozwoju regionalnego przyjmowała będzie Rada Ministrów na niezmiennych warunkach.

Na poziomie ponadregionalnym nadal będzie mogła zostać opracowana strategia rozwoju ponadregionalnego (będzie mogło być kilka takich strategii dla różnych obszarów), przy czym strategie te będą mogły także opracowywać, obok ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, wspólnie samorządy województwa dla terytorium tych województw, a takie strategie ponadregionalne przyjmowały będą sejmiki właściwych województw w drodze uchwały. Samorządy województw przygotować będą mogły również wspólny wniosek by projekt strategii ponadregionalnej był przekazany ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego w celu jego zaopiniowania i przekazania Radzie Ministrów (sejmiki województw muszą opracować i przyjąć wniosek w tej sprawie). W takim przypadku zobowiązany minister przedkłada projekt Radzie Ministrów wraz ze swoją opinią w celu jego przyjęcia w drodze uchwały. Strategia ponadregionalna przyjęta przez Radę Ministrów podlega aktualizacji, jeśli jest to konieczne dla zachowania jej spójności ze średniookresową strategią rozwoju kraju, a do aktualizacji dokumentu stosuje się przepisy takie same, jak w przypadku opracowania projektu z udziałem Rady Ministrów.

UZZPPR przewidziała w art. 23 i 24, że średniookresowa strategia rozwoju kraju wskazana w art. 9 pkt 2 UZPPR, obowiązująca w dniu wejścia w życie nowelizacji przepisów dotyczących tej strategii zawartych w UZZPPR, staje się średniookresową strategią rozwoju kraju w rozumieniu nadanym artykułowi 9 pkt 2 przez UZZPPR.

Strategia rozwoju gminy

Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw stworzyła podstawy prawne dla opracowywania strategii rozwoju gminy, jednocześnie włączając te dokumenty do systemu dokumentów strategicznych przygotowywanych przez organy zaangażowane w tworzenie i realizację polityki rozwoju. Strategie rozwoju gminy będą dzięki temu nie tylko przyjmowane przez rady gmin na terenie kraju w tym samym trybie, ale także będą zawierały te same elementy i kładły nacisk na aspekty rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego, a dzięki temu możliwe będzie ich powiązanie z innymi dokumentami strategicznymi, zwłaszcza strategiami rozwoju województwa, które będą również skupiały się na tych kwestiach.

Przyjęcie strategii rozwoju gminy będzie fakultatywne. Jeśli jednak gmina podejmie decyzję o przygotowaniu takiego dokumentu, będzie on musiał zostać opracowany według wskazanych w art. 10e i 10f SamGminU zasad. Pierwszą z nich jest spójność takiego dokumentu ze strategią rozwoju województwa (a jeśli na obszarze gminy obowiązuje też strategia rozwoju ponadlokalnego, także z taką strategią). Oceny spójności strategii rozwoju gminy ze strategią rozwoju województwa dokona zarząd województwa. Ocena ta będzie wydawana jeszcze wobec projektu strategii rozwoju gminy. Wójt gminy będzie zobowiązany do przedłożenia projektu zarządowi województwa w celu wydania przez niego opinii dotyczącej sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie, określonych w strategii rozwoju województwa. Zarząd województwa będzie miał 30 dni od otrzymania projektu strategii rozwoju gminy na wydanie opinii, a jej niewydanie w określonym czasie będzie skutkowało uznaniu, że projekt strategii rozwoju gminy jest spójny ze strategią rozwoju województwa.

Strategia rozwoju gminy będzie musiała obligatoryjnie zwierać następujące elementy:

  • cele strategiczne rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym;
  • kierunki działań podejmowanych dla osiągnięcia celów strategicznych;
  • oczekiwane rezultaty planowanych działań, w tym w wymiarze przestrzennym oraz wskaźniki ich osiągnięcia;
  • model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy;
  • ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie;
  • obszary strategicznej interwencji określone w strategii rozwoju województwa wraz z zakresem planowanych działań;
  • obszary strategicznej interwencji kluczowe dla gminy, jeżeli takie zidentyfikowano, wraz z zakresem planowanych działań;
  • system realizacji strategii, w tym wytyczne do sporządzania dokumentów wykonawczych;
  • ramy finansowe i źródła finansowania.

Wskazane elementy strategii rozwoju gminy tworzą minimalny zakres konieczny do uregulowania w dokumencie, jednak gmina może dowolnie rozszerzyć go o inne aspekty ważne z jej punktu widzenia. Według wytycznych art. 10e ust. 4 SamGminU, dokument musi być opracowany w formie tekstowej oraz w formie graficznej dla zobrazowania modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy, obszarów strategicznej interwencji określonych w strategii rozwoju województwa oraz obszarów strategicznej interwencji kluczowych dla gminy wraz z zakresem planowanych działań (jeśli takie obszary zidentyfikowano).

Ustawa zobowiązuje radę gminy do przyjęcia uchwały, która określi szczegółowy tryb i harmonogram opracowania projektu strategii rozwoju gminy, w tym tryb konsultacji. Z kolei opracowanie projektu strategii rozwoju gminy stanie się zadaniem wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Także wójt będzie odpowiedzialny za przygotowywanie projektu aktualizacji strategii, jeśli sytuacja społeczna, gospodarcza bądź przestrzenna gminy będzie tego wymagała bądź, jeśli będzie to konieczne dla zachowania spójności strategii rozwoju gminy ze strategią rozwoju województwa, przy czym tryb aktualizacji strategii będzie analogiczny, jak w przypadku przygotowania projektu strategii (wraz z konsultacjami oraz zasięgnięciem opinii zarządu województwa w zakresie spójności dokumentu).

Również nowym i także fakultatywnym dokumentem strategicznym, przyjmowanym przez jednostki samorządu terytorialnego jest strategia rozwoju ponadlokalnego. Taką strategię będą mogły opracować wspólnie gminy sąsiadujące i powiązane ze sobą funkcjonalnie. Taka strategia będzie wspólną strategią rozwoju tych gmin w zakresie ich terytorium, przy czym jeśli w opracowywaniu strategii rozwoju ponadlokalnego uczestniczą wszystkie gminy z terytorium tego powiatu, w opracowywaniu dokumentu uczestniczy także powiat. Powiat może także uczestniczyć w opracowywaniu dokumentu, jeśli przynajmniej jedna gmina, opracowująca strategię rozwoju ponadlokalnego, znajduje się na jego terytorium. Strategia rozwoju ponadlokalnego opracowywana będzie w takim samym trybie, jaki SamGminU przewiduje dla strategii rozwoju gminy. SamGminU w art. 10g ust. 4 przewiduje możliwość tworzenia związków międzygminnych, stowarzyszeń bądź porozumień międzygminnych przez gminy przygotowujące wspólną strategię rozwoju ponadlokalnego. Taki związek międzygminny, stowarzyszenie bądź porozumienie międzygminne będzie mogło być powołane w celu przygotowania i realizacji strategii rozwoju ponadlokalnego. Za przygotowanie projektu strategii rozwoju ponadlokalnego odpowiedzialny będzie wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub organ wykonawczy związku międzygminnego, stowarzyszenia bądź porozumienia międzygminnego. Organ ten będzie też zobowiązany do przedłożenia tego projektu zarządowi województwa w celu wydania opinii dotyczącej sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie określonych w strategii rozwoju województwa. Podobnie jak w przypadku opiniowania strategii rozwoju gminy, w odniesieniu do strategii rozwoju ponadlokalnego zarząd województwa także będzie miał 30 dni na wydanie swojej opinii. W przypadku braku jej wydania w określonym terminie uznaje się, że strategia rozwoju ponadlokalnego jest spójna ze strategią rozwoju województwa.

Strategię rozwoju ponadlokalnego przyjmuje w drodze uchwały organ stanowiący związku międzygminnego lub stowarzyszenia. W przypadku opracowania tego dokumentu przez porozumienie międzygminne, strategia ta jest przyjmowana przez właściwe rady gminy i obowiązuje od dnia przyjęcia jej przez ostatnią radę gminy wchodzącej w skład takiego porozumienia. Jeśli w opracowywaniu strategii rozwoju lokalnego uczestniczył powiat, jest ona przyjmowana również przez radę powiatu i obowiązuje od dnia przyjęcia jej przez ostatnią radę gminy lub powiatu. Procedura aktualizacji strategii rozwoju ponadlokalnego jest taka sama jak w przypadku jej przyjęcia.

Przepisy w powyższym zakresie wejdą w życie 13.11.2020 r.

Strategia rozwoju województwa

Dokumentem obligatoryjnie przygotowywanym przez województwo w zakresie polityki rozwoju jest strategia rozwoju województwa. Dokument ten jest powiązany z całym systemem dokumentów strategicznych tworzonych na poziomie krajowym – wymóg spójności strategii rozwoju województwa z krajowymi dokumentami strategicznymi został przewidziany w art. 5 pkt 1 UZZPPR, dodającym art. 11 ust. 1aa do SamWojU i obejmuje spójność wojewódzkiej strategii ze średniookresową strategią rozwoju kraju oraz krajową strategią rozwoju regionalnego, a także strategiami ponadregionalnymi, jeśli swoim zasięgiem oddziaływania obejmują obszar danego województwa. Zmiany w UZZPPR określiły także elementy, jakie strategia rozwoju województwa musi zawierać (przy czym katalog określony w art. 11 ust. 1c SamWojU jest katalogiem otwartym):

  • cele strategiczne w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym;
  • kierunki działań podejmowanych dla osiągnięcia celów strategicznych;
  • oczekiwane rezultaty planowanych działań, w tym w wymiarze przestrzennym oraz wskaźniki ich osiągnięcia;
  • model struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa;
  • ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie;
  • obszary strategicznej interwencji, o których mowa w art. 12a ust. 1 pkt 5 ustawy z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, wraz z zakresem planowanych działań;
  • obszary strategicznej interwencji kluczowe dla województwa, jeżeli takie zidentyfikowano, wraz z zakresem planowanych działań;
  • system realizacji strategii, w tym wytyczne do sporządzania dokumentów wykonawczych;
  • ramy finansowe i źródła finansowania. 

Podobnie jak w przypadku strategii rozwoju gminy, wojewódzka strategia rozwoju musi być sporządzona w formie tekstowej oraz w formie graficznej, obrazując w szczególności kwestie modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, obszarów strategicznej interwencji wraz z zakresem planowanych działań oraz obszary strategicznej interwencji kluczowe dla województwa o ile takie zidentyfikowano, wraz z zakresem planowanych działań. Dokument ten podlega także aktualizacjom, jeśli wymagać tego będzie sytuacja społeczna, gospodarcza lub przestrzenna województwa albo gdy będzie to konieczne dla zachowania jej spójności ze średniookresową strategią rozwoju kraju lub krajową strategią rozwoju regionalnego, a tryb aktualizacji jest tożsamy z trybem przyjmowania strategii. Projekt strategii rozwoju województwa musi zostać zaopiniowany przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego w zakresie spójności dokumentu ze średniookresową strategią rozwoju kraju oraz krajową strategią rozwoju regionalnego. Opinię taką minister musi wydać w ciągu 30 dni od otrzymania projektu strategii, a w przypadku braku tejże opinii we wskazanym ustawowo terminie, uznać będzie można, że projekt strategii rozwoju województwa jest zgodny ze wskazanym krajowymi dokumentami strategicznymi.

Realizacja zapisów strategii według przyjętych UZZPPR przepisów odbywać się będzie przez programy rozwoju, regionalny program operacyjny, program służący realizacji umowy partnerstwa, kontrakt terytorialny, kontrakt sektorowy i kontrakt programowy.

W odniesieniu do strategii rozwoju województwa, UZZPPR przewidziała także przepisy przejściowe. W art. 31 UZZPPR wskazano, że dotychczasowe strategie rozwoju województwa (dokumenty te województwa mają już obowiązek sporządzać od kilku lat) przyjęte na podstawie przepisów UZPPR utracą moc 31.12.2025 r., o ile do tego dnia nie zostaną dostosowane do nowych wytycznych wprowadzonych do UZPPR przez UZZPPR. Województwa mają zatem 5 lat na przygotowywanie nowych dokumentów wg wytycznych UZZPPR, a ma to związek z omówionymi już zmianami, jakie rząd planuje w zakresie systemu zarządzania rozwojem, tj. w drugim etapie prac nad nowym kształtem systemu zarządzania polityką rozwoju, rząd przewiduje uchylenie obowiązku sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego województw i utratę mocy obowiązywania dotychczasowych planów z 1.1.2026 r.

Warto podkreślić, że jeśli sejmik województwa przystąpił do aktualizacji strategii rozwoju województwa bądź podjął prace zmierzające do przyjęcia nowej strategii rozwoju województwa, mającej stać się podstawą do pozyskiwania środków unijnych w perspektywie 20212027 jeszcze przed wejściem w życie przepisów UZZPPR, może kontynuować ten proces według przepisów obowiązujących dotychczas, jednak przyjęta w takim trybie strategia utraci moc 31.12.2025 r. i konieczne będzie przyjęcie nowego dokumentu według zasad określonych w UZZPPR.

Strategia związku metropolitalnego

Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw przewidziała także zmiany w ustawie z 9.3.2017 r. o związku metropolitalnym w województwie śląskim. Zmiany te dotyczą obowiązku opracowywania strategii rozwoju związku metropolitalnego jako dokumentu strategicznego szczególnego rodzaju, klasyfikowanego jako strategia rozwoju ponadlokalnego, o jakiej mowa w art 10g ust. 1 SamGminU. Strategia ta opracowywana będzie na podstawie przepisów określających tryb przyjęcia strategii rozwoju gminy (art. 10e ust. 2–4 SamGminU). Z kolei zgromadzenie związku metropolitalnego zostało zobowiązane do przyjęcia uchwały określającej tryb i harmonogram opracowania projektu strategii rozwoju związku metropolitalnego, w tym tryb konsultacji przewidzianych do przeprowadzenia na podstawie UZPPR. Projekt strategii będzie zaś opracowywany przez zarząd związku metropolitalnego, a następnie przekazywany zarządowi województwa, w celu wydania opinii dotyczącej sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie określonych w strategii rozwoju województwa. Zarząd województwa będzie miał 30 dni od dnia otrzymania projektu strategii na wydanie opinii, a w przypadku braku jej wydania we wskazanym terminie, uznaje się, że strategia rozwoju związku metropolitalnego jest spójna ze strategią rozwoju województwa. Strategia rozwoju związku metropolitalnego podlegała będzie aktualizacji, jeżeli wymagać będzie tego sytuacja społeczna, gospodarcza lub przestrzenna gmin wchodzących w skład związku albo gdy stanie się to konieczne dla zachowania jej spójności ze strategią rozwoju województwa, a procedura aktualizacji będzie następowała w oparciu o tryb i zasady, na jakich opracowywana będzie pierwotna wersja strategii rozwoju związku metropolitalnego.

Koncepcja rozwoju kraju

Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw wprowadza do UZPPR nowy rozdział pt. Koncepcja rozwoju kraju, przy równoczesnym uchyleniu przepisów dotyczących długookresowej strategii rozwoju kraju, która przed przyjęciem nowelizacji była głównym dokumentem strategicznym polityki rozwoju kraju. Odejście od przygotowywania długookresowej strategii rozwoju kraju jest skutkiem nie tylko przyjęcia nowego modelu zarządzania polityką rozwoju kraju. Jest to także odpowiedź rządu na analizę złożoności zachodzących zjawisk społecznych, gospodarczych i przestrzennych – czyli tych aspektów, które w nowym podejściu zarządzania polityką rozwoju odgrywają kluczową rolę i wokół których skupiają się wszelkie inne dokumenty strategiczne, przygotowywane na poszczególnych poziomach zarządzania krajem przez odpowiednie organy zaangażowane w proces realizacji polityki rozwoju. Projektodawcy zmian w powyższym zakresie podkreślają również wynikające z wprowadzonych zmian szersze, bardziej elastyczne i koncepcyjne spojrzenie na zmiany w obszarze gospodarczym, społecznym i przestrzennym, dostrzeżenie zachodzących w tych obszarach zmian i możliwość zarządzania nimi poprzez przygotowywanie i wdrażanie dokumentów o rozdzielnych funkcjach; ogólnego o długim horyzoncie czasowym i koncepcyjnym charakterze oraz dokumentu prezentującego wybór strategiczny, tj. odpowiadającego na pytanie o to, jakie cele należy wyznaczyć w perspektywie najbliższych lat, by maksymalnie wykorzystać zidentyfikowane trendy rozwojowe zachodzące na świecie w perspektywie długookresowej i w sposób efektywny zaplanować działania interwencyjne. Koncepcja rozwoju kraju ma uzupełniać system polityki rozwoju i stanowić wizję różnych wariantów rozwojowych i wyzwań rozwojowych Polski w wymiarze gospodarczym, społecznym i przestrzennym w perspektywie długookresowej, jednak w przeciwieństwie do długookresowej strategii rozwoju kraju, która stanowiła główną strategię rozwoju kraju, nie będzie ona dokumentem strategicznym, a kierunkowym, wskazującym wyzwania rozwojowe, jakie stoją przed Polską, bariery w jej rozwoju oraz potencjały w odniesieniu do zidentyfikowanych globalnych trendów rozwojowych. Podstawą do opracowania Koncepcji rozwoju kraju będą analizy uwzględniające przewidywane zmiany w takich strefach jak innowacje, technologia, przemiany demograficzne, społeczne i gospodarcze itp. Warto zwrócić uwagę na kwestie zależności Koncepcji rozwoju kraju i średniookresowej strategii rozwoju kraju. Pierwszy z dokumentów, w założeniu, ma być zbiorem scenariuszy rozwoju kraju w określonych sferach. Z kolei średniookresowa strategia rozwoju kraju będzie dokumentem realizującym wizję rozwojową kraju w oparciu o wyniki analiz przedstawionych w Koncepcji rozwoju kraju, z uwzględnieniem aktualnej sytuacji i umożliwiając bardziej elastyczne podejście i szybsze reagowanie na zmiany zachodzące w społeczeństwie czy gospodarce, a które będą wymuszały aktualizację podejścia do rozwoju kraju.

Za przygotowanie koncepcji oraz proces jej uzgodnienia odpowiedzialny jest Prezes Rady Ministrów bądź wyznaczony przez niego właściwy minister. Koncepcja rozwoju kraju przyjmowana jest w drodze uchwały przez Radę Ministrów, a po jej przyjęciu Premier zobowiązany jest do poinformowania o tym fakcie Sejmu i Senatu. W razie konieczności, dokument podlegał będzie aktualizacji, a prawodawca zastrzegł, że taka aktualizacja będzie dokonywana przynajmniej raz w okresie obowiązywania dokumentu (do procesu aktualizacji koncepcji stosowany będzie tryb przyjęcia koncepcji wyrażony w Rozdziale 1a UZPPR).

Artykuł 8a UZPPR przewiduje, że w koncepcji rozwoju kraju w szczególności znaleźć się muszą wnioski z analizy trendów rozwojowych zachodzących w kraju, wnioski z analizy trendów rozwojowych zachodzących na świecie i ich potencjalny wpływ na trendy rozwojowe w kraju oraz scenariusze rozwoju i wyzwania rozwojowe kraju, w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

Koncepcja rozwoju kraju przyjęta zostanie w ciągu 2 lat od dnia wejścia w życie art. 8a–8c UZPPR.

Kontrakt programowy, sektorowy oraz porozumienie terytorialnego

Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw w art. 1 pkt 6 lit. e zawiera definicje nowych dokumentów realizujących postanowienia dokumentów strategicznych kraju i będących instrumentami wdrażania polityki rozwoju (art. 5 ust. 4d–f UZPPR). Są to:

a) kontrakt programowy – rozumiany jako umowa określająca kierunki i warunki dofinansowania programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa, w tym przedsięwzięcia priorytetowe realizowane w tym programie;

b) kontrakt sektorowy – rozumiany jako umowa określająca sposób realizacji, w tym finansowania programów rozwoju opracowanych przez właściwych ministrów w zakresie interwencji ukierunkowanej terytorialnie;

c) porozumienie terytorialne – umowa określająca w szczególności przedsięwzięcia priorytetowe dla rozwoju danego obszaru objętego tym porozumieniem.

Nowe dokumenty, wprowadzone do systemu zarządzania rozwojem kraju, rząd uzasadnia koniecznością usprawnienia oraz urealnienia dotychczasowej formy realizacji kontraktu terytorialnego. W nowym modelu nastąpi bowiem odejście od koncepcji jednego kontraktu, który miałby porządkować wszystkie kwestie związane z rozwojem w określonym regionie. Odtąd samorząd województwa będzie mógł zawrzeć kilka kontraktów – kontrakt programowy oraz kontrakty sektorowe i porozumienia terytorialne.

Kontrakt programowy będzie przygotowywany przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, który to w dalszej kolejności będzie negocjował zapisy przygotowanego dokumentu z zarządem województwa. Wynegocjowany kontrakt programowy będzie podstawą do negocjacji z Komisją Europejską programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności zarządzanego przez zarząd województwa. W praktyce będzie on mechanizmem uzgadniania sposobu wydatkowania środków stanowiących źródło finansowania regionalnych programów operacyjnych. Swoim zakresem kontrakt programowy obejmie w szczególności kwestie takie jak:

  • maksymalna kwota dofinansowania programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa, środkami pochodzącymi ze źródeł zagranicznych lub z budżetu państwa;
  • minimalna kwota dofinansowania ze źródeł krajowych, niezbędna do realizacji programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa, którą zapewnia samorząd województwa ze środków własnych lub środków beneficjentów tego programu;
  • kierunki i warunki wsparcia realizowanego w ramach programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa oraz przedsięwzięcia priorytetowe;
  • warunki przekazywania i rozliczania środków, dofinansowania programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności;
  • sposób wykonywania przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego kontroli i monitoringu kontraktu programowego;
  • zakres odpowiedzialności finansowej stron kontraktu programowego;
  • warunki jego zmiany i rozwiązania.

Obok kontraktu programowego pomiędzy stroną rządową a samorządem województwa będzie mógł być zawierany kontrakt sektorowy, stanowiący mechanizm uzgadniania zakresu ukierunkowanych terytorialnie działań sektorowych podejmowanych przez poszczególnych ministrów właściwych w ich programach rozwoju. Programy rozwoju poszczególnych ministrów właściwych będą oceniane przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego pod kątem zgodności ze średniookresową strategią rozwoju kraju, w tym także w kwestii możliwego ukierunkowania terytorialnego. Kontrakt sektorowy służył będzie uzgodnieniu między stroną rządową (ministrem właściwym w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego) oraz zarządem województwa sposobu realizacji programu rozwoju w odniesieniu do wskazanego w tym programie zakresu planowanej interwencji, który będzie realizowany w ujęciu terytorialnym. Taki kontrakt określi w szczególności:

  • sposób realizacji programów rozwoju opracowywanych przez właściwych ministrów w zakresie interwencji ukierunkowanej terytorialnie;
  • przedsięwzięcia priorytetowe zgodne z celami wynikającymi odpowiednio ze strategii rozwoju lub kryteria wyboru projektów do dofinansowania w programie;
  • wkład własny samorządu lub samorządów województw;
  • sposób i warunki realizacji przedsięwzięć priorytetowych;
  • warunki jego zmiany i rozwiązania.

W przypadku kontraktu sektorowego wymagany będzie wkład własny samorządu województwa na poziomie, co najmniej 10% wartości wkładu budżetu państwa, ukierunkowanego terytorialnie we właściwym programie rozwoju, alokowanego na dane województwo. UZZPPR przewiduje w swoich przepisach także dopuszczalny niższy poziom współfinansowania samorządu województwa programu rozwoju, o ile dochód ogółem per capita danego samorządu województwa w roku poprzedzającym przygotowanie kontraktu sektorowego jest niższy od dochodów ogółem per capita wszystkich samorządów województw w roku poprzedzającym przygotowanie kontraktu sektorowego. Poza kontraktem programowym oraz sektorowym, do UZPPR wprowadzony został w art. 14rb dokument porozumienia terytorialnego, które ma służyć uzgadnianiu interwencji istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnych – gmin, powiatów czy kilku gmin. Porozumienie terytorialne będzie mogło być zawierane przez:
a) zarząd województwa z jednostkami samorządu terytorialnego z obszaru tego województwa lub ich związkami, porozumieniami lub stowarzyszeniami, realizującymi zadania w zakresie polityki rozwoju, wynikające ze strategii rozwoju województwa;
b) ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, a także właściwego ministra, jeżeli zakres porozumienia terytorialnego tego wymaga, z gminą lub powiatem lub ich związkami, porozumieniami lub stowarzyszeniami, w przypadku gdy jego zasadność wynika z krajowej strategii rozwoju regionalnego;
c) jednostki samorządu terytorialnego realizujące zadania w zakresie polityki rozwoju wynikające ze strategii rozwoju ponadlokalnego albo strategii rozwoju gmin objętych tym porozumieniem. W porozumieniu w szczególności będą mogły zostać uregulowane przedsięwzięcia priorytetowe dla danego obszaru, zgodne z celami wynikającymi ze strategii rozwoju: pozostałych strategii rozwoju przyjmowanych na poziomie krajowym, strategii rozwoju województwa, strategii rozwoju ponadlokalnego, strategii rozwoju gminy, w tym przewidywane źródła ich finansowania. Za przygotowanie projektu porozumienia terytorialnego odpowiadać będzie odpowiednio: zarząd województwa, minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego samodzielnie albo we współpracy z właściwym ministrem, jeżeli zakres porozumienia terytorialnego tego wymaga, wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu albo organ wykonawczy związku, porozumienia międzygminnego albo stowarzyszenia, który jest inicjatorem porozumienia terytorialnego. W przypadku przygotowywania projektu porozumienia przez podmioty rządowe bądź samorządu szczebla niższego niż wojewódzki, będą one zobowiązane do zasięgnięcia opinii zarządu województwa w zakresie spójności przygotowanego projektu porozumienia z odpowiednią strategią rozwoju województwa. Projekt porozumienia będzie podlegał negocjacjom przez strony porozumienia (wskazane w projekcie), a na wniosek którejkolwiek ze stron porozumienia, w negocjacjach będzie mógł uczestniczyć również przedstawiciel zarządu województwa. Po zawarciu porozumienia, jego inicjator będzie zobowiązany poinformować właściwy zarząd województwa bądź zarząd powiatu o jego zawarciu, o ile te podmioty nie będą stroną porozumienia.